حالەل دوسمۇحامەد ۇلىنىڭ كوز ساۋلىعىنا قاتىستى قۇندى كەڭەستەرى
ماماندىعى دارىگەر بولا تۇرسا دا، قوعام ءومىرىنىڭ سان سالالى ماسەلەلەرىنە ارالاسقان كوپ قىرلى دارىن. ساياسي جانە قوعام قايراتكەرى، تاريحشى، تابيعاتتانۋشى، ءتىلتانۋشى، ادەبيەتشى، اۋىز ادەبيەتىنىڭ سيرەك ۇلگىلەرىن جيناپ، ناسيحاتتاۋشى، شەبەر اۋدارماشى.
ورتا ازيا (تۇركىستان) ۋنيۆەرسيتەتى مەديتسينا فاكۋلتەتىنىڭ حيرۋرگيالىق ەمحاناسىندا ورديناتور، تۇركىستان دەنساۋلىق ساقتاۋ حالىق كوميسسارياتى القاسىنىڭ مۇشەسى جانە ەمدەۋ-سانيتارلىق ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى.
سونداي-اق ونىڭ قالامى جۇيرىك جۋرناليست بولعانىن قازاق تىلىندە شىعىپ تۇرعان «شولپان»، «اق جول»، «ەڭبەكشى قازاق»، «ساۋلە» سياقتى گازەت جۋرنال بەتتەرىندە جاريالانعان ماقالالارىنان ايقىن كورۋگە بولادى. ول سونىمەن بىرگە قازاق قىرعىز ءبىلىم كوميسسياسى جانىنان «سانا» جۋرنالىن شىعارىپ، ءوزى سونىڭ رەداكتورى بولعان.
1924 -جىلى رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ ورتالىق ولكەتانۋ بيۋروسىنىڭ كوررەسپوندەنت- مۇشەسى بولىپ سايلانادى، وسى جىلى تۇركىستان حالىق اعارتۋ كوميسسارياتى اتىنان ورىنبوردا وتكەن قازاق ءبىلىمپازدارىنىڭ، ماسكەۋدەگى بۇكىل رەسەيلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ سەزدەرىنە قاتىستى.
ءوزى پرورەكتور بولىپ ىستەيتىن، حالقىمىزدىڭ العاشقى جوعارى وقۋ ورنى قازاق پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ نەگىزىندە قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى، ونىڭ ءبىرىنشى پرورەكتورى بولىپ تاعايىندالادى. قازاق پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ دوتسەنتى، قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اكىمشىلىك- شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ باسشىسى، وسى وقۋ ورنىنىڭ پروفەسسورى بولدى.
الايدا، كەلەسى جىلى كەڭەس وكىمەتى ۇيىمداستىرعان قۋعىن-سۇرگىن ساياساتى كەزىندە تۇتقىندالىپ، و گ پ ۋ ۇشتىگىنىڭ شەشىمىمەن ۆورونەج قالاسىنا 5 جىلعا جەر اۋدارىلدى. وندا ءجۇرىپ دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە گيگيەنا ينستيتۋتىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، بالالاردى ەمدەۋ- ساقتاندىرۋ امبۋلاتورياسى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى سەكىلدى قىزمەت ىستەدى. سوڭعى ءبىر جىل كەسىمدى مەرزىمى بىتسە دە ەلگە ورالمادى...
1938 -جىلى 26 -شىلدەدە جالعان ساياسي ايىپپەن ەكىنشى رەت تۇتقىنعا الىنىپ اۋەلى ماسكەۋ، كەيىن الماتى تۇرمەسىندە وتىردى. 1939 -جىلى 24 -ساۋىردە اسكەري تريبۋنالدىڭ ۇكىمىمەن اتۋ جازاسىنا كەسىلدى.
ونىڭ ءىسى تەك 1958 -جىلى 28 -اقپاندا قازاق ك س ر جوعارعى سوتىنىڭ قىلمىستىق ىستەر كوللەگياسىندا قايتا قارالىپ اقتالدى.
