ايەلدىڭ جىنىستىق مىندەتى

استانا. قازاقپارات - ايەل ادامنىڭ كۇيەۋى الدىنداعى ەڭ ماڭىزدى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى - جىنىستىق مىندەتى.

سەبەبى ەر ازامات نەگىزىنەن حارامنان ساقتانۋ، ياعني، زيناعا بارماۋ ءۇشىن ءارى ۇرپاق جالعاستىرۋ ءۇشىن ۇيلەنەدى. ال ايەل بۇل مىندەتىنە نەمقۇرايلى قارايتىن بولسا، وتباسىنىڭ شىرقى بۇزىلىپ، كۇيەۋىنىڭ جامان جولعا تۇسۋىنە سەبەپكەر بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ادامزاتتىڭ ۇستازى پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) ايەلدەرگە ەسكەرتۋ جاساپ بىلاي دەيدى:

«ەر كىسى جۇبايىن توسەگىنە شاقىرعاندا جۇبايى بارعىسى كەلمەي باس تارتسا، پەرىشتەلەر ول ايەلگە تاڭ اتقانعا دەيىن لاعىنەت ايتادى». ەندى ءبىر حاديستە: «شىبىن جانىمدى ۋىسىندا ۇستاعان اللاعا انت ەتەيىن، ەرى توسەگىنە شاقىرعاندا ايەلى كەلىسپەسە، كۇيەۋى ريزا بولعانعا دەيىن اللا تاعالا ول ايەلگە رەنجيدى» -  دەلىنگەن.

«مىنا ءۇش ادامنىڭ نامازدارى قابىل بولمايدى، جاساعان جاقسىلىقتارى دا كوككە كوتەرىلمەيدى: قوجايىنىنا قايتا ورالمايىنشا قاشقان قۇلدىڭ، ماستىعى تارقامايىنشا ماس ادامنىڭ، كۇيەۋىن قايتا ريزا ەتپەيىنشە ەرىنىڭ اشۋىنا تيگەن ايەلدىڭ»، -  دەگەن حاديس جانە بار.

شاڭىراقتىڭ شاتتىعى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن كوڭىلى مەن ءوزارا ءتىل تابىسۋىندا جاتىر. ەكەۋى ءبىر-ءبىرىن باقىتتى ەتە السا، ەشكىم دە سىرتتان باقىت ىزدەمەيدى. مۇنداي شاڭىراقتا كىسى ۇيىنە اسىعىپ تۇرادى. سوندىقتان دا دىنىمىزدە ايەلدىڭ كۇيەۋىنىڭ كوڭىلىن تابۋىن باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى سانالىپ، كەي جەردە ءناپىل قۇلشىلىقتاردان دا جوعارى قويىلعان. پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) ءبىر حاديسىندە:

«كۇيەۋى قاسىندا بولعان ايەل ونىڭ رۇقساتىنسىز ءناپىل ورازا ۇستاۋىنا بولمايدى»[1]، - دەگەن. ايەلدىڭ ءناپىل عيبادات ەتەمىن دەپ كۇيەۋىنە كوڭىل بولمەۋى قۇپتارلىق ءىس ەمەس. كۇيەۋىنىڭ كەلىسىمىمەن ءناپىل قۇلشىلىقتارىنا ۋاقىت تابا بىلگەن دە جاقسى. ءبىراق، وتباسىنىڭ بىرلىگىن ساقتاۋ - ايەلگە ءناپىل قۇلشىلىقتاردان دا جوعارى مىندەت.

ايەلدىڭ كۇيەۋىنە سۇيكىمدى كورىنۋى دە ماڭىزدى. بۇل مىندەت شاريعاتتا ايەل ادامعا ءۋاجىپ دەپ ايتىلعان. پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ): «مۇسىلمان جاقسى كورەدى، ءوزى دە جاقسى كورىلەدى. جاقسى كورمەگەن جانە جاقسى كورىلمەگەن ادامداردا قايىر جوق»[2]، - دەپ ايتقان. كەلەسى حاديسىندە: «جاقسى كورگەن، جاقسى كورىلگەن جانە كوپ بالا تۋاتىن ايەلگە ۇيلەنىڭدەر»[3] - دەپ، ءوز ۇنامدىلىعىن جوعالتپاي، سۇيكىمدىلىگىن ساقتاي بىلەتىن ايەلگە ۇيلەنۋدى وسيەت ەتكەن.

سۇيكىمدى كورىنۋدىڭ جولدارى - ساندەنۋ، جاراسىمدى كيىم جانە تارتىمدى قىلىقتار. ءۇيلى- جايلى بولعان ايەل ەندىگى جەردە كۇيەۋى ءۇشىن ساندەنۋى ءتيىس. ارينە، يسلام دىنىندە ءاربىر مۇسىلماننىڭ ءوز- وزىنە قاراپ، ءۇستى-باسىن تازا ۇستاپ، ۇقىپتى ءجۇرۋى تالاپ ەتىلەدى.

