حالىق قاھارمانى قاسىم قايسەنوۆ ورىنداعان ۋادە
وسىنداي ەستەلىكتەردىڭ ءبىرىن قازاقپارات تىلشىسىنە باتىر وقىعان شىعىس قازاقستاننىڭ ۇلان اۋدانى بەستەرەك اۋىلىنداعى مەكتەپتىڭ (بۇرىنعى م. گوركي - بۇگىنگى ع. سالىق ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەپ) زەينەتكەر ۇستازى كۇلماي سەمبايەۆا ايتىپ بەردى.
باتىردىڭ كوزىن كورگەن ۇستازدى تىڭدايسىز دا، وسىدان تۋرا ەلۋ جىل بۇرىن قىستىڭ كوزى قىراۋدا سوناۋ الماتىدان ءوزى وقىعان مەكتەپكە ات ارىتىپ كەلگەن، ەل اعاسى دەگەن اتقا لايىق قاسىم قايسەنوۆتىڭ ازاماتتىعىنا باس يەسىز.
«مەنىڭ ەسىمدە ەرەكشە قالعانى، 1968-جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ باسىندا ۇلان اۋدانى بەستەرەك اۋىلىنداعى مەكتەپتىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويى بولدى»، - دەپ باستادى اڭگىمەسىن كۇلماي سەمبايەۆا. - ول كەزدە وقۋشى ەدىك. مەكتەپ ديرەكتورى جۇنىسبەك عايسين اعاي بولاتىن. مەكتەپ ۇجىمىمەن بىرگە اۋىل ازاماتتارى بىرىگىپ، ەرەكشە دايىندىققا كىرىسىپ كەتتى. بالالاردىڭ وقۋ ۇلگەرىمى، سانالى تاربيەسى الدىڭعى قاتارعا قويىلدى. مەكتەپ ءىشىنىڭ بەزەندىرىلۋى، اۋىلدىڭ تازالىعى قاداعالاندى. مەكتەپ تۇلەكتەرى، ءتۇرلى سالادا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن سىيلى ادامدارمەن قاتار ءبىر كەزدەرى سالىقتىڭ شوجە مەكتەبى (ۇلان اۋدانىندا سالىق اتتى مولدا ەڭ العاشقى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ءبىرىن اشقان)، كەيىن گوركي اتالعان مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىبىندا وقىعان سوعىس ارداگەرى، ايگىلى پارتيزان اتامىز قاسىم قايسەنوۆتىڭ دا شاقىرىلعانىن ەستىدىك».
البەتتە، كەڭەس وداعىنا اتى شىققان باتىردىڭ كەلەتىنىن ەستىگەن اۋىل حالقى ەرەكشە قۋانىسقان ەكەن. سوناۋ الماتىدان اتى ايگىلى قاسىم قايسەنوۆتىڭ اۋىلعا، شىنىمەن، كەلەتىنى ياكي كەلمەيتىنى اۋىل جۇرتشىلىعى ءۇشىن دۋ-دۋ اڭگىمە. مەكتەپتىڭ ەلۋ جىلدىعىنا دايىندىق قىزۋ ءجۇرىپ، كونسەرتتىك باعدارلاما دايارلانىپ، اۋىل جاستارىنان ارناۋلى توپ قۇرىلىپ، وقۋشىلار پارتيزان جازۋشىنىڭ سوعىس جايلى جازعان كىتاپتارىنان، ءومىربايانىنان قوسىمشا ماعلۇماتتار جيناي باستايدى. قازاق ادەبيەتى، تاريح ساباقتارىندا وسى تاقىرىپتاردا اشىق ساباقتار، سىنىپ ساعاتتارى، سوعىس ارداگەرلەرىمەن كەزدەسۋلەر وتەدى. ءتىپتى ۇلدار ساباقتان كەيىنگى بوس ۋاقىتتا تاۋعا شىعىپ «پارتيزان» دەگەن سوعىس ويىنىنىڭ ءتۇرىن ويلاپ تاۋىپ ويناپ جۇرەدى ەكەن. كىتاپحانادا قاسىم قايسەنوۆتىڭ كىتاپ كورمەسى قويىلىپ، وقۋشىلار اۋىلداعى كونەكوز قارتتاردان قاسىم باتىر جايلى بىلەتىندەرىنەن دەرەكتەر جيناپ، قابىرعا گازەتتەرى شىعارىلادى. اۋىل كلۋبىنىڭ ساحناسىنا ادەمى شىمىلدىق ءىلىنىپ، كوركەمدەلەدى. مىنە، وسىلايشا كوپ وتپەي بەلگىلەنگەن مەرزىم دە كەلىپ جەتىپتى.
