قازاقتان شىققان گەنەرالدار
گەنەرال بولۋدى ارمانداۋدىڭ ءوزى - جاۋىنگەردىڭ ءوز ءومىرىن وتان قورعاۋ ىسىنە تۇبەگەيلى ارناعانىن بىلدىرسە كەرەك. قاراپايىم ساربازدان گەنەرال اتاعىنا دەيىن جەتۋ - ءبىر قاراعاندا باعىنبايتىن بەلەس، الىنبايتىن اسۋداي كورىنۋى مۇمكىن. ءبىراق باعىنبايتىن بەلەس، الىنبايتىن اسۋ جوق. بار قاجىر- قايراتىڭدى جيناپ، كۇش- قۋاتىڭدى سالىپ، ەرىك- جىگەرىڭدى قايراساڭ - بۇل بەلەستى باسىپ، اسۋدان اسىپ، ءوز بيىگىڭە شىعا الاسىڭ. وعان دالەل - قازاق گەنەرالدارى.
ەلىمىزدەگى ەڭ جوعارى اسكەري اتاق - ارميا گەنەرالى. كەڭەس وداعى كەزىندە بۇدان جوعارى اتاق مارشال بار بولاتىن. بۇل شەن سول كەزدە ساناۋلى ادامدارعا بەرىلدى. قازىر الەم ەلدەرىندە مۇنداي اسكەري شەن جوق. الەم تاريحىندا مارشالدان دا جوعارى گەنەراليسسيمۋس دەگەن اتاق بولعان. بۇل لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا ەڭ جوعارى باسشى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل اسكەري اتاق تا قازىر ەشبىر ەلدە قولدانىلمايدى.
الەمدە بۇل اتاقتى 53 تۇلعا يەلەنگەن. گەنەرالدىڭ دا گەنەرالى بار. بۇل شەنگە جەتكەندە دە جوعارىلاۋ بار. ەرتەرەكتە گەنەرالدىقتىڭ بيىك شىڭىنا شىققانداردى «تولىق گەنەرال» نەمەسە « ءتورت جۇلدىزدى گەنەرال» دەپ اتاعان. ءتورت جۇلدىز دەۋى تەگىن بولماسا كەرەك. ويتكەنى گەنەرالداردىڭ وزدەرى شەنىنە قاراي ءتورت ساتىدان تۇرعان. قازىر ەلىمىزدىڭ جوعارى وفيتسەرلەر قۇرامىنا گەنەرال- مايور، گەنەرال- لەيتەنانت، گەنەرال- پولكوۆنيك كىرەدى.
ال ەڭ جوعارعى شەن - ارميا گەنەرالى. قازاقستاننىڭ تاريحىندا گەنەرالدىڭ بارلىق جۇلدىزىن تاعىپ، ارميا گەنەرالى اتانعان ەكى- اق ازامات بار. ەكەۋى دە - «حالىق قاھارمانى». العاشقىسى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش قورعانىس ءمينيسترى - ساعادات نۇرماعانبەتوۆ. ارميا گەنەرالى شەنىن العان ەكىنشى ازامات - مۇحتار التىنبايەۆ. قازاقستاننىڭ قورعانىس ءمينيسترى قىزمەتىن ەكى مارتە (1996-1999 جانە 2001-2007 -جىلدارى) اتقارعان.
مامىر ايىنىڭ باسىندا ەلباسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جوعارعى باس قولباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ اسكەري قىزمەتكەرلەردى مارتەبەلى شەندەرىمەن ماراپاتتادى. تاۋەلسىز قازاق ەلىندەگى گەنەرالدار سانى 22 گە ارتتى. ەلباسى شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت ىشىندە قازاقستان انتقا بەرىك، اماناتقا ادال ايبىندى ارميا تاربيەلەپ، ونى جابدىقتاپ كەلەدى. سايىپقىران ساردارلار مەن ساربازداردىڭ قاستەرلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ قورعانى بولا بىلگەنىن اتاپ ءوتىپ، الداعى ۋاقىتتا دا بولا بەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
- ءباھادۇر بابالاردىڭ ەرەن ەڭبەگىن ەگەمەن ەلدىڭ ەرلەرى لايىقتى جالعاستىرۋدا دەپ ايتۋعا بولادى. بۇگىن ءبىر توپ ازاماتتىڭ جوعارى ناگرادالارمەن ماراپاتتالۋى سونىڭ ايقىن دالەلى. مەن وسى ماراپاتتاۋعا كەلە جاتىپ، «74 جىل كەڭەس وداعىندا بولعان ۋاقىتتا قاي ادامعا گەنەرال شەنى تاپسىرىلدى؟» دەپ ويلاندىم. بۇگىن ءبىر كۇننىڭ ىشىندە 22 اتاق بەرەيىن دەپ وتىرمىن. تاۋەلسىزدىك العان كەزدە ەلدىڭ اسكەرىن باسقاراتىن ءبىر گەنەرال ىزدەپ، جالعىز نۇرماعامبەتوۆتى تاپقان بولاتىنمىن. ەش ۋاقىتتا وسىنى ەستەن شىعارماڭىزدار. ەل بولىپ، تاۋەلسىز قازاقستان بولعاننان كەيىن باس قولباسشىسى ءوز قولىمەن وسىنداي اتاق بەرەدى»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
كەڭەس وداعى كەزىندە قازاقتان شىققان گەنەرالدار ساۋساقپەن سانارلىق قانا بولاتىن. زەرتتەۋشىلەر اق پاتشا اسكەرى كەزىندە دە قازاقتان گەنەرال اتاعىن العاندار بارىن ايتادى. قازاق اراسىنان شىققان العاشقى گەنەرال بوكەي ورداسىنىڭ حانى - جاڭگىر بوكەيەۆ. وعان بۇل اسكەري شەندى 1840 -جىلى يمپەراتور I نيكولاي بەرگەن. ⅩⅨعاسىردىڭ 50-60-جىلدارى ورىس ارمياسىندا قىزمەت ەتەتىن تاعى ەكى قازاق وفيتسەرگە گەنەرال- مايور اتاعى بەرىلدى. ولار - بايمۇحامەد ايشۋاقوۆ جانە مۇحامەدجان بايمۇحامەدوۆ.
