ستالين مەن حرۋشيەۆتىڭ كەزىندە جەڭىس كۇنى نەگە تويلانبادى؟
قاراپ تۇرساڭىز، بۇل دا وتارلانعان سانانىڭ ءبىر كورىنىسى. تاريحتاعى اتاۋ - ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس. سوندا داۋ قايدان شىعادى دەيسىز عوي. داۋ سوۆەت وكىمەتىنىڭ قۇلاعانىنا شيرەك عاسىردان بەرى سەنە الماي جۇرگەندە سوڭعى جىلدارداعى رەسەي بيلىگىنىڭ ستاليندى قايتا ۇلىقتاي باستاعانى ءۇمىتىن وياتقانداي بولعان ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ءبىر بولىگى...
ولاردىڭ ىشىندە ارداگەر اتاسىنىڭ ارقاسىندا ءۇي الىپ، مەرەكە سايىن مەملەكەتتەن سىياقى دامەتىپ اتالارىنىڭ موينىنا ءمىنىپ وتىرعانداردى قوسىڭىز. بۇلارعا سالساڭىز، 9 - مامىر - جەڭىس كۇنى جىلدان- جىلعا زورايا بەرگەنى جاقسى. ولار ەسكىلىكپەن، وتكەنمەن ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامدار. ارينە، جالتاق ساياساتتىڭ دا سالقىنى بار. ايتپەسە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى ۇلى وتان سوعىسى دەۋدىڭ ءوزى بىلە بىلگەن ادامعا تاۋەلسىزدىكتى جوققا شىعارىپ تۇرعان ءسوز ەمەس پە؟!
ءبىز رەسەيگە ەرىپ جالاۋلاتىپ جىلدا تويلاتىپ جۇرگەن 9 - مامىر 1945 -جىلدان 1965 -جىلعا دەيىن تابانى كۇرەكتەي 20 جىل بويى تويلانباعان. تويلاعانى بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى اتاپ وتىلمەگەن. 9 - مامىر ادەتتەگى جۇمىس كۇنى بولعان. مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. بىرىنشىدەن، جەڭىس كۇنىن مەرەكەلەۋدى ستاليننىڭ ءوزى الىپ تاستاعان. نەگە؟ ويتكەنى ستالين سوعىس ارداگەرلەرىنەن قورىققان. ارينە، سوۆەت ادامى ءۇشىن بۇل كۇلكىلى ءارى ەش اقىلعا سىيمايتىن نارسە. كوسەم ستاليننىڭ ءبىر نارسەدەن قورقۋى دەگەنىڭىز - كەشەگى جانە بۇگىنگى سوۆەت ادامىنا كۇلدىرگى بولىپ قانا ەستىلەدى. ءبىراق ورىس زەرتتەۋشىلەرىنىڭ ءبىر تۇجىرىمى - وسى.
قان مايدانعا قاتىسقان، قاتىسقاندا دا قان كەشىپ ءجۇرىپ سوعىسقان ءاربىر سولدات ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىمپاز بولىپ ورالدى. ال جەڭىمپاز بولۋ دەگەنىڭىز - ادامدى قۇلدىقتان قۇتقارادى، كوزقاراسىن وزگەرتەدى. الاپات سوعىستى جەڭگەن ادام ءۇشىن ومىردەگى وزگە قيىنشىلىقتاردى جەڭۋ تىپتەن وڭاي بولادى. حالىقتاردى ايتقانىنا كوندىرىپ، ايداعانىنا جۇرگىزىپ، قۇل ەسەپتى ۇستاعان ستالين ءۇشىن كەۋدەسىن جەڭىس كەرنەپ ورالعان ارداگەرلەر ۇنامادى. ويتكەنى ولار جەڭىسكە جەتىپ قانا قويماي، وزدەرى قۇدايداي سەنگەن، ۇگىت- ناسيحاتتا كەرەمەت بولىپ كورىنەتىن سوۆەت وكىمەتىنىڭ ەڭ ءالسىز، وسال تۇستارىن كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستادى. جانە سوۆەتتىك ۇگىت- ناسيحاتتىڭ ارتىندا قانداي سۇمدىقتار تۇرعانىن سەزدى. ورايلى ءسات كەلسە، قان كورگەن ۇرپاق ىشىنە سۇم جاسىرعان جۇيەنىڭ قاتەلىگىن بەتىنە باسىپ، تابانىنا سالىپ تاپتاپ جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن ەدى.