الايدا مەكتەپ مەرەكەسىن وتكىزەر كۇنى اۋا رايى كۇرت بۇزىلىپ، كۇن بورانداتىپ، قالىڭ جاۋعان قارمەن بىرگە اياز قىسا تۇسەدى. بەلگىلەنگەن كۇنى شاقىرىلعان ادامدار جەتكەنىمەن، قاسىم قايسەنوۆ كەلمەپتى. اۋىلعا «وسكەمەنگە كەلىپتى، ءبىراق جول جوق بولعاسىن، اۋىلعا جەتە الماپتى» دەگەن حابار جەتەدى.
امالسىزدان كەشىرەك بولسا دا مەرەكە باستالىپ كەتەدى. جۇرت كوپ جينالىپ، كلۋبتاعى ساحنا تورىندە قىزىل ماتامەن جابىلعان ۇزىن ستول باسىندا اۋپارتكوم حاتشىسى ورالبەك مالدىبايەۆ، مەكتەپتىڭ العاشقى ۇستازدارىنىڭ ءبىرى راقىم ەشكىنوۆ، اۋداننان شىققان تۇڭعىش جۋرناليست، رەداكتور زابەر بايانوۆ، اۋداندىق باسشىلىقتان عابباس سادىقوۆ، كەڭشار ديرەكتورى د. ي. ميتيايەۆ سىندى قادىرمەندى قوناقتار جايعاسادى.
الدىمەن جۇنىسبەك عايسين مەكتەپ تاريحى، بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگى جايلى بايانداما جاساپ، ودان كەيىن سامارحان نۇعىماروۆ، اسىعات كوشكين سىندى اعالار مەكتەپ جايلى تەبىرەنە اڭگىمە وربىتەدى. سوڭىنان اۋىل جاستارى مەن مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ كۇنىمەن مەرەكەلىك كونسەرت قويىلىپ، شەتىنەن ونەرلى قىزدار القىزىل ءتۇستى جىلتىر ماتادان بىردەي كويلەك كيسە، جىگىتتەر جاعى اق كويلەك، گالستۋك تاعىپ، قارا كوستيۋم كيىپ ساحنادا شىعىپ، ونەر كورسەتەدى.
جاقان قوقانشين مەن سەرىكقازى امىروۆتەي اعالاردىڭ (قازاقتىڭ ۇشقىش قىزى توتى ءامىروۆانىڭ اكەسى) باياندا سۇيەمەلدەۋىمەن اسەرلى اندەر ورىندالادى. كورەرمەن قاۋىم وقۋشىلار مەن اۋىل جاستارىنىڭ وسىنشاما ونەرلى ەكەندىگىنە تاڭ قالىسىپ جاتتى.
