ۇرپاعى بوتەن تۇلعالار
جيىن ۇستىندە ۇلكەن اعامىز سويلەپ وتىرعان ەدى. سول زاماتتا تەلەفونى شىلدىراپ، اعامىز ەڭكەيىپ، تۇتقاسىن كوتەردى. الدەكىممەن ورىسشا سويلەستى. ارتىنشا «نەمەرەم عوي، ورىسشا سويلەيدى، ءيتتىڭ بالاسى» دەدى.
اعامىز جيىندا ۇزاق وتىرعان جوق. الدە جينالىس ۇزاققا سوزىلدى ما، ايتەۋىر شۇعىل شارۋاسى بارىن ايتىپ، شىعىپ كەتتى. ءبىر ساتتە ءسوز بەكبولات تىلەۋحانعا تيگەندە: «ءبىز ءتىل، ءتىل دەيمىز، وسىلاي ءتىل ماسەلەسىن كوتەرىپ، جينالىستار وتكىزەمىز، ءبىراق مۇنىمىزدان نە شىعادى؟ مىنە، ءومىر بويى ءتىل، ۇلتتىق مادەنيەتتى ساقتاۋ جولىندا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ۇلكەن اعامىز جاڭا عانا ءوزىنىڭ نەمەرەسىمەن ورىسشا سويلەسىپ وتىردى. ءسويتىپ الىپ «ورىسشا سويلەيدى، ءيتتىڭ بالالارى» دەپ، ولاردى ەركەلەتىپ وتىر. سوندا مىنا جۇمىستىڭ ءبارىن نە ءۇشىن، كىم ءۇشىن ىستەپ وتىرمىز؟» دەدى.
سول جولى بەكبولات اعامىز ءوزىنىڭ بالالارى قازاق تىلىندە دە، اعىلشىن تىلىندە دە ەركىن سويلەيتىنىن ايتقان. نەگىزى، قازاق تىلىندە سويلەۋىن قاداعالاپ، پاتريوتتىق سەزىمىن قالىپتاستىرا الساق، باسقا ءومىر قاجەت ەتەتىن تىلدەردى قوعامدىق ورتادان-اق ۇيرەنىپ الاتىنىن جەتكىزگەن ەدى.
جيىنعا قاتىسقان كوبىمىز سول جولى ەلدىڭ الدىنا شىعىپ الىپ «ەلىم، ءتىلىم» دەپ ەمىرەنىپ ءسوز سويلەپ الىپ، ۇيىندە بالالارىمەن، نەمەرەلەرىمەن ورىسشا سويلەسەتىن اعا-اپالارىمىز تۋرالى ويلاپ، كۇرسىنىپ قايتقان سياقتىمىز.
ءيا، شىنىندا، كەيبىر ازاماتتاردىڭ ءوز قىزمەتى مەن قوعامدىق ورتاداعى ۇستانىمى - جۇرت الدىندا ۇستاناتىن جالاۋى عانا. وندايلار ەل الدىندا ەلدىك ماسەلەلەردى ايتىپ سايراعانمەن، كوپتىڭ كوزى تايا بەرە، ءوز وتباسىندا ايتقان سوزىنەن الىستاپ، ءوزى ەلگە ۇسىنعان جول مەن باعىتقا كەرەعار ارەكەتتەر جاساۋدان ارلانبايدى. ءسوزى مەن ءىسى قابىسپايدى. ءبىر جەردە جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ كەرەكتىگىن ايتىپ ءجۇرىپ، ءوزى استىرتىن پارا الۋدان نەمەسە پارا بەرۋدەن باس تارتا الماۋى مۇمكىن. جۇرتقا قازاق سالتىن ساقتاۋ، مادەنيەتتى بولۋ تۋرالى ناسيحات جۇرگىزىپ ءجۇرىپ، ءوزى مادەنيەتسىزدىك جاساۋدان ۇيالمايدى.
نەگە بۇلاي؟ ۇلت قايراتكەرلەرى، ءتىلىمىزدىڭ، قازاعىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن تۇلعالار وسىلاي شاراسىزدىققا تاپ بولىپ جاتسا، وندا ءبىز قايتپەكپىز؟ «مولدانىڭ ىستەگەنىن ىستەمە، ايتقانىن ىستە» دەگەندى ۇستانامىز با، ونداي مولدالاردان تەرىس اينالىپ، جاعدايدىڭ ءوز اعىسىمەن جىلجىعانىنا قاراپ وتىرا بەرەمىز بە؟
تاياۋدا عانا تاعى ءبىر كىسىنى كورگەم. ءبىز ءۇشىن ول دا ۇلت قايراتكەرى ەدى. ءبىراق نەمەرەلەرى اناسىمەن ورىسشا سويلەسىپ وتىردى... سوندا بۇل كىسىلەر كىمدەر؟ بۇقارا ەل الدىنا گريممەن شىعىپ، ءوز وبرازىن سومداپ جۇرگەن اكتەرلەر مە؟ ال ولاي بولماسا، قاي جەردە قاتەلەستى؟ ەلگە قاۋقارلى، تاۋ تۇلعا بولىپ كورىنىپ ءجۇرىپ، ءوز ورتاسى، بالا-شاعاسىن جونگە سالۋعا شاماسى نەگە كەلمەدى؟ نەگە قاۋقارسىز؟ نەگە شاراسىز؟..
