ۆەرن الەمىنە ساياحات

 استانا. قازاقپارات - ەگەر وسى جازبامىزدا «جازۋشى پالەن جىلى تۋدى، تۇگەن جىلى قايتىس بولدى، بىردەمەلەر جازعان ەكەن»، - دەگەن سىندى سوزدەرمەن شەكتەلسەك ولار ايتىلا- ايتىلا جاۋىر بولعان، قۇرعاق سوزدەر بولاتىن- دى.

ءبىز قالامگەردىڭ «اشىلماعان ارالدارىنا» ساياحاتتاۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز. فرانسۋزدىڭ ۇلى جازۋشىسى كوزى تىرىسىندە- اق اتى اڭىزعا اينالىپ ۇلگەرگەندى. زامانداستارى ونى «تىنىم تاپپايتىن ساياحاتشى» دەپ اتاسا، بىلمەيتىندەر «تەڭىزشى، كەمە كاپيتانى» دەپ اتادى، كورە المايتىندار «جيۋل ۆەرن دەگەن جازۋشى جوق، ءدال وسى اتتاعى ۇيىمداعىلار جينالىپ الىپ جيۋل ۆەرننىڭ اتىنان كىتاپ جازادى»، -  دەگەن سىندى وسەك تاراتتى. شىندىعىندا، جيۋل ۆەرن جازۋدان شارشامايتىن قالامگەر ەدى. ول تەك، جازىپ قانا، ساياحاتتاپ قانا لاززات الاتىن. ءتىپتى، جيۋل ۆەرن ۇيىنە كەلگەن قوناقتاردى جانۇياسىنا تاپسىرىپ، ءوزى جازۋ بولمەسىندە جازىپ- سىزىپ وتىرا بەرەدى ەكەن. ول ءومىر بويى قالامىن قولىنان تۇسىرمەدى. ۆەرن 65 رومان، پوۆەست، اڭگىمە جانە گەوگرافيا تاريحى تۋرالى زەرتتەۋلەر جازدى.

ونىڭ شىعارمالارىنداعى ەرەكشەلىك قيالىنىڭ ۇشقىرلىعى، وقيعالاردىڭ جەردە دە، عارىشتا دا، سۋ استىندا دا وتە بەرۋىندە، ءتىپتى وزگە عالامشارعا كەيىپكەرلەرىنىڭ ءوتىپ كەتۋىندە ەدى. جيۋل ۆەرن وسىلاي ءوز الەمىن جاراتا الىپ، زاماناۋي عىلىمي- فانتاستيكا جانرىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. ونىڭ شىعارمالارىنىڭ ارقاسىندا الەم ادەبيەتىنە ساياحاتشىلار، ونەرتاپقىشتار، عالىمدار، ينجەنەرلەر، ءوز ءومىرىن عىلىم- ءبىلىم مەن تەحنيكا دامۋىنا ارناعان ادامدار وبرازى جانە حيميك، بيولوگ، گەولوگيك، استرونوميك پەن مەديتسينا تاقىرىبىندا ءتۇرلى تاقىرىپتار كىرىپ كەلدى. ادامزات تاريحىندا سۋ استى كەمەلەرى، ۇشاقتار مەن تىكۇشاقتار، ەلەكتر جارىعى مەن تەلەفوننىڭ ويلاپ تابىلۋىن العاش بولىپ بولجاعان دا وسى قالامگەر ەدى. وعان ادەبيەت پەن عىلىمدى بىرىكتىرىپ شىعارمالار جازۋدى ۇسىنعان، باعىت كورسەتكەن الەكساندر ديۋما بولعان ەكەن.

 ليەۆ تولستوي جيۋل ۆەرنننىڭ وسى قابىلەتىنە تاڭداي قاعىپ، ءتىپتى ونىڭ «جەر شارىن 80 كۇندە اينالىپ شىعۋ»  رومانىنىڭ نەگىزىندە سۋرەتتەر دە سالعان. دميتري مەندەلەيەۆ وعان «گەني» دەگەن ات بەرسە، تەڭىزدىڭ عاجايىپتارى مەن سۋ استى تولقىندارىنىڭ ەلەكتر قۋاتى تۋرالى ونەرتابىستار جاساعان اكادەميك دجورج كلود بولسا، بۇل جەتىستىكتەرىنە جەتۋگە جيۋل ۆەرننىڭ «كاپيتان نەمو» شىعارماسى سەبەپ بولعانىن ايتادى. العاش بولىپ سۋ استى كەمەسىن ويلاپ تاپقان ونەرتاپقىش لەبەف تە ءوز ونەرتابىستارىنا جيۋل ۆەرندى «اۆتورلاس» سانايدى. قالامگەر «اۋە شارىندا بەس اپتا» اتتى تىرناقالدى تۋىندىسىمەن- اق كىتاپحانالاردا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولعان. باسپاحانا جاس جازۋشىنىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن ۇمىتپەن قاراپ سول كەزدە- اق 20 جىلعا، ءار جىلى 3 رومان جازىپ بەرۋ كەلىسىمشارتىن ۇسىنعان ەكەن. ءبىز بىلەتىن «كاپيتان گرانت بالالارى»، «جەر ورتالىعىنا ساياحات»، «سۋ استىندا 2000 شاقىرىم»، « ءجۇزىپ ءجۇرۋشى ارال»، «ون بەس جاستاعى كاپيتان» ، «سىرلى ارال» اتتى تانىمال شىعارمالارى مىنە وسىنداي كەلىسىم- شارت نەگىزىندە ومىرگە كەلگەن.

جيۋل ۆەرن جازۋدان شارشامايتىن قالامگەر ەدى. ول 81 جاسقا كەلگەندە قارتتىق جەڭگەنىن ءبىلدى، دەنساۋلىعى سىر بەردى، اۋرۋعا شالدىعىپ، كوزى كورمەي قالدى. ءبىراق، ناۋقاستىعىنا قاراماي سوڭعى روماندارىن ايتىپ وتىرىپ قاعازعا ءتۇسىردى. فرانسيانىڭ امەنە قالاسىنداعى قورىمدا ونىڭ قابىرىنە ءزاۋلىم ەسكەرتكىش ورناتىلعان، ودان ەسكەرتكىشتى قابىردەن كوتەرىپ شىعىپ تۇرعان قالامگەردىڭ ءوزى بەينەلەنگەن بولىپ، «ادەبيەت جانە ماڭگى جاستىققا قاراي» دەگەن ءسوزدى جازىپ قويعان. تاعى ءبىر، ايتا كەتەرلىگى قالامگەردىڭ قۇرمەتىنە ايدىڭ ارعى بەتىندەگى ءبىر كراتەرگە ۆەرن ەسىمى بەرىلگەن. دەمەك، ۇلى جازۋشىنىڭ ەسىمى جەر جۇزىندە تانىمال عانا ەمەس، عارىشتا دا وشپەگەن. مۇنىڭ اتىن ءبىر سوزبەن ايتقاندا «ماڭگىلىك» دەيدى.. .

Massaget.kz