بۇگىن ءبىز الاش قوزعالىسىنىڭ قايراتكەرى، دارىگەر، ۇستاز، عالىم حالەل دوسمۇحامەد ۇلىنىڭ كوز ساۋلىعىنا قاتىستى قۇندى كەڭەستەرىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
***
ىمىرتتا، الا-كولەڭكەدە، ناشار جارىقتا وقىما، جازبا، جۇمىس قىلما.
كۇندىز ۇيدە جۇمىس قىلساڭ، جارىق (تەرەزە) سول جاعىندا بولسىن.
جارىق بولعان تەسىكتەن (تەرەزەدەن) از دا بولسا اسپاننىڭ ءبىر بولەگى كورىنىپ تۇرسىن. كوز الدىنداعى (قولىنداعى) ىستەپ وتىرعان جۇمىسىڭا (جازىپ وتىرعان قاعازىڭا، تىگىپ وتىرعان كيىمىڭە) كۇن تۇسپەسىن. (كۇننىڭ شۋاعى تيمەسىن).
كەشكە شاممەن جۇمىس قىلعاندا، شامىڭ الدىندا كىشكەنە سول جاققا تامان جارتى مەتردەي (ءۇش جارىم قارىستاي) الىستا تۇرسىن. شامنىڭ قالپاعى (اباجىرى) قارا نە قىزىل، كوك، سارى سەكىلدى بوياۋلى بولماي، اق شىنىدان (فارفوردان) بولسىن. جىپىلىقتاعان جارىقتا، ات ۇستىندە، ءجۇرىپ كەلە جاتقان اربا-شانا ۇستىندە، وت اربانىڭ، ترامۆايدىڭ ىشىندە جۇمىس قىلۋ، كىتاپ وقۋ كوزىڭدى بۇزادى. جاتىپ وقىما، جاتىپ ءىس قىلما، كوزىڭدى تەز بۇزاسىڭ.
جازعاندا قويۋ قارا سيامەن انىق كورىنەتىن سىزىقتىڭ ۇستىنەن جاز. جازعاندا جولمەن (ترانسپاران) پايدالانبا. ەڭ جاقسىسى سىزىقسىز قاعازعا ءتۇزۋ جازىپ ۇيرەن.
جۇمىس ۋاقىتىندا كوزىڭ تالسا، جۇمىسىڭدى قوي دا، كوزىڭ دەم العانشا (تالعانى قويعانشا) تەرەزەگە قارا.
قاتتى اۋرۋدان تۇرعاندا ابدەن ايىققانشا، ءبىراز ۋاقىت كوزىڭدى كۇتىپ، ساقتانىپ ءجۇر.
ەش ۋاقىتتا كوزىڭدى ۋقالاما، تازالاپ جۋماي تۇرىپ قولىڭدى كوزىڭە تيگىزبە.
كوزىڭە قيقىم نە بوتەن نارسە تۇسە قالسا، كوزىڭدى ۋقالاما، جوعارعى قاباعىڭدى قولىڭمەن جاي عانا مۇرنىنا قاراي سيپا.
كوزىڭە تۇسكەن نارسەدەن بۇيتكەندە قۇتىلا الماساڭ، دوقتىرعا كورىن. قازاقتىڭ ادەتىنشە كوزىڭە ۇدىرمە، كوزىڭدى جالاتپا.
كورۋىڭ كەمىسە يا كوزىڭ اۋىرسا، دوقتىرعا كورىن. كوزىڭە كوزىلدىرىك كەرەك پە؟ نە بوتەن ءدارۋ كەرەك پە؟ تەك دوقتىر عانا بىلەدى. كوزىلدىرىك كەرەك بولسا، قانداي كوزىلدىرىك كەرەكتىگىن (كوزىلدىرىكتىڭ ءنومىرىن)، قاي ۋاقىتتا كيۋىن دوقتىر ايىرىپ بەرەدى. ورىنسىز كيگەن كوزىلدىرىك كوزدى بۇزادى. دوقتىرمەن كەڭەسپەي كوزىلدىرىك كيمە!
بوتەن كىسىنىڭ بەت ورامالىمەن (سۇلگىسى) بەتىڭدى، كوزىڭدى سۇرتپە. ءوزىڭنىڭ بەت ورامالىڭ جەكە بولسىن.
