ۋكراينانى تاياۋ بولاشاقتا نە كۇتىپ تۇر؟
رەسەيگە قارسى پوزيتسيا مىعىم ءارى ءبىرجاقتى. ءىستىڭ نەمەن اياقتالاتىنىن ەشكىم بولجاپ بەرە المايدى.
الەمدىك ساراپشىلار «مينسك كەلىسىمى» ورىندالۋى ءتيىس دەپ سانايدى. ءبىراق بۇل قازىرگى جاعدايدا مۇمكىن ەمەس. قانشا شىعىنعا باتسىن، ماسكەۋگە قارسى ءبىرجاقتى ساياسات ۇستانسىن، مەيلى رەسمي كيەۆ دونباسس اۋماعىنا جەكە دارا ستاتۋس، دەربەستىك بەرە المايدى، بەرگىسى دە كەلمەيدى. دەگەنمەن اقيقاتىندا، بۇگىنگى تاڭدا پوروشەنكو بيلىگى ەلدەگى راديكالدارعا بارلىق مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. ولار زاڭنان تىس ارەكەت ەتسە دە، وعان كوز جۇما قارايدى. رەسەيدىڭ ۋكرايناداعى وفيستەرى مەن سبەربانكتىڭ فيليالدارى ورتەلىپ جاتىر. ءبىراق جازىقتى بولىپ، قامالىپ جاتقان ەشكىم جوق.
دەمەك، وعان پەتر پوروشەنكو بيلىگىنىڭ ءوزى ىقپال ەتىپ وتىر. مۇنى جاسىرىپ قاراۋعا بولمايدى. ءتۇپتىڭ تۇبىندە رەسەي - ۋكراينا قارىم- قاتىناسى قالىپقا كەلە مە، ونى دا ەشكىم ايتا المايدى. الايدا اقيقاتى، قازىر رەسمي كيەۆ ەلدەگى كوممۋنيزم ەلەسىنەن ءبىرجولا قۇتىلدى. سوڭعى ءبىر جىلدا ەل اۋماعىنداعى مىڭنان اسا ەسكەرتكىشتەر مەن كەڭەستىك زاماننان سارقىنشاق بولىپ قالعان بارلىق سوۆەتتىك سيمۆوليكالىق بەلگىلەردى قۇرتتى.
لەنيننىڭ ەسكەرتكىشتەرى مەن بيۋستى جەرمەن- جەكسەن بولدى. ەڭ ارعىسى كوتوۆسكيدىڭ ەسكەرتكىشىن قۇلاتتى. دەمەك، قازىرگى كەزدە ۋكراينا بيلىگى وتكەن تاريحتى ۋكراين ازاماتتارىنىڭ ساناسىنان ماڭگى ءوشىرۋدىڭ بارلىق قام- قارەكەتىن ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. الداعى ۋاقىتتا قانداي بولجام جۇزەگە اسادى؟ كەلەر جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا پەتر پوروشەنكو ءوز بيلىگىن ساقتاپ قالا ما؟ ونى ۋاقىت كورسەتەدى. ءبىراق پوروشەنكو بيلىگىنە قارسى توپتار قازىردەن ونىڭ ورنىنان كەتۋىن تالاپ ەتۋدە.
كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا، قازىرگى پرەزيدەنتكە يۋليا تيموشەنكو عانا مىقتى قارسىلاس بولا الادى. پرەزيدەنتتىك سايلاۋ بارىسىندا ءۇشىنشى ناتيجەنى ۇلتشىل راديكالدار يەلەنۋى مۇمكىن. دەسەك تە، ولاردىڭ ۇسىنعان كانديداتى ءبارىبىر پرەزيدەنت بولا المايدى. ەل ىشىندە تۇراقسىزدىق تۋعىزعان گرۋزيانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى، ودەسسا وبلىسىنىڭ ەكس- گۋبەرناتورى ميحايل ساكااشۆيلي قازىر باس ساۋعالاپ ەۋروپا قۇرلىعىندا ءجۇر.
كيەۆتەگى كافەلەردىڭ بىرىندە تاماق ءىشىن وتىرعان جەرىنەن ۇستاپ الىپ، شەكارا ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ونى ارنايى ۇشاققا مىنگىزىپ، پولشا ارقىلى شەكارا اسىرىپ جىبەردى. نيدەرلاندى مەملەكەتى قىزۋقاندى گرۋزينگە ازاماتتىق بەردى. ول ەندى ۋكرايناعا قايتىپ كەلە المايدى. كەلگەننىڭ وزىندە پرەزيدەنت بولۋى كۇماندى. پوروشەنكو ونى ۋكراينا ازاماتتىعىنان ايىردى. قايداعى گرۋزيننىڭ «ۋكراينادا جەمقورلىقتى جويامىن، ءتارتىپ ورناتامىن» دەۋى كۇلكىلى نارسە. و باستان ول ا ق ش- تىڭ ىقپالىمەن ەلگە كەلگەن، قايشىلىعى كوپ، باسى ارتىق ساياسي تۇلعا بولدى. سوندىقتان «بولاشاقتا ساكااشۆيلي پرەزيدەنت بولا قالادى» دەۋ مۇمكىن ەمەس نارسە. ءوز ەلى گرۋزيادا پانا تاپپاعان ميحو ۋكرايندىقتارعا باق اكەلە قويادى دەگەنگە ەشكىم سەنبەيدى.