ءبىراق، ۇيلەنگەننەن كەيىن ايەل ادامعا وسىعان قوسا كۇيەۋىنىڭ الدىندا دا ءاردايىم تارتىمدى بولۋى مىندەت رەتىندە جۇكتەلەدى. ساندەنۋ ايەل ادامنىڭ اجارىنا اجار قوساتىن مۇمكىنشىلىك. ايەل ادام كۇيەۋىنە تارتىمدى بولىپ كورىنە بىلسە، اراسىنداعى ماحابباتتىڭ دا ارتا تۇسەرى شىندىق. ولاي بولسا، ايەل ادام كۇيەۋى ۇيىنە كەلەردە ءۇستى- باسىن تۇزەپ، اشەكەيلەرىن تاعىپ، ساندەنىپ قارسى العانى ءجون. وكىنىشكە وراي، قوعامىمىزدا سىرت كوزگە سۇلۋ بولىپ كورىنۋ تۇسىنىگى ابدەن ساناعا ءسىڭىپ كەتكەنى سونشالىق، ايەلدەردىڭ دەنى كوشەگە شىققاندا بارىنشا جاراسىمدى بولىپ كورىنۋگە قۇمار. جۇرتپەن كەزدەسەردە بارىنشا ساندەنىپ، ادەمى كويلەكتەرىن كيىپ، اشەكەيلەرىن تاعاتىن ايەلدەر، ۇيگە كەلگەن بەتتە ولاردىڭ ءبارىن ىسىرىپ تاستاپ، كۇيەۋىنىڭ الدىندا قالاي- بولسا سولاي كيىنىپ، قادىرىن ءتۇسىرىپ جاتادى.

بۇل دا قوعامنىڭ قانى سورعالاپ تۇرعان ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. اراب ويشىلى ءابۋل- ءفاراج وسى جايىندا بىلاي دەگەن ەكەن: «ايەل ادام ءۇستى- باسىنىڭ جاراسىمدىلىعىمەن، سۇلۋلىعىمەن قوسا، ءاردايىم تازا جانە ءساندى بولۋى كەرەك. سوندا كۇيەۋىنىڭ كوڭىلىن جاۋلايدى. ونىڭ تالعامىنا ساي اشەكەيلەر تاعىپ، ءارتۇرلى كيىمدەر كيىپ، بويانۋى كەرەك. كۇيەۋى بايقاپ قالىپ، جيىركەنىشىن وياندىراتىن، كوڭىلىن سۋىتاتىن كىرلەر، قوڭسى يىستەر جانە جاندى تىكسىندىرەتىن نارسەلەردى ۇستىنەن تازالاۋى جانە بۇعان جول بەرمەۋى كەرەك. تازالىققا ءمان بەرمەيتىن، ساندەنبەگەن ايەل كۇيەۋىنىڭ باسقا ايەلدەرگە كوز تىگۋىنىڭ سەبەبىن وزىنەن دە ىزدەگەنى ابزال. ەگەر قانداي دا ءبىر ايەل كۇيەۋىن وسى سەبەپتى ۋىسىنان شىعارىپ السا، بۇعان ءوزى كىنالى».

«قىز قىلىعىمەن سۇلۋ» دەپ دانا حالقىمىز ايتقانداي، تومەن ەتەكتىنىڭ سۇلۋلىعىنا كورىك قوساتىن نارسە - ءتاتتى دە، نازدى قىلىعى. بۇنى دا ەسكەرگەن مۇسىلمان عۇلامالارى ايەل ادام كۇيەۋىن قىلىعىمەن جاۋلاپ، سۇيكىمدىلىگىن ارتتىرۋى ءتيىس دەيدى. سونىمەن قاتار داۋىس مانەرىنە دە وسى تۇرعىدا كوڭىل ءبولۋى كەرەك.

سەبەبى داۋىس تا حاۋا انانىڭ قىزدارى ءۇشىن بەرىلگەن ءبىر سۇلۋلىق ىسپەتتى. اللا تاعالا ايەل زاتىنا جىڭىشكە دە، جۇمساق ءۇن بەرگەن. وسى داۋىسى ارقىلى ولار نازىكتىگىن پاش ەتىپ، ەر ازاماتتى وزىنە قاراتا الادى. تاعى قايتالاپ ايتامىز، ايەل ادام بۇعان تەك كۇيەۋىنە ۇنامدى كورىنۋ ءۇشىن عانا بارۋى ءتيىس.

اللا تاعالانىڭ بەرگەن سۇلۋلىعى ارقىلى كۇيەۋىنە سۇيكىمدىلىگى ارتىپ، ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى باياندى ماحابباتتىڭ وتىن لاۋلاتۋى كەرەك. پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) جوعارىداعى ايتىلعان قاسيەتتەر جايلى بىلاي دەگەن: «اسىرەسە كۇيەۋلەرىڭىزبەن وتە تارتىمدى، جاعىمدى داۋىسپەن سويلەسىپ، سۇيكىمدى بولۋ ءۇشىن قالاعان سىپايىلىقتى كورسەتە الاسىڭدار. ءبىراق، بوتەن ەركەكپەن سويلەسكەندە قاراپايىم جاي داۋىسپەن قىسقا دا نۇسقا سويلەسىڭدەر».

جوعارىدا اتالعاندار -  يسلام قۇقىعىندا ايتىلعان ماسەلەلەر. وسىعان وراي عۇلامالار ايەلدەردىڭ كۇيەۋى الدىنداعى مىندەتتەرىن بىلاي دەپ اتاپ كورسەتكەن: «توسەكتە ءوزىن كۇيەۋىنە ۇسىنۋ، كۇيەۋى جوقتا ار- نامىسىن ساقتاپ، كوزىنە ءشوپ سالماۋ، حوش ءيىستى بولۋ (تازالىققا ءمان بەرۋ) ، كۇيەۋى ۇيىندە بولعان كەزدە ساندەنۋ ايەلگە ءۋاجىپ. ايەلدىڭ كۇيەۋى ءۇشىن اشەكەي تاعىپ ساندەنۋىنە جانە بويانۋىنا شەك قويىلمايدى. قايتا بۇل ساۋاپتى ءىس».

ءشامشات ادىلبايەۆا

[1] ساحيح بۇحاري 4899

[2] احمەد يبن ءحانبال، ءمۇسناد، II، 400

[3] ءابۋ ءداۋىت، نيكاھ، 3

 

islam.kz