جاڭگىر حاننىڭ ۇلى ۇبايدوللا جاڭگىروۆ قازاقتان شىققان تۇڭعىش كاۆالەريا گەنەرالى سانالادى. 1856 -جىلى سانكت- پەتەربۋرگتەگى پاج كورپۋسىن بىتىرگەننەن كەيىن كورنەت شەنىندە لەيب- گۆارديالىق كازاك پولكىندە قىزمەت ەتتى جانە كنياز اتاعىنا يە بولعان. 1877-78 -جىلى ورىس- تۇرىك سوعىسىنا قاتىسىپ، گەنەرال- مايور شەنىن الادى.
1888 -جىلى گەنەرال- لەيتەنانت، ال 1894 -جىلى كاۆالەريا- گەنەرالى (قازىرگى پولكوۆنيك شەنىمەن دارەجەلەس) اتاقتارىنا قول جەتكىزەدى. «تۇركىستان ولكەسىن باسقارۋ جونىندەگى ەرەجەنى» دايىنداۋعا قاتىسقان. ول، اسىرەسە، 1877-1878-جىلدارداعى بالقان سوعىسى كەزىندە ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. وعان ەرەكشە ەرلىگى ءۇشىن 1878 -جىلى گەنەرال- مايور اتاعى بەرىلەدى، 1888 -جىلى گەنەرال- لەيتەنانت اتاعىن الادى، ال 1894 -جىلى ينفانتەريا گەنەرالى اتاعى بەرىلدى.
الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ اسكەرىنە جەتەكشىلىك ەتكەن سابىر سارىعوجيننىڭ دە گەنەرال شەنى بولعان. ونىڭ ءومىرى تۋرالى زەرتتەۋلەر از كەزدەسەدى. كەڭەس تاريحىنداعى ەڭ العاشقى قازاق گەنەرال شاكىر جەكسەنبايەۆ بولدى. 1943 -جىلدىڭ قازان ايىندا وعان تەحنيكالىق اسكەردىڭ گەنەرال- مايور اتاعى بەرىلدى. بۇل جوعارى لاۋازىمدى اتاق - ونىڭ سوعىستاعى جەكە باسىنىڭ ەرلىگىنىڭ، ارميا الدىنداعى وراسان زور ەڭبەگىنىڭ ايعاعى.
ءدال وسى جىلى سابىر راحىموۆ تا گەنەرال- مايور اتاعىن. ول كەزدە وزبەكستان وكىلى بولىپ سانالاتىن. سونداي- اق سوعىستان كەيىنگى كەزەڭدە نۇرلى بايكەنوۆ (1962 ج، گەنەرال- مايور)، ساعادات نۇرماعانبەتوۆ (1964 ج، گەنەرال- مايور) ، كامال بوشايەۆ (1965 ج، گەنەرال- مايور)، سامۇرات سىرتانوۆ (1968 ج، گەنەرال- مايور) ، باھادۇربەك بايتاسوۆ (1972 ج، گەنەرال- مايور)، ەسەت الىبەكوۆ (1978 ج، گەنەرال- لەيتانانت)، جانسەن كەرەيەۆ (1979 ج، گەنەرال- لەيتانانت)، بولات ەسمامبەتوۆ (1980 ج، گەنەرال- مايور)، جارمۇحامەد قويشىبايەۆ (1984 ج، گەنەرال- مايور) مارتەبەلى شەنگە يە بولدى.
بۇگىندە ەلىمىزدە 350 گە جۋىق گەنەرال بار ەكەن. ولاردىڭ قاتارىندا نازىك جاندى ارۋ دا بار. قازاقستان تاريحىندا تۇڭعىش رەت گەنەرال شەنىن العان ايەل پروكۋراتۋرا سالاسىنان شىقتى. ول - ساۋلە ايتبايەۆا. 2013 -جىلى مارتەبەلى ماراپاتتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قولىنان الدى. قازىرگى تاڭدا سەنات دەپۋتاتى. قازاقتان شىققان گەنەرالدار تۋرالى از-كەم اقپارات بەرە كەتتىك. بۇل تاقىرىپ توڭىرەگىندە «گەنەرالى قازاحستانا» دەگەن اتاۋمەن ورىس تىلىندە شىققان ەنتسيكلوپەديالىق انىقتامالىقتان تولىعىراق اقپارات الۋعا بولادى. ورىستاردا «گەنەرال - شەن ەمەس، گەنەرال - باقىت» دەگەن ءسوز بار. مانساپ جولىڭداعى ەڭ بيىك شىڭدى باعىندىرۋ - باقىت ەمەي، نەمەنە؟ ! تاۋەلسىز ەلدىڭ تىرەگىنە اينالعان قازاق اسكەرىندەگى باقىتتى جانداردىڭ قاتارى ارتا بەرگەي!
Massaget.kz