وسىنىڭ ءوزى ستاليننىڭ قورقىنىشىن قويۋلاتا ءتۇستى. سوندىقتان سوۆەت كوسەمى 9 - مامىر - جەڭىس كۇنىن مەرەكە ساناتىنان سىزىپ تاستادى دا، جۇرتتى سوعىستا كۇيرەگەن قالالار مەن شارۋاشىلىقتى قالپىنا كەلتىرۋ دەيتىن ۇلى ناۋقانعا جەكتى. ءسويتىپ، جەڭىستى ۇمىتتىرىپ، اۋىر جۇمىسپەن ەلدىڭ ەڭسەسىن باسا تۇسپەككە ۇمتىلدى. قورقىنىشتىڭ ءبىر جاعى وسى بولسا، ەكىنشى جاعى - ستالين سوعىستىڭ العاشقى جىلدارى جىبەرگەن زور قاتەلىكتەرى الدىنان شىعادى دەپ ويلاپ، سونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن دە جەڭىس تويىنان باس تارتتى. ياعني سوعىستىڭ العاشقى جىلدارى ارمياسىنىڭ قۋاتى زور دەپ سانالاتىن سوۆەت وكىمەتى كۇيرەي جەڭىلدى. فاشيستىك باسقىنشىلار ماسكەۋدىڭ ىرگەسىنە دەيىن كەلدى.
گەرمانيانىڭ وداقتاسى جاپونيانىڭ امەريكاعا شابۋىل جاساۋى قيىر شىعىستاعى كۇشتى ماسكەۋگە اكەلىپ توگىپ، جاۋعا تويتارىس بەرۋگە مۇمكىنشىلىك بەردى. ايتپەسە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ تەز اياقتالۋى دا عاجاپ ەمەس ەدى. جانە دە سوۆەت ارمياسىنىڭ شىعىنى وتە ۇلكەن بولدى. ماسەلەن، فاشيستەردەن ءبىر ادام وققا ۇشسا، سوۆەتتەردەن ون ادام قىرىلعان. ونىڭ ۇستىنە سوۆەت وكىمەتى ا ق ش، بريتانيا، فرانسيا سەكىلدى وداقتاستارى بولماعاندا، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىپ شىعۋى نەعايبىل ەدى. وداقتاستار سولداتتارعا تاماقتان باستاپ، كيىم- كەشەككە دەيىن كومەكتەسپەگەندە جەڭىستىڭ اۋىلى الىستاي بەرەر ەدى.
ستاليننىڭ قورقاتىن دۇنيەسى كوپ ەدى. سونىڭ تاعى ءبىرى - سوعىستىڭ كۇتپەگەن جەردەن باستالۋى. كوسەمگە سوعىستىڭ ىقتيمالدىلىعى ەسكەرتىلدى. ءبىراق سوعىس باستالعاندا سوۆەت وكىمەتى دايىن بولماي شىقتى. دايىن بولماعانى بىلاي تۇرسىن، سوعىستاعى ۇيىمداستىرۋشىلىق، قولباسشىلىق سىندى اسا ماڭىزدى ىستەردە جىبەرىلگەن زور قاتەلىكتەر ارميانى وراسان شىعىنعا ۇشىراتتى. مۇنىڭ بارىنە ستالين كىنالى ەدى. ال سول قاتەلىكتەردى كوزىمەن كورگەن سوعىس ارداگەرلەرى ستاليننەن ەسەپ الۋعا ۇمتىلۋى دا عاجاپ ەمەس ەدى. سوندىقتان دا ستالين جەڭىس كۇنى مۇلدەم تويلانباسىن دەپ پارمەن ەتتى. ويتكەنى وعان جەڭىمپازدار ەمەس، قۇلاقكەستى قۇلدار كەرەك ەدى.
جەڭىستىڭ 20 جىل بويى تويلانباۋىنا سوۆەت ادامىنىڭ، سوۆەتتىك ساناداعى كىسىنىڭ ايتار ءۋاجى بار. ول - سوعىستا كۇيرەگەن ەل ەكونوميكاسىن قالپىنا كەلتىرىپ، حالىقتىڭ جاعدايىن كوتەرۋ كەرەك بولدى. ءيا، ستاليندىك بيلىك تاپ وسىنداي سىلتاۋمەن جەڭىس كۇنىن الاستادى. ۇلكەن جاقتان العاندا، ستالين ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بارىسىن وزىنشە جوسپارلاپ، گەرمانيا، انگليا، يسپانيا، يتاليا، فرانسيا - ەۋروپا ەلدەرىن سوۆەت وكىمەتىنىڭ كولونياسىنا اينالدىرۋ ماقساتىندا بولعان. بۇل ماقساتى ورىندالماي، ءبىر ءوزى بيلەپ- توستەپ وتىرعان سوۆەت وكىمەتى دەپ اتالاتىن رەسەي مەن ونىڭ كولونيالارىن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان ارەڭ الىپ شىققان.
ءسويتىپ، ستاليننىڭ، حرۋشيەۆتىڭ كەزىندە تويلانباعان جەڭىس كۇنىن برەجنيەۆ 1965 -جىلى مەرەكە قاتارىنا قوسقان. برەجنيەۆ ءوزى دە سوعىسقا قاتىسقان ءارى ول مەرەكەنى، ساۋىق- سايراندى جاقسى كورگەن.
...
سوۆەت وكىمەتىنىڭ وتارىندا ءجۇرىپ، ەرىكسىز مايدانعا اتتانىپ، وققا ۇشقان، كومۋسىز، ءىز- ءتۇزسىز كەتكەن، شەيىت بولعان قازاقتىڭ ميلليونداعان بوزداعىنىڭ رۋحى پەيىشتە شالقىسىن!
فوتو: ntv.ru
zhasalash.kz
