كلارا جۇماباي قىزى: ءابىش تىستەنىپ وتىرىپ جازاتىن
بىلايعى تىرشىلىككە ەپسىز جازۋشىنىڭ ءبارىن جيىپ قويىپ، ءبىر اي بويى ءوز قولىمەن رەتتەگەن الىپ كىتاپحاناسىنا كىرىپ بارعاندا... توردەگى ءابىشتىڭ دانالىق تۇنىپ قالعان كەلبەتى بەينەلەنگەن الىپ كارتيناعا كوزىڭىز تۇسكەندە... دەمىڭ بىتەلەدى. جۇرەك ورەكپي سوعادى. ءاپ- ساتتە سىرتقارى دۇنيەنىڭ ءبارى ءپاس، كۇڭگىرت تارتىپ سالا بەرگەنىن تۇيسىنەسىڭ.
تاپ ءبىر ۇشپاقتىڭ تورىنە شىققانداي ءبىر ماسات كوڭىلىڭە جەلىك جۇگىرتە بەرگەندە، الگى ءبىر جۇمساق كوزقاراستىڭ ار جاعىنداعى اۋىر پىس «اۋەلى، مەن وسىعان لايىق پا ەدىم؟» دەگىزىپ، ءاپ ساتتە ساباڭا تۇسىرەدى. ەلجىرەي تۇرىپ تاۋبەلەپ باعاسىڭ. ويتكەنى، سەن ءوزىڭ عانا ەمەس، مۇقىم قازاقتىڭ سۇيىكتى جازۋشىسىنىڭ - ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ ۇيىندەسىڭ...
العاش تانىسقاندا، مەن 8- ءشى، ول 9-سىنىپتا وقيتىن
- كلارا اپاي، ءابىش اتامىزبەن قالاي تانىستىڭىزدار؟
- مەنىڭ اعام مۇعالىم ەدى. اعامدى اۋدانداعى جاڭادان اشىلعان مەكتەپكە جىبەرىپ، سوندا كوشىپ باردىق. ءابىش تە «اۋىل جاقىن» دەپ، سول مەكتەپكە كەلگەن ەكەن. 7-سىنىپتا وقيمىن. ازداپ ءان ايتاتىنىم بار بولاتىن. ريازاننان كەلگەن ورىس مۇعالىم ورىسشا ەكى ءان ۇيرەتكەن. ايتپەسە، ءبىزدىڭ اۋىلدا ورىسشا سويلەيتىن ادام جوق. ءبىر سلەتتا اۋىل كلۋبىنىڭ ىشىندە جاڭاعى ەكى ءاندى ايتاتىن بولدىم. انام - شەبەر ادام، كويلەكتىڭ نەشە ءتۇرىن تىگىپ بەرەدى. انام تىگىپ بەرگەن ادەمى كويلەكتى كيىپ الىپ، كلۋب ساحناسىندا ءان ايتىپ تۇرمىن. نازار اۋدارعان جاننىڭ كوزى بىردەن شاشىما تۇسەدى. ءوزىم كىشكەنتاي عانامىن، شاشىم كويلەگىمنىڭ ەتەگىنەن ءبىر قارىس تومەن ءتۇسىپ تۇراتىن. مەن ءان ايتىپ تۇرعاندا، ەسىكتىڭ اۋزىندا ەكى- ءۇش جىگىت تۇردى، ءبىرى - ءابىش. كلۋبتىڭ ءىشى سۋىق بولاتىن. «اپىراي، مىنا قىز توڭىپ قالماسا بولار ەدى»، دەپتى ءابىش. مەنى العاش كورگەنى سول.