جۇرتشىلىقتى تولعاندىراتىن تاعى ءبىر باستى نارسە بار، بولاشاقتا ۋكراينادا قانداي ساياسي جۇيە ورنايدى؟ بۇگىنگى تاڭدا ەل جەمقورلىق پەن اسكەري ديكتاتۋرالىق ساياساتتى باستان كەشىرىپ جاتقانى ءمالىم. جورامالدار جەتەرلىك.
رەسمي كيەۆتىڭ باستى ماقساتى - دونباسس ايماعى مەن قىرىم رەسپۋبليكاسىن كەرى قايتارۋ. بۇل اۋماقتى تولىقتاي ۋكراينانىڭ قاراماعىنا وتكىزۋ. ءبىراق بۇل الداعى بەس جىلدا قيىن بولاتىن ءتۇرى بار. قاقتىعىستى توقتاتىپ، ماسەلەگە ءبىرجولا نۇكتە قويۋ مۇمكىن ەمەس. ونداي جاعدايدا ۋكراينانىڭ بولاشاعىن نە كۇتىپ تۇر؟ بۇل ورايدا ساياسي ساراپشىلار بىرنەشە نۇسقانى ۇسىنادى. قازىرگى ۋاقىتتا ا ق ش تاراپى ۋكرايناعا اسكەري تەحنيكا مەن قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋعا وراسان زور قارجى بولۋدە. مۇنى ا ق ش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ ۋكرايناداعى ارنايى وكىلى كۋرت ۆولكەر دە راستاپ وتىر. «سوڭعى ۋكرايندىق سارباز قالعانشا سوعىسۋ» نۇسقاسىنىڭ ورىن الۋىن ەشكىم قالامايدى. ا ق ش- تا، ەۋروپا دا، حالىقارالىق قاۋىمداستىق تا. الايدا بۇل بولاشاقتا ورىن الۋى مۇمكىن نارسە ەكەنىن دە ەشكىم جوققا شىعارمايدى.
وسىدان بىرەر اپتا بۇرىن رەسەيدىڭ حالىقارالىق ىستەر جونىندەگى كەڭەسى مەن گەرمانيانىڭ فريدريح ەبەرت اتىنداعى قورىنىڭ وكىلدەرى «ۋكراينا: 2027 -جىلعا دەيىن» اتتى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ءتورت ستسەناريدىڭ جۇزەگە اسۋى مۇمكىن ەكەندىگىن بولجادى.
ءبىرىنشى نۇسقا بويىنشا 2019 -جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا ەلگە بەلگىسىزدەۋ بولىپ كەلگەن، ءبىراق مىقتى ساراپشى پرەزيدەنت بولۋى ىقتيمال. وڭتۇستىك- شىعىستاعى دونەتسك جانە لۋگانس حالىق رەسپۋبليكالارى قايتادان ۋكرايناعا قوسىلادى. ولاردىڭ ليدەرلەرى 2020 -جىلدىڭ ورتا تۇسىنا دەيىن بيلىك باسىندا وتىرادى. ەۋرووداق ۋكرايناعا جاردەم كورسەتەدى. ەلدىڭ ەكونوميكاسى 2020 -جىلدان كەيىن قالپىنا كەلە باستايدى.
ا ق ش ساراپشىسى سەميۋەل چاراپ مەن ۋكرايندىق ەكسپەرت الەكساندر چالىيدىڭ جورامالىنشا، ەل بيلىگىنە پەتر پوروشەنكودان باسقا بىرەۋ كەلەدى. قازىر ءبىرجاقتى ساياسات ۇستانىپ وتىرعان ۋكرايندىق ۋلتراۇلتشىلداردان بيلىك قۇتىلۋدىڭ ايلا- ءتاسىلىن جاساي باستايدى. ۇلتشىلدار 2027 -جىلعا قاراي ساياسات ساحناسىنان ءبىرجولا جوعالادى.