ەشكىمدى تابالاۋدان اۋلاقپىز. ويتكەنى ءوزىمىز دە الدىمىزدا نە كۇتىپ تۇرعانىن بىلمەيمىز. ءبىز ونەردىڭ شىنايىسىن عانا قۇرمەتتەۋ كەرەك، ادامدا سىرتقى سۇلۋلىق قانا ەمەس، ىشكى سۇلۋلىق تا بولۋى قاجەت، ادام جاقسىلىق جاساعاننان ءلاززات السا يگى، شىنايى بولۋى كەرەك، جۇرت الدىندا جالعان ونەر جاساپ، ەلدى الداۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ، ەلىڭنىڭ مۇددەسىن تاپتاما، حالقىڭدى سىيلا، ەل مۇراتىنا ساتقىندىق جاساما، وتانىڭدى، تۋعان ەلىڭدى، تۋعان جەرىڭدى، ءتىلىڭدى ءسۇي، تاريحىڭدى ءبىل دەپ جۇرگەندە، ايتقان جەردەن اۋلاق، ءبىزدىڭ بالالارىمىز دا بۇقارالىق مادەنيەتكە ىلەسىپ، وزىمىزگە رۋحاني جات بولىپ شىقپاسىنا كىم كەپىل؟..
وسىلاي ويلاۋىم مۇڭ ەكەن، مەنىڭ كوز الدىما ەكى ءتۇرلى جارىق شامى كەلدى. ءبىرى - الىسقا جارىعىن توگەتىن كۇشتى پروجەكتور دا، ەكىنشىسى - جارىق ساۋلەسىن اينالاسىنا شاشاتىن شىراق، شىراعدان. ۇلكەن تۇلعالاردىڭ قوعامداعى قىزمەتىنە، ەلدىك ۇلكەن ماسەلەلەرگە كوبىرەك دەن قويىپ ياكي بۇقارا الدىنداعى وزىنە جۇكتەلگەن رولگە ەنىپ كەتىپ، سول ساحناسىنان تۇسە الماي جۇرگەندە ءوزىنىڭ كىشكەنتاي مەملەكەتى - وتباسى، بالا-شاعاسىنىڭ بەت الىسىن باعا الماي قالاتىندار سول پروجەكتور ءتارىزدى شىعار، بالكىم.
ۇلتتى، ءتىلدى ساقتاۋ جونىندەگى وزگەلەرگە قويعان تالابىن وزىنە دە قويىپ، تاربيەنى ءوز بالا-شاعاسىنان باستاسا، بالالارىن قازاق مەكتەپتەرىنە بەرىپ، ەرتەدەن قىزمەت قامىن عانا ويلاماي، وتباسى تاربيەسىن دە ويلاسا، بۇلاي بولماس پا ەدى، كىم ءبىلسىن؟!
ال ىرىقتان شىعىپ كەتكەن بالا-شاعا، ۋىستان كەتكەن تاربيە قايتادان قالپىنا كەلە مە؟ وعان ايرىقشا ءبىر امال ويلاپ تاپپاسا، كەش بولىپ كەتپەس پە؟..
ارينە، وكىنىشتى.
ءبىراق ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قازىر ساۋدا ءتىلى - ورىس ءتىلى. كوشە ءتىلى - ورىس ءتىلى. ەگەر قالادا تۇرساڭىز، كوبىنە قازاق مەكتەپتەرىندە دە وقۋشىلاردىڭ ساباقتان تىس ۋاقىتتاعى ءتىلى - ورىس ءتىلى. كورەتىندەرى - دەنى ورىس تىلىندەگى باعدارلامالار.
مۇندايدا «قازاقشا سويلەيمىز» دەگەن پرينتسيپتى مىقتاپ ۇستانىپ، سول ۇستانىمعا ءار كەز بەرىك بولماسا، بالا-شاعانى ءار كەز نازاردان قالدىرماسا عانا الگى سىرتقى ىقپالداردان ساقتاپ قالا الامىز عوي. ال بارلىق جاعدايدى ۋىستان شىعارىپ، بالا-شاعاڭىزدىڭ سالت-ساناسى، ءتىلى جات بولىپ كەتكەن سوڭ ءبارىن تۇزەيمىن دەۋىڭىز - بەكەرشىلىك.
ءسىز ونداي جاعدايدا بۇقارالىق مادەنيەتتى قابىلداپ، بۇقارالىق سانا شەڭبەرىنە ءتۇسىپ، وزگە تىلدە سايراعان وزىڭىزگە رۋحاني الىس بالا- شاعاڭىزدىڭ اراسىندا ءوزىڭىزدى بوتەندەي سەزىنەسىز. ءيا، ءسىزدى ءوسىپ، ابدەن قالىپتاسىپ قالعان ورتا قابىلدامايدى. «مىنالارىڭ ءجون ەمەس» دەپ ەستى ءسوز ايتساڭىز دا، كەش ايتساڭىز دا، ءسىز بوتەنسىز.
وسىنى جازىپ وتىرعانىمدا تالعامسىزدىق پەن نامىسسىزدىققا، ويسىزدىق پەن پەندەشىلىككە، ۇلتسىزدىققا، جاساندىلىققا تالانىپ جاتقان ءوز ۇرپاقتارىنا، ءوز تۋعان-تۋىس، بالا-شاعاسىنا بوتەنگە اينالعان تۇلعالار كوز الدىما كەلىپ، اياپ كەتتىم.
ءوزىم دە ايانىشتى حالدە شىعارمىن، بالكىم...
ءنازيرا بايىربەك
«استانا اقشامى»