ارادا بىرەر كۇن وتكەننەن كەيىن دۇكەننەن تۇر ەدىم، جاڭاعى ءۇش جىگىت كەزدەستى. «انادا كورگەن قىز عوي»، دەپ سىرتىمنان سويلەپ جاتتى. مەن ۇندەمەستەن ءوتىپ كەتتىم. كۇزدە وقۋ جىلى باستالىپ، مەكتەپكە كەلدىك. مەن 8-سىنىپ، ءابىش 9-سىنىپتا وقيتىن. ول كومسومول حاتشىسى ەكەن. مەنى قاسىنا «پيسار» ەتىپ قويدى. سولاي ارالاسىپ كەتتىك. 10-سىنىپتى بىتىرگەننەن كەيىن ول الماتىعا وقۋعا كەتتى. ءابىش وقۋ بىتىرگەن جىلدارى «مەكتەپ بىتىرگەن بالالاردى كولحوزعا قوي باقتىرۋعا قالدىرۋ كەرەك» دەگەن ۇندەۋ شىقتى. سول ۇندەۋ بويىنشا بۇلار بۇكىل سىنىپ بولىپ قوي باعۋعا قالماق بولعان. وتان سوعىسى، قىتاي، جاپون سوعىسىنىڭ بارىندە بولىپ، ەلگە 1951 -جىلى عانا ورالعان نەمەرە اعاسى بار ەدى. ول قويماي: «سەنەن باسقا دا قوي باعاتىن ادام تابىلادى» دەپ وقۋعا بارۋعا ۇگىتتەيدى. «قوي باعۋ» تۋرالى جارلىق شىققان كەزدە ءبىزدىڭ وبلىستىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى نۇرتاس وڭداسىنوۆ ەكەن. بالالاردىڭ ۇندەۋگە ەرىپ، وقۋعا بارماي، قوي باعامىز دەگەنىن وقىعان ول: «ماڭعىستاۋدا قوي تابىلسا، قوي باعاتىن ادام دا تابىلادى»، - دەپ، ۇندەۋدى جىرتىپ تاستاپتى. «جولىنان قالماسىن، بالالاردى وقىتىڭدار»، - دەپتى.
ول كەزدە جوعارى ءبىلىمى بارلار از. ورىسشا ەشكىم سويلەمەيدى. ال ءابىش ەكى تىلگە دە جەتىك ەدى. بالا بولىپ اسىق ويناماعان، لاڭگى تەپپەگەن، جۇگىرمەگەن. ءۇيدىڭ ىرگەسىندە ورىستىڭ ءبىر جازۋشىسىنىڭ كىتابىن وقىپ جاتسا، ءۇش- ءتورت گەولوگ مۇنىڭ ۇستىنەن شىعىپتى. سول گەولوگتار ورىسشا بىلسە، وسى بالا بىلەر دەپ ءابىشتى شەشەسىنەن رۇقسات سۇراپ، ەرتىپ الادى. گەولوگتارمەن ەكى جىل جازعى دەمالىستا ماڭعىستاۋدى ارالاپتى. وقۋشى كەزىندە گازەتكە دە ءجيى ماقالا جازىپ تۇرعان. ءبىر قازاق جازۋشىسى ۋكراين جازۋشىسىنىڭ شىعارماسىن اۋدارىپتى دا، ءوزىنىڭ اتىنان شىعارىپتى. ونى وقىعان ءابىش اشكەرەلەپ ماقالا جازادى دا، «لەنينشىل جاس» گازەتىنە جىبەرەدى. ماقالا بىردەن جاريالانادى. ولار بۇنى ۇلكەن كىسى ەكەن دەپ ويلاپتى. انا جازۋشىنى جۇمىستان شىعارادى.