رەسمي بيلىك بارلىق بيلىكتى ءوز قولىنا الادى. دونباسس اۋماعى حالىقتىڭ نارازىلىعىمەن ۋكرايناعا قايتادان قوسىلادى. ەل بەيتاراپ ساياسات ۇستانۋعا كوشەدى. ۋكراينا ناتو- عا دا، ەۋرووداققا دا كىرمەيدى. ءوز تەرريتورياڭدى قورعاۋ - باستى مىندەت. ۋكراينانىڭ قورعانىس سالاسى فيندىك نەمەسە شۆەدتىك جۇيەگە كوشەدى. بۇل الداعى ون جىلدا ۋكراينادا ورىن الۋى مۇمكىن ەكىنشى ستسەناريدىڭ نۇسقاسى.
ءۇشىنشى ستسەناري بويىنشا بيلىك باسىندا پەتر پوروشەنكو قالادى. ەلدى سىبايلاس جەمقورلىق جايلايدى. حالىق ءبىراق ۋاقىت كەدەيلىكتىڭ قامىتىن كيەدى. كەلەر جىلى پوروشەنكو سايلاۋعا ءتۇسىپ، ەكىنشى رەت پرەزيدەنت بولادى. ءبىراق ونىڭ ەكىنشى پرەزيدەنتتىك ۋاقىتى اياقتالار تۇستا ەلدە اسكەري توڭكەرىس ورىن الادى.
ونىڭ ورىنتاعىنا اسكەري گەنەرال كەلەدى. ايتسە دە، امەريكالىقتار قولداۋ كورسەتىپ، اسكەري تەحنيكا بەرۋىن جالعاستىرا بەرەدى. اقىرىندا ت م د اۋماعىنداعى قورعانىس قابىلەتى وتە مىقتى، رەسەيگە پارا- پار اسكەري جاعىنان قۋاتتى ارميا پايدا بولادى. بۇل كارنەگي جانە فريدريح ەبەرت قورى ساراپشىلارپىنىڭ بولجامى.
ءتورتىنشى ستسەناري بويىنشا اقىرىندا رەسمي كيەۆ ەۋرووداق پەن ناتو-دان ەشقانداي قايىر جوقتىعىن بىرتىندەپ تۇسىنە باستايدى. بيلىك باسىنا تەحنوكراتتار كەلىپ، شىن مانىندە دونباستىڭ ءبىر بولىگى پەن قىرىمدى جوعالتقانىن مويىندايدى. پرەزيدەنت دونالد ترامپ بيلىكتەن كەتكەننەن كەيىن ا ق ش ۋكراينادا بولىپ جاتقان وقيعالارعا كوز جۇما قارايتىن بولادى. اقىرىندا ۋكراينا عانا ەمەس، مولدوۆا، گرۋزيا دا ەشكىمگە ارقا سۇيەمەي، وزدەرى عانا دەربەس ءومىر ءسۇرۋ قاجەتتىگىن تۇسىنەدى.
ارينە، ساراپشىلار ۇسىنىپ وتىرعان ءتورت سەناريدىڭ قاي نۇسقاسى جۇزەگە اسۋى مۇمكىن؟ ونى ۋاقىت كورسەتەدى. ءبىراق الەمدىك ساراپشىلار ايتىپ وتىرعان تاعى ءبىر ۇلكەن قاۋىپتى ماسەلە بار. ول ۋكرايناداعى بارعان سايىن شەكتەن تىس كۇش الىپ بارا جاتقان ءارى قازىرگى پوروشەنكو جۇيەسى دەم بەرىپ وتىرعان ۇلتشىلدار ماسەلەسى.
ساراپشىلاردىڭ بولجامىنا قاراعاندا، تۇبىندە ۋكراينانىڭ رەسمي بيلىگى وسى ۇلتشىلداردان كوپ زارداپ شەگەتىن بولادى. ەۋروپا قۇرلىعى ۋكراينالىق ۋلتراۇلتشىلداردان قازىردىڭ وزىندە تەرىس اينالا باستادى.
پولشا بيلىگى شەكارانىڭ ارعى بەتىندەگى وزىمەن كورشىلەس وتىرعان ۋكراينالىق ۇلتشىلداردى، «پراۆىي سەكتور» مەن باندەروۆشىلاردىڭ ارەكەتىن سىناپ- مىنەپ وتىر. رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ تا ەۋروپالىق تەلەارنالاردىڭ بىرىنە بەرگەن سۇحباتىندا «ەۋرووداق پەن ناتو جانە ا ق ش ۋكرايندىق ۋلتراۇلتشىلداردىڭ ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرىنە كوز جۇما قاراپ وتىر. ماسەلەنى بۇلاي نازاردان تىس قالدىرا بەرۋگە بولمايدى» دەگەنى بار.