«كونسەرت اياقتالا بەرگەندە «قاسىم اعا كەلىپ قالدى» دەسىپ جۇرت شۋ ەتە ءتۇستى. مەكتەپ ىشىنەن تۇگەلىمىز سىرتقا جۇگىرىپ شىقتىق. بالالار «تانكى، تانكى كەلىپ توقتادى» دەسە، بىرەۋلەر «اسكەري ب ت ر دەگەن وسى» دەستى. الىپ ب ت ر تەحنيكاسىنىڭ توبەسىنەن قاقپاعى اشىلىپ، ىشىنەن ادامدار ءتۇسىپ جاتتى. ارينە، ءبىز قاسىم اعامىزدى بىردەن تانىدىق. ەر تۇلعالى، نىعىز كەلگەن، كىسىنىڭ بەتىنە تۋرا قارايتىن، باسىندا پاپاحاسى، ۇستىندە قارا تونى بار، ناعىز ھاس باتىرعا ۇقساعان پارتيزان جەرلەسىمىز بارشا حالىققا قولىن كوتەرىپ يشارات جاساپ، اقساقالدارعا قول بەرىپ امانداسىپ، ىشكە كىردى.
قاسىم اعانىڭ قاسىندا جۇرگەن جىلى ءجۇزدى جىگىت اعاسى بالالار جازۋشىسى جاقان سماقوۆ ەكەن. كەش تۇسە ءبىز ءۇيدى-ۇيىمىزگە تاراستىق. سويتسەك، جەرلەستەرىنىڭ شاقىرۋىن بىردەن قابىلداپ، كەلۋگە ۋادە بەرگەن قاسىم اعانى الماتىدان وسكەمەن اۋەجايىندا كوپشىلىك قۇرمەتپەن قارسى الادى. وسكەمەننىڭ شىعا بەرىسىندە اتاقتى شەشەك اسۋى بار. سول اسۋدان قار قالىڭ بولعاندىقتان جەڭىل كولىك وتە الماپتى. سودان قاسىم اعا قالاعا قايتا بارىپ، وبلىس باسشىلارىنا دەرەۋ ءوزىن بەستەرەك اۋىلىنا جەتكىزۋدى بۇيىرعان. ونداعىلار احمەردەگى اسكەري بولىمنەن ب ت ر تەحنيكاسىن سۇراپ الىپ، ايگىلى پارتيزان اعامىزدى بەستەرەككە جەتكىزگەن ەكەن»، - دەپ ەسكە الادى وتكەن كۇندى كۇلماي سەمبايەۆا.
اۋىلدىڭ جاسى ۇلكەندەرىمەن، كەلگەن قوناقتارمەن قوسا باتىر جۇنىسبەك اعانىڭ تورىندە قۇرمەتتى قوناق بولىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، ەستەن كەتپەس ءبىر وتىرىس بولىپتى. ەرتەڭىندە مەكتەپ زالىندا سالتاناتتى شارا وتكىزىلەدى. بالالار جازۋشىسى جاقان سماقوۆتى، ۇلاندىق تۇڭعىش جۋرناليست زابەر بايانوۆپەن «كراسنىي التاي» كەڭشارىنىڭ ديرەكتورى د. ي. ميتيايەۆتى جانە قاسىم قايسەنوۆتى ءداستۇرلى پيونەر قاتارىنا قابىلداپ، قىزىل گالستۋك بايلاۋ، سۋرەتكە ءتۇسۋ، الدارىندا انت ەتۋ - ۇزدىك وقيتىن وقۋشىلاردىڭ ۇلەسىنە تيەدى. سوندا تولقىندى بۇيرا شاشىن قايىرىپ، اسكەري ۇلگىدەگى كيىم كيگەن، ۋكراينا ورمانىندا وقپەن وتتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ قايتپاس قايسار پارتيزان اتانعان قاسىم اعانىڭ تەبىرەنە سويلەگەن ءسوزى كۇلماي اپايدىڭ ساناسىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن سايراپ تۇر ەكەن.
