ەلەكتر توگىن اۋەدە ويناتقان عالىم

 استانا. قازاقپارات - نيكولا تەسلا - مىڭ جىلدا ءبىر ومىرگە كەلەتىن عاجايىپ تالانتتىلاردىڭ ءبىرى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. ونەرتابىسىنىڭ جەمىسىن ادامزات ءالى دۇرىس پايدالانا الماي كەلە جاتىر.
None
None

 كەيبىر عاجايىپ ونەرتابىستار سىرىن ول وزىمەن بىرگە اشپاي الىپ كەتتى. ارتىندا اڭىز اڭگىمەلەر مەن ءتۇرلى بولجامدار عانا قالدى.. . 1856 -جىلى اۆستريا يمپەرياسىنا قاراستى سميليان قالاسىندا ومىرگە كەلگەن نيكولا تەسلا بالا كەزىنەن- اق ەرەكشە قابىلەتكە يە بولاتىن. مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن اكەسىنىڭ قارسىلىعىنا قاراماي اۆسترياداعى جوعارى وقۋ ورنىنا وقۋعا تۇسەدى. ستۋدەنت كەزىنەن- اق ءتۇرلى ونەرتاپقىشتىعىمەن جۇرت نازارىنا بىردەن ىلىگەدى. 28 جاسىندا- اق ءتۇرلى ماراپاتتارعا يە بولادى. ءوز ارماندارىن ورىنداۋ ماقساتىندا 30 عا تولماي جاتىپ نيۋ- يوركقا كەلەدى. ءبىراق، كوپ وتپەي بەيتانىس قالاداعى الاياقتارعا الدانىپ، بار جيعان- تەرگەنىنەن ايرىلىپ قالادى.

دىمسىز قالعان تەسلا كوشەدە بۇزىلىپ قالعان ەلەكتر تەحنيكالارىن جوندەپ اقشا تابا باستايدى. وسىلاي كۇن كورە ءجۇرىپ ول عىلىمي ىزدەنىستەرىن دە توقتاتپايدى. كەيىن تاجريبەلى مامان رەتىندە «ۆەستينگاۋز ەلەكتريك» كومپانياسىنا جۇمىسقا كىرەدى. 1885 -جىلى ەديسونمەن بىرىگىپ جۇمىس ىستەي باستايدى. ەديسون: «ەگەر ول ەلەكترلىك توك ماشينالارىن كونسترۋكتيۆتى تۇردە جاقسارتا الۋعا كومەكتەسسە، 50 مىڭ دوللار بەرەتىنىن» ايتادى. ول سۋمما بۇگىنگى باعاممەن ەسەپتەگەندە ميلليون دوللارعا شامالاس اقشا بولاتىن. نيكولا بار ىنتاسىمەن ەديسون ايتقانداي ەتىپ قۇرىلعى جاساپ بەرەدى. ءبىراق، ەديسون سوزىندە تۇرماي: «ەميگرانت امەريكالىق قالجىڭدى تۇسىنبەيدى ەكەن» -  دەيدى. الدانعانىن بىلگەن تەسلا بىردەن ەديسونمەن قوش ايتىسادى. 1893 -جىلى چيكاگودا بولعان بۇكىلالەمدىك كورمەدە ەرەكشە وقيعا ورىن الادى. نيكولا تەسلا دەنەسىنەن 2 ميلليون ۆولتتى توكتى وتكىزىپ، قولىنا ەلەكتر شامدارىن الىپ جاعادى. مۇنىڭ سىرىن سۇراعان ادامدارعا: «اڭگىمە ەلەكتر ەنەرگياسى قۋاتىنىڭ قانشالىعىندا ەمەس، وعان قانداي جالعانۋدا»، -  دەۋدەن ارىعا اسپايدى. وسى جىلى تولقىندى راديو ۇزاتقىشتى ويلاپ تابادى. بۇل دەگەنىمىز جەردىڭ ءبىر بۇرىشىنان ەكىنشى ءبىر بۇرىشىنا ەلەكتردى سىمسىز- اق جەتكىزۋ ەدى.

 ول كولورادا دا تالاي تاجريبەلەر وتكىزدى. جاساندى كۇن كۇركىرى، نايزاعاي شاقىرۋ جولدارىن ويلاپ تابادى. ءوزى قۇردىرعان ارنايى مۇنارادان ءبىرشاما قاشىقتىقتىقتاعى 200 گە تارتا ەلەكتر لامپاسىن سىمسىز- اق جاعىپ جينالعانداردى تاڭ- تاماشاعا باتىرادى. 1895 -جىلى الەمدەگى ەڭ ءىرى نياگارا گەس- نىڭ قۇرىلىسى باستالادى. نيكولا ادەتتەگىدەي بۇل جەردە دە ادام ميىنا كىرمەيتىن ىستەرمەن جۇرتتى تاڭعالدىرادى. ۇلكەن گەنەراتورلاردى راديوتولقىنداردى قاشىقتىقتان باسقاراتىن قۇرىلعىلار ويلاپ تابادى. ەڭ عاجابى، تەسلا جۇرت كوزىنشە زەرتحانادا ەلەكتر ەنەرگياسىن اسپاندا ويناتىپ، شابادانىنا سالىپ الادى. مۇنى كورگەندەر عالىمدى سيقىرشىعا تەڭەيدى.