ءسويتىپ كەيىن وقۋعا بارعاندا «ماقالا اۆتورىمىن» دەپ 10-سىنىپتى جاڭا بىتىرگەن، شاشى دودا- دودا ءبىر قارا بالا كەلىپ تۇر دەيدى. «سەنى شال ەكەن دەسەك، وقۋشى ەكەنسىڭ عوي»، - دەپتى ولار تاڭداي قاعىسىپ. سولاي كازگۋ- دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا كەتتى. ول جاقتا دا ءابىشتى وقۋ ءبىتىرىپ بارا جاتقان قادىردىڭ ورنىنا كومسومول حاتشىسى ەتىپ سايلايدى. وقۋ بىتىرەتىن جىلى «التىن شۋاق» اتتى ولەڭ كىتابىن شىعاردى. سودان كەيىن ليەۆ تولستويدىڭ «ۆوينا ي مير» كىتابىنىڭ ەكى تومدىعىن اۋداردى. ول 1962 -جىلى كازگۋ- دى ءبىتىردى، مەن 1964 -جىلى اقتوبە مەديتسينالىق ۋنيسەرسيتەتىن ءبىتىردىم. العاشىندا حات جازىسىپ، كەيىن ورتاق تەلەفونعا كەلىپ سويلەسىپ جۇردىك. وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن مەنى جولدامامەن بالقاش اۋدانىنا جىبەرەتىن بولدى. مۇنى ابىشكە ايتىپ ەدىم، ول بىردەن اقتوبەگە كەلىپ، ەكەۋمىز نەكەمىزدى تىركەتتىك. بۇل 1964 -جىلدىڭ ءساۋىر ايى بولاتىن. اكە- شەشەلەرىمىز بىلمەيدى. ءوزىمىزدىڭ ىستەپ جۇرگەنىمىز.
جازدا وقۋىم بىتكەن سوڭ ابىشكە: «ساعان ءوزىم بارمايمىن عوي. كەرەك بولسام، كەلىپ الىپ كەت»، - دەدىم. ونىڭ كەلىپ الىپ كەتەيىن دەسە، اقشاسى جوق. ءوزىنىڭ وقۋ بىتىرگەنىنە كوپ بولا قويماعان. نە ىستەرىن بىلمەي ۇستازى زەينوللا قابدولوۆقا بارىپتى. «اعا، ماعان ول جاققا ءبىر، قايتارعا ەكى بيلەت كەرەك»، - دەپتى. ول كىسى جاعدايدى تۇسىنە قويىپ، فۋرمانوۆ پەن كيروۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ايەروكاسساعا بارىپ، بيلەت الىپ بەرىپتى. سولاي ۇشىپ كەلىپ، مەنى الىپ كەتتى. ءسويتىپ قوسىلدىق.
- ول كەزدە اناسىن الماتىعا كوشىرىپ العان با ەدى؟
- ءيا، ءبىر جىل بۇرىن كوشىرىپ الىپ، دوستىقتىڭ بويىندا پاتەردە تۇرعان. مەن كەلەتىننەن ەكى اي بۇرىن ءۇي بەرىپتى. ول جاڭاعى فۋرمانوۆ پەن كيروۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا، ءبىر پروفەسسوردىڭ ءۇيى ەكەن. پروفەسسور جاڭا ۇيدەن باسپانا الىپ، مىنا ەكى بولمەلى پاتەر ابىشكە بۇيىرىپتى.
- ول ۋاقىتتا قايدا ىستەپ ءجۇر ەدى؟
- «لەنينشىل جاستا» ىستەپ جۇرگەن كەزى.
- سوندا ءۇي جۇمىس ورنىنان بەرىلدى مە؟
- جوق، گازەتتەن ەمەس، جازۋشىلار وداعىنان بەرىلدى. وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى بولدى. كىتابى جارىق كوردى عوي.
- توي بولدى ما؟
- جوق، توي بولعان جوق. ول ۋاقىتتا تويدىڭ جاعدايىن ويلاعان جوقپىز.
