عىلىمي ەكسپەديسيا ەگيپەت جەرىندە زەرتتەۋ جۇرگىزدى

استانا. قازاقپارات - «بابالار ىزىمەن» تاريحي عىلىمي ەكسپەديتسياسى ەگيپەت جەرىندە ماملۇك يمپەرياسىنىڭ العاشقى بيلەۋشىلەرىنە قاتىستى تىڭ زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ قايتتى. وسىنداي تاريحي تۇلعالاردىڭ ءبىرى -  قىپشاق ماملۇكتەرىنەن شىققان ايەل بيلەۋشى شادجار اد دۋر سۇلتان.

ساپار ىسقاقوۆ باستاعان زەرتتەۋشىلەر توبى ۇلى دالادان مىسىر جەرىنە بارعان اتا- بابالارىمىزعا قاتىستى جاڭا مالىمەتتەر جيناپ قايتتى. شادجار اد دۋر سۇلتان تۋرالى بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. بۇل تاريحي تۇلعا 1250 -جىلى كوكتەمدە مىسىر ەلىن باسقارۋ ءۇشىن تاققا وتىرادى. ول -  كەزىندە ءۇندىستان جەرىندەگى رازيا سۇلتان سياقتى شىعىس جانە مۇسىلمان الەمىنىڭ تاريحىندا بولعان وتە سيرەك ايەل بيلەۋشىلەردىڭ ءبىرى.

 بۇل ەكى ايرىقشا تۇلعا دا تۇركى الەمى جانە ورتا عاسىرداعى دەشتى قىپشاق جەرىنەن شىققان ءارى قازىرگى قازاق حالقىنان تارايدى. شادجار اد دۋر ەجەلگى مىسىرعا باسقا دا ماملۇكتەر سياقتى قۇل بولىپ كەلگەن. ۋاقىت وتە كەلە ول ءوز اقىلى مەن ىسكەرلىگىنىڭ ارقاسىندا بيلىككە كەلەدى. ول تاققا وتىرعان سوڭ ەگيپەتتە باحري، ياعني قىپشاق ماملۇكتەردىڭ ديناستياسى ورناپ، ول 1250 -جىلدان 1382 -جىلعا دەيىن جالعاسادى.

مۇحاممەد رياد، اسۋان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى:

 - بۇل ادامدارسىز، ەگەر ولار ءدال سول ۋاقىتتا مىسىر جەرىندە بولماعاندا، ەگيپەت كرەست جورىقتارىنان نەمەسە تاتار- موڭعول شاپقىنشىلىعان زارداپ شەگۋى مۇمكىن ەدى. ءبىزدىڭ حالىقتا تەمىردى تەك تەمىر عانا مايىستىرا الادى دەگەن قاناتتى ءسوز بار. قىپشاق ماملۇكتەر تەمىردەي مىقتى بولعاندىقتان وسىنداي سىنعا توتەپ بەرە الدى.

شادجار اد دۋر سۇلتان بەيبارىستان بۇرىن بيلەۋشى بولعان. جانە اتاقتى بەيبارىس وعان ەرەكشە قۇرمەتپەن قاراعان.

 شادجار اد دۋر مىسىردى ءبىر جىل كولەمىندە باسقاردى، ياعني بيلىكتە از عانا ۋاقىت وتىرسا دا ەلدىڭ تاريحىندا ايرىقشا ورىنعا يە. ويتكەنى ونىڭ كەزىندە فرانسۋز كورولى ليۋدوۆيك توعىزىنشى باستاعان كرەست جورىعىنا تويتارىس بەرىلىپ، ەلدە بەيبىت ءومىر ورنايدى. ونىڭ كوزى تىرىسىندە- اق اسمات اد دين دەگەن لاقاپ اتى بولعان. ول قازاق تىلىنە اۋدارعاندا «ءدىننىڭ قورعانى، ءدىندى ساقتاۋشى» دەگەن ماعىنا بەرەدى. شادجار اد دۋر سۇلتان قايتىس بولعان سوڭ كايردە ارنايى ماۆزولەيدە جەرلەنگەن. بۇگىندە ول تاريحي جەرگە اينالعان.

«بابالار ىزىمەن» ەكسپەديتسياسى ەگيپەت پيراميدالارىنا دا ارنايى ات باسىن بۇردى. سەبەبى مىسىر ەلىندە ءدال وسى پيراميدالار مەن ماملۇكتەردى بايلانىستىراتىن كونەدەن قالعان اڭىز بار ەكەن.

 ساپار ىسقاقوۆ، «بابالار ىزىمەن» عىلىمي ەكسپەديتسياسىنىڭ جەتەكشىسى:

- جانىمىزدا تۇرعان پيراميدا بيىكتىگى اۋەلى 146 مەتر بولعان. ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە توبەسى قۇلاپ، قازىر بيىكتىگى 137 مەتر. حەوپس دەگەن فاراونعا سالىنعان. بۇعان قاتىستى كوپتەگەن اڭىزدار بار. سونىڭ ىشىندە سۇلتان بەيبارىسقا دا قاتىستى بار. ول كەزىندە 12 قانات كيىز ءۇيدى وسى پيراميدانىڭ باسىنا ورناتقان ەكەن. وعان ونداي مۇمكىندىك بار. سەبەبى پيراميدانىڭ ۇشار باسىندا ورىن جەتكىلىكتى.

كاير قالاسىنداعى اتاقتى تسيتادەل -  تۋريستەردىڭ ەڭ كوپ كەلەتىن جەرى. بۇل تاريحي نىساندى سالۋ تۋرالى بۇيرىقتى اتاقتى قولباسى سالاح ۋد دين ءال ءايۋبيدىڭ ءوزى بەرگەن ەدى. تسيتادەل 7 عاسىر بويى مىسىر ەلىنىڭ بيلەۋشىلەرى ءومىر ءسۇرىپ، مەملەكەتتى باسقارعان جەر. ونىڭ كولەمى 18 گەكتارعا جۋىق. مۇندا كەزىندە سارايلار، مەشىتتەر، مۋزەيلەر، اسكەري كازارمالار مەن قويمالار ورىن تەپكەن ەدى. ءدال وسى جەردە دە قىپشاق ماملۇكتەردىڭ ءىزى قالعان. اتاپ ايتار بولساق، ان ناسىر مۋحاممەت سۇلتان كەزىندە وسىندا ۇلكەن مەشىت سالدىرعان. ول بۇقارا مەن سامارقاندتاعى عيماراتتارعا ۇقساس، يراندىق ستيلدە سالىنعان. مۇندا بەس مىڭعا دەيىن ادام سىيادى. بۇگىندە ول -  كايردەگى كورنەكتى مادەني ورىنداردىڭ ءبىرى.

www.24.kz