 نيكولا تەسلا 1900 -جىلى نيۋ- يوركتە تانىمال بانكير دجون پيرپونتوپ مورگان قارجىلاندىرۋىمەن بايلانىس عيماراتىنىڭ قۇرىلىسىن باستايدى. ونىڭ جوباسى «Wardenclyffە» دەپ اتالىپ، ەكى مىڭداي ادام قاتىسۋى كەرەك بولاتىن. وسىعان بايلانىستى لونگ ايلەند ارالىندا عىلىمي قالاشىق سالىنادى. بيىكتىگى 57 مەترلىك قىزىل عيمارات تۇرعىزىلىپ، ۇشىنا مىستان جاسالعان قالقان ءتارىزدى قۇرىلعى ورناتىلادى. عيمارات ىرگەتاسى رەتىندە تەرەڭدىگى 36 مەترلىك شاحتا قازىلادى. 1905 -جىلعى سىناق جاقسى ناتيجەلەر بەرگەنىمەن، كەيبىر سەبەپتەرگە بايلانىستى جوبا توقتاتىلادى. وسىلاي عالىمنىڭ تاعى ءبىر ارمانى ورىندالماي قالادى. 1906 -جىلى تەسلا ەلەكتر ەنەرگياسىن سىمسىز 48 شاقىرىمعا دەيىن تاراتا الدى. 1917 -جىلى مامىر ايىندا تەسلانى «ەديسون» اتىنداعى مەدالمەن ماراپاتتايدى، ءبىراق عالىم سىيلىقتى الۋدان باس تارتادى.

 1931 -جىلى نيكولا ءدۇيىم جۇرتقا تاعى ءبىر عاجايىپ ونەرتابىسىن كورسەتەدى. «ليمۋزين» اۆتوموبيلىنىڭ بەنزينمەن ىستەيتىن قوزعالتقىشىن الىپ تاستاپ، ورنىنا ەلەكتردەن قۋات الاتىن قوزعالتقىش سالادى. ماشينا ۇستىنە بەيمالىم قۇتى ورنالاستىرادى. ناتيجەسىندە ماشينا جىلدامدىعى ساعاتىنا 150 شاقىرىمعا جەتەدى. كورەرمەندەر، قوزعالتقىشتىڭ قۋات كوزى قايدا دەپ سۇراعاندا، عالىم قىسقا عانا «ەفيردە» دەپ قايىرادى. كەيبىر كىسىلەر كولىك «قارا كۇش» كومەگىمەن قوزعالىپ جاتىر، عالىم دەگەنىمىز «سيقىرشى» دەگەن لاقاپ تاراتادى. بۇل سوزدەرگە اشۋلانعان عالىم كولىك ۇستىندەگى بەيمالىم قۇتىسىن الىپ، زەرتحاناسىنا جاسىرىپ قويادى. وسىدان سوڭ ول تۋرالى ەشكىمگە ءتىس جارمايدى. قايتىس بولعاندا دا بۇل سىردى وزىمەن بىرگە الا كەتەدى. ەگەر، سول كەزدە بۇل قوزعالتقىشتى جۇرت دۇرىس قابىلداعاندا، بۇگىنگە كەلىپ ءسىز بەن ءبىز يلون ماسك جاساپ جاتقان «تەسلانىڭ» وتە دامىعان ءھام قولجەتىمدى ءتۇرىن ءمىنىپ، ەلدەردە مۇنايعا دەگەن سۇرانىس بولمايتىن با ەدى، كىم ءبىلسىن؟ ەڭ عاجابى تەسلانىڭ كۇندەلىگى دە ءىزسىز جوعالعان. ول ءوزى ويلاپ تاپقان ونەرتابىستارىنىڭ ءبارىن جۇرتقا جاريا ەتپەگەن. كەيبىرىن ساتىپ جىبەرگەن. بولجامدارعا قاراعاندا عالىم كۇندەلىگىن جاعىپ جىبەرگەن. بۇل دا اسا سەنىمسىز. سەبەبى عالىم قايتىس بولعان قوناق ۇيىنەن 2 كۇن وتكەسىن تابىلعان. سول ۋاقىت ارالىعىندا س ر ۋ- لىقتار ونىڭ بۇكىل جازبالارىن الىپ كەتكەن دەيتىن سىبىستار دا جوق ەمەس. ونىڭ ۇشىندە تەلەپورتاتسياعا قاتىستى بىرنەشە جازبالار مەن سىزبالار دا بار بولاتىن. قىسقاسى، نيكولا تەسلا 86  جىلدىق عۇمىرىندا ەلەكتر توگىن سىمسىز ۇزاتۋ جولىن، العاشقى ەلەكتر ساعاتىن، كۇن كوزىنەن قۋات الاتىن العاشقى قوزعالتقىشتى، ەلەكتروميكروسكوپ ت. ب ءتۇرلى تەحنيكالاردى ومىرگە اكەلدى. ءبىراق ءبىرشاماسىنىڭ سىرىن وزىمەن بىرگە الا كەتتى.

 

Massaget.kz

سوڭعى جاڭالىقتار