- سوندا اتا- اناڭىزدىڭ الدىنا ءبىر ءوزى كەلىپ، الىپ كەتتى مە؟
- نەگىزى ابىشتەر ونىڭ الدىندا ءبىر جىل بۇرىن كەلىپ قۇدا تۇسكەن. اكەم سوعىستان قايتپاعان، جوق. ال شەشەم ۇندەمەدى. اعام مەكتەپ ديرەكتورى ەدى. سول كۇنى اۋدان ورتالىعىنا كەتكەن بولاتىن. قۇدا ءتۇسىپ كەلۋشىلەر وعان جولدا جولىعىپتى دا، سول كۇيى ايتا سالىپتى. وعان اعام: «مەنىڭ ءۇيىم جوق پا، كۇيىم جوق پا؟ جولشىباي ايتقاندارى نەسى؟» - دەپ تاس- تالقان بولىپ اشۋلاندى. سونىمەن بۇل ماسەلە جابىلىپ قالدى. ءبىراق ءابىش ەكەۋمىز ءوز بەتىمىزبەن شەشىپ، ۇيلەندىك. كەلىن بوپ تۇسكەننەن سوڭ ءبىر ايدان كەيىن گوگول پەن پۋشكين كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى №1 پوليكلينيكاعا جۇمىسقا تۇردىم. تابان اۋدارماي 33 جىل جۇمىس جاساپپىن. سول جەردەن زەينەتكە ءبىر- اق شىقتىم. ءابىش مەن كەلگەن سوڭ «لەنينشىل جاستا» ءبىر- ەكى جىل ىستەدى دە، مادەنيەت مينيسترلىگىنە رەداكتور بولىپ كەتتى.
ءسويتىپ جۇرگەندە 1968 -جىلى ونى اسكەرگە الىپ كەتتى. جازۋشىنى بەيبىت كۇندە اسكەرگە اكەتۋ بۇرىن بولماعان جاعداي ەدى. بىرەۋلەردىڭ اسەر ەتۋىمەن كەتتى عوي. كىمنىڭ جىبەرتكەنىن ءوزى ءبىلدى. ءبىراق ايتپادى، ىشىندە كەتتى. ۆوەنكوماتقا بارسا، «باراتىن ءسىزدىڭ بالاڭىز شىعار دەپ ويلادىق. ءوزىڭىز ەكەنسىز عوي»، - دەپتى. بەلگىلى عوي ەندى. وتىزعا ەكى اي جەتپەي، الىپ كەتتى. سولاي ەكى جىل اسكەردە بولدى. جالاڭاشكولدەگى قىتايمەن اراداعى قاقتىعىسقا دا قاتىستى. وكوپ قازىپتى. ءسويتىپ ايتەۋىر امان- ەسەن قۇتىلىپ كەلدى. پارتيادا ەمەس ەدى، پارتياعا ءوتىپ كەلدى.
ول كەزدە «درۋجبا نارودوۆ» دەگەن جۋرنال شىعاتىن. اۋدارمالارىنىڭ ءبارى سوندا جاريالانىپ جاتتى. كەيىن ماسكەۋدە ونىڭ ءبارى كىتاپ بوپ باستىرىلىپتى. نەمىس تىلىنە دە اۋدارىلىپتى. ارى قاراي سولاي جالعاسا بەردى. كەيىن «ءبىر ۋىس توپىراق»، «اڭىزدىڭ اقىرى» جازىلدى.
ايساۋلە مامامىز دانا ادام ەدى
- ءابىش اتامىزدىڭ اناسى ايساۋلە اپامىز تۋرالى جىلى پىكىرلەر ايتىلادى. ەنەڭىز قانداي جان ەدى؟ قىرىق جىلعا جۋىق ۋاقىت ءبىر شاڭىراق استىندا تۇرىپسىزدار. بىردەن ءتىل تابىسىپ كەتتىڭىزدەر مە؟
- مەن كەلىن بوپ تۇسكەندە مامامىز 58 جاستا ەدى. اۋىلدا جۇرگەن قازاقتىڭ قاراپايىم بايبىشەسى. ءۇش قىزدى وسىرگەن، ۇزاتقان. جالعىز ۇلىنىڭ ارتىنان 1963 -جىلى الماتىعا كوشىپ كەلگەن. كوشەردە قايىناعالارى «ايەكە، قايدا بارا جاتىرسىڭ؟ بالاڭ ۇيلەنگەن جوق، ءۇي العان جوق. تانىمايتىن جەر»، - دەپ توقتاتپاق بولىپتى. سوندا مامام: «اينالايىن، اعالار، ماعان بوگەت جاساماڭدار. وسى بالا تۋعاندا «تۇتامداي سۇيەگىم قالعانشا، بالام ازامات بولعان سوڭ سوڭىنان قالماسپىن» دەپ بەرگەن ۋادەم بار ەدى. سول بالام ازامات بولدى. وقۋىن ءبىتىرىپ، كوشىرىپ الايىن دەپ كەلدى. مەن بالامنىڭ سوڭىنان قالمايىن»، - دەپتى. تىگۋلى تۇرعان ءۇيىن، دۇنيەسىنىڭ ءبارىن تاستاپ بالاسىنىڭ سوڭىنان ەرىپ كەلگەن.