راسىندا دا كيەۆتەن تىكەلەي نۇسقاۋ الىپ، كەيدە زاڭسىز ارەكەتتەرگە باراتىن ۇلتشىل راديكالداردىڭ كەيبىر ارەكەتتەرىن مۇلدە قۇپتاۋعا كەلمەيدى. ءتارتىپ بولماعان ەلدە اقيقاتىندا، كەز كەلگەن ادام بىلگەنىن ىستەيدى. جەمقورلار قازىنادان جەيدى، ۇرىلار دۇكەنگە تۇسەدى، ساياساتشىلار ەلدى الا تايداي بۇلدىرەدى. اقىرىندا زاردابى مەن قاسىرەتىن حالىق تارتادى. انىعىندا ۋكراينانىڭ ءبىرقاتار بيلىگىندە، سەرگەي لاۆروۆتىڭ سوزىنە سەنسەك، ۇكىمەتتە، ەلدىڭ قورعانىس سالاسىندا جانە جوعارى رادادا راديكالدى توپتىڭ وكىلدەرى وتىر. ولار ءارقاشان ۋلتراۇلتشىلدارعا استىرتىن دەم بەرىپ، قوعامدا تۇراقسىزدىق تۋدىرادى.
ەلدىڭ جوعارى راداسىندا ىلعي توبەلەس. ءتىپتى كەزىندە پارلامەنت مىنبەرىندە ءسوز سويلەپ، بايانداما جاساپ تۇرعان ۇكىمەت باسشىسى ياتسەنيۋكتىڭ ءوزىن قولىنا گۇلىن بەرىپ، بۇتىنان جوعارى كوتەرىپ، الىپ كەتكەن اسەرەۇلتشىلداردىڭ بۇل ارەكەتىن ادەمى شىقتى دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. ءبىراق مۇددە تارتىسى بار جەردە قاشان دا اقيقات ايتىلادى. مۇنى ەندى ءبىز مويىنداۋىمىز كەرەك.
ءبىراق ءبىرقاتار ساراپشىلار جاقىن ۋاقىتتا ۋكراينادا ساياسي تۇراقتىلىق ورناي قويادى دەگەنگە سەنبەيدى. ويتكەنى مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. اناليز جانە مەنەدجمەنت ساياساتى ۋكراينا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى رۋسلان بورتنيكتىڭ پايىمداۋىنشا، «ەڭ الدىمەن حالىقتىڭ تىعىز ىنتىماقتاستىعى قاجەت. مەيلى، قىرىم مەن دونباسس اۋماعىن قايتارۋ ءبىرىنشى ورىنعا شىقپاي- اق قويعاننىڭ وزىندە جۇزەگە اساتىن ءبىر مىقتى كەلىسىم كەرەك. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن رەسەي مەن ەۋروپا اراسىندا قول قويىلاتىن كومپروميسس قاجەت.
ولاي بولماعان جايدايدا ەلدە ساياسي تۇراقسىزدىق جالعاسا بەرەدى. ونىڭ ۇستىنە بۇگىنگى كۇنى ۋكراينادا ساياسي اتاماندار وتە كوپ، ءبىراق ولاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ ۋكراينا مەن ەۋروپانى جانە رەسەيدى ىمىرالاستىرۋعا ساياسي قابىلەتى مەن كۇشى جەتپەي وتىر. ناقتى ايتار بولساق، ىقپال ەتەتىن سىرتقى جانە ىشكى جاعدايلار عانا ۋكراينانى تىعىرىقتان الىپ شىعا الادى. ۋكرايناداعى جانجال وتىز جىلعا سوزىلۋى دا ىقتيمال. ونىڭ تەزىرەك اياقتالۋىنا ۋكراين حالقى عانا اسەر ەتە الادى. سىرتقى ساياسي ويىنشىلار ءۇشىن رەسەيمەن ارادا ءدۇردارازدىقتىڭ تىم ۇزاققا سوزىلعانى ءتيىمدى».
ارينە، ۋكرايناعا قاتىستى ساياسي ساراپشىلاردىڭ بولجامى ءارتۇرلى. ەشقايسىسى ناقتى ءبىر ورتاق پىكىرگە كەلە المايدى. ساراپشىلار اتاپ كورسەتكەن ءتورت سەناريدىڭ قايسىسى ومىرگە جاقىنداۋ؟ ول جاعىن دا ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. دۇرىسى، ءوزارا تىعىز ىنتىماقتاستىق پەن ىمىراعا كەلۋ. ءبىراق قاي بولجامعا ارقا سۇيەسەك تە، ونىڭ ناقتى شەشىمى ءبىر ەلگە تىرەلىپ تۇرعان سياقتى. ول - رەسەي...
بەرىك بەيسەن ۇلى
ايقىن گازەتى