«وسىدان 40 جىل بۇرىن سىزدەر وقىپ جۇرگەن وسى مەكتەپتىڭ ەكىنشى سىنىبىندا وقىعانمىن. بۇل 1928-1929 وقۋ جىلى شىعار. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءىزعۇتتى ايتىقوۆ تا وسىندا باستاۋىشتا ءبىر جىل وقىدى. ءبىزدى راقىم ەشكىنوۆ دەگەن مۇعالىم وقىتىپ ەدى. ول كەزدەرى مەكتەپ ءۇيى بەستەرەكتىڭ وزىندە ەمەس، تومەنىرەك شوجە مەن ۇرانقاي وزەنىنىڭ قۇيىلىسىنا تاياۋ جەردە بولاتىن. شاعىن ەكى بولمەدە ەكى-ءۇش سىنىپ قاتار وتىرىپ وقىدىق. ارينە، سەندەر وقىپ جۇرگەن مەكتەپ ونداي ەمەس قوي. سەندەر باقىتتى ۇرپاقسىڭدار. ءالى بىرەۋلەرىڭ جازۋشى، بىرەۋلەرىڭ عالىم، ەندى ءبىرىڭ ۇستاز بولاتىن شىعارسىڭدار. كىم بولام دەپ ارمانداساڭدار، ماقساتتارىڭا جەتەتىندەرىڭە مەن كامىل سەنەمىن. قازىرگى داۋىردە تەك قانا وقۋ كەرەك. وقىعاندا وتە جاقسى وقۋ كەرەك. ۇلى وتاننىڭ ونەرلى، ءبىلىمدى ازاماتى بولۋدى ايتپاعاندا، ونى قورعاۋ ءۇشىن ءبىلىم كەرەك. ەندىگى كەزەڭدە وتاندى قورعاۋ ءۇشىن ازامات سوعىسى، ۇلى وتان سوعىسى كەزىندەگىدەي جەكە ادامنىڭ اسقان ەرلىگى شەشۋشى ءرول اتقارا قويماس. سوندىقتان ءبىلىمسىز قازىرگى شاقتىڭ قۋاتتى تەحنيكاسىن مەڭگەرۋ مۇمكىن ەمەس. وتان الدىندا، حالىق الدىندا، اتا-اناڭنىڭ، ءبىلىم بەرىپ جۇرگەن وقىتۋشىلارىڭنىڭ الدىندا ادال دا پاراساتتى بولىڭدار، قاراقتارىم»، - دەگەن ەكەن قاسىم قايسەنوۆ.
بۇدان كەيىن باتىر مۇعالىمدەرگە، جاستارعا ەستەلىك رەتىندە بەلگىشەلەر تاراتىپ بەرەدى.
«مىنە، ۇلان اۋدانىنداعى بەستەرەك مەكتەبىنىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويى ماڭگى ۇمىتىلماس ءوز ەرەكشەلىگىمەن وتكەن بولاتىن. سول كەزدەسۋ بارشا بالالارعا، اۋىل ازاماتتارىنا ەرەكشە كۇش-قۋات، سەرپىلىس بەرىپ، جاڭالىقتىڭ باستاماسى، ۇلى ىستەرگە جول اشقان جاڭالىقتىڭ جارشىسى ىسپەتتى بولعانىن كەيىن تۇسىندىك قوي. ادامدار اراسىنداعى سىيلاستىق، ءوزارا قارىم-قاتىناس، مادەنيەتتىلىك سىندى باعا جەتپەس ادامي قۇندى قاسيەتتەردى، تاربيەنى وسى كەزدەسۋدەن الىپ، وي-سانامىزعا ۇيالاتتىق دەسەم ارتىق بولماس. سول كەزدەسۋدە سوعىستىڭ ءتىرى كۋاگەرىن كورىپ ەسەيگەندەي كۇي كەشتىك. قازاقتىڭ ماقتانىشى بولعان ايگىلى پارتيزان جازۋشى ۇلاننىڭ ۇلى ازاماتى، جەرلەس اعامىزدىڭ ءدال قاسىندا تۇرىپ، قولىنان ۇستاپ، شىن پەيىلىمەن بەرگەن اق باتاسىن العانىمىز ءۇشىن مەن ءوزىمدى باقىتتى سانايمىن»، - دەپ ءتۇيدى اڭگىمەسىن كۇلماي سەمبايەۆا.
