جەر بەتىندە قانشا جاندىك بار؟
دينوزاۆر ءداۋىرىن دە باستارىنان وتكەرىپ، العاشقى ادامدار پايدا بولعاندا ولاردىڭ كوزىنە شالىنعان تىرشىلىك يەسى.
الەمدەگى ءاربىر شارشى ميل جەردە 26 ميلليارد جاندىك مەكەندەيدى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ءبىزدىڭ پلانەتامىزدا عىلىمعا بەلگىسىز 5-10 ميلليون جاندىك تۇرلەرى تىرشىلىك ەتەدى.
بارلىق جاندىكتەردىڭ كوپشىلىگى ەت قورەكتى بولىپ كەلەدى. باسىم بولىگى ءتىرى تىرشىلىك يەلەرىن قورەك ەتەدى. ولەكسەلەردىڭ ەتىن جەمەيدى.
500 گرامم بال ءوندىرۋ ءۇشىن ارالار ءبىر گۇلدەن 10 ميلليون رەت بال شىرىن جينايدى.
ارالاردا بەس كوز بار. ولاردىڭ ۇشەۋى باسىنىڭ جوعارعى جاعىندا، ەكەۋى الدىندا ورنالاسقان. بال ارالارى ىزىلداپ ۇشقان كەزدە قاناتتارىن مينۋتىنا 11400 رەت قاعادى.
تاراكاندار باسسىز توعىز كۇنگە دەيىن ءومىر سۇرە الادى. ونىڭ ۇرعاشىسى جىلىنا 2 ميلليون جۇمىرتقا سالادى.
قازىر الەمدە 35 مىڭعا جۋىق ورمەكشى تۇرلەرى بار. ەنتومولوگتار جۇمباق ورمەكشىلەردىڭ ءالى دە كوپتىگىن ايتادى.
جىل بويى ورمەكشىلەر قورەكتەنەتىن ۇساق جاندىكتەردىڭ سالماعى جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ جالپى سالماعىنان دا ارتىق.
Amarobia ورمەكشىسى ءبىرىن- ءبىرى جەپ قوياتىندىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءتىپتى ونىڭ بالالارى دۇنيەگە اكەلگەن سوڭ اناسىن دا جەيدى. ۇرپاعىن ويلاعان ەركەگى ۇيىعۋ كەزىندە ۇرعاشىلارىن جەپ، قوسىمشا اس قورىن ازىرلەيدى.
قار شايانىنىڭ قانىندا انتيفريز بار. سوندىقتان ولار 6 گرادۋس سۋىققا دا توتەپ بەرەدى. الايدا سول شاياندار ىستىققا ءتوزىمسىز. ونى الاقانىڭىزعا ۇستاپ تۇرساڭىز، جىلۋ سالدارىنان دەم دە ءولىپ قالادى.
ايىرقۇيرىقتىلار ەكى جىنىس مۇشەسىمەن دۇنيەگە كەلەدى. ول جۇقا شىنى سەكىلدى شىتىناعىش كەلەتىندىكتەن، كەزدەيسوق جاعدايدا سىنىپ قالۋى مۇمكىن. سوندىقتان جاراتىلىس وعان قوسىمشا سىي جاساعان.
الەمدە قۇستىڭ 9000 جانە قۇمىرسقالاردىڭ 8800 ءتۇرى بار. قۇمىرسقالاردىڭ قۇستاردان ايىرماشىلىعى - ۇيىقتامايتىندىعىندا.
كوبەلەكتەردىڭ ءدام سەزۋ ورگانى ارتقى اياعىنىڭ تابانىندا. ال قاناتتارى ءتۇرلى- ءتۇستى ءارى ادەمى. جارىقتى كەرى قايتارۋ قابىلەتى بار.
جازۋشى ۆلاديمير نابوكوۆ كوبەلەكتەردىڭ جاڭا بىرنەشە ءتۇرىن اشقان. سوندىقتان ونىڭ ءبىرى جازۋشىنىڭ ەسىمىمەن اتالادى.
جەر شارىنداعى ەڭ ءىرى كوبەلەك - Attacus Altas. قاناتىنىڭ ۇزىندىعى 30 سانتيمەتر كەلەدى. سوندىقتان كەيبىرەۋلەر ونى قۇستارمەن شاتاستىرىپ الادى.
الەمدە شامامەن 400 مىڭ قوڭىز ءتۇرى بەلگىلى. ونىڭ ەڭ ءىرىسى - 17 سانتيمەتر.
جاندىكتەردىڭ اراسىندا تەز ۇشاتىنى ينەلىك. ول ساعاتىنا 57 شاقىرىم جىلدامدىقپەن ۇشادى.
شەگىرتكەنىڭ ءبىر سەكىرگەنى ءوز دەنەسىنەن 40 ەسە ۇزىن. ال بۇرگەنىڭ سەكىرگەنى دەنەسىنىڭ ۇزىندىعىنان 40 ەسە ارتىق.
اقباس قاناتىن مينۋتىنا 62760 رەت قاعا الادى.
كادىمگى ۇيدە جۇرەتىن شىبىندار وزدەرى دۇنيەگە كەلگەن جەردەن ۇزاپ كەتپەيدى. كەيدە جەلمەن ۇشىپ 45 شاقىرىمعا دەيىن الىستاپ كەتەدى.
قارا شەگىرتكەنىڭ ەستۋ ورگاندارى الدىڭعى اياقتارىندا ورنالاسقان. ونىڭ مينۋتىنا قانشا رەت شىرىلدايتىنىنا قاراپ اۋا رايىن بولجاۋعا بولادى.
كوكقاسقا شەگىرتكە توبىمەن جۇرگەندە 50 ميلليارد جاندىكتەردى جەپ قويادى. ول نيۋ- يورك تۇرعىندارى جەيتىن تاماقتان 4 ەسە كوپ.
كوپتەگەن ەلدەردە جاندىكتەردى جەۋ ابەستىككە جاتپايدى. ماسەلەن، تايلانتا شىرىلداۋىق تورعايلار مەن شەگىرتكە وتە جەڭسىك اس.
24.ونشاقتى بالاڭ قۇرت جەۋ ەرەسەك ادامدار ءۇشىن تاۋلىكتىك قاجەتتى اقۋىز، ماي، كومىرقىشقىلىن قامتاماسىز ەتە الادى.
ابوريگەندەر اعاشتاردى بولاتىن اق قۇرتتاردى جەيدى. ول ءدامى جاعىنان وملەتكە ۇقساس كەلەدى.
جولداسبەك دۋاناباي
«ايقىن»