دانىشپان ادام بولاتىن. ابايدىڭ اجەسى زەرە ءبىر اقىلدى ادام دەيدى عوي. مىنا كىسى دە سونداي. بوتەن ءسوز ايتپايتىن، بىرەۋدى جاماندامايتىن، بىرەۋگە ءتىل تيگىزبەيتىن. ءبىراق ادامدى قاتتى ۇستايتىن. ءوزىنىڭ دەگەنىن جاساتقىزاتىن. قوناق كەلسە قۋاناتىن. «شىراعىم، كىسى كەلگەندە دورباڭدى سۇيرەپ دۇكەنگە شاپپاي، ءبىر اسىم ەتىڭ ارتىڭدا تۇرسىن»، - دەيتىن. سوزگە شەشەن ەدى. نەگىزىندە ءابىشتىڭ شەشەندىگى ناعاشى جۇرتىنان- اۋ دەپ ويلايمىن. ءبىراق ءوز جۇرتىندا دا مىقتى كىسىلەر بولعان. ۇلكەن اتالارى ءبىر ەلدى، بۇكىل اۋىلدى ۇستاپ وتىرعان ادامدار بولىپتى.
- ول كىسىنىڭ ءابىش اتامىزعا ايتىپ وتىراتىن قانداي اقىل- كەڭەستەرى ەسىڭىزدە؟
- ءابىشتى تەك «اينالايىن، اق پاتشام» دەپ اينالىپ، تولعانىپ وتىراتىن. جۇمىسقا كەتەرىندە ماڭدايىنان ءسۇيىپ شىعارىپ سالاتىن. كەشكە جۇمىستان كەشىگىپ جاتسا، بالالار تىقىرشىپ «تاماق ىشەيىك» دەسە، «نە؟» ءولىپ بارا جاتىرسىڭدار ما؟ اق پاتشا كەلسىن!» - دەپ وتىرعىزىپ قوياتىن. ءابىش قالاي ەسىكتەن اتتايدى، سولاي مەيرام باستالادى. سوسىن مامام اينالاسىنا قادىرلى بولدى. زەينوللا قابدولوۆتار «اق پاتشانىڭ ماماسى» دەپ تورگە وتىرعىزىپ قوياتىن. ومىردە تالاي قيىندىق كورگەن، جەتى جىل شاحتادا كومىر قازعان، ءۇي سالىپ، ءشوپ شاۋىپ، ۇزاق ۋاقىت قوي باققان جان عوي. بەرى قاراي كوشەردە كۇرەگىن تاستاپ، بەلىن شەشىپ، بالامنىڭ سوڭىنان ەرەم دەپ كەتكەن ادام. ال ءوزى بايدىڭ قىزى ەكەن.
تۇڭعىشىمىز اۋلەت دۇنيەگە كەلگەندە قاتتى قۋاندى. تۋا سالىسىمەن «25 جىلدان بەرى كورگەن قىزىعىم»، دەپ ءوز باۋىرىنا سالدى. «25 جىل» دەپ سوعىستى ايتىپ وتىر. شالى سوعىستان قايتپاعان عوي. اۋلەتىمىز: «ماما، ماما! سىرتقا ءجۇر»، - دەپ ايقايلاپ تۇراتىن. ول كىسىنى «ماما» دەيتىن. ول عانا ەمەس، ءبارىمىز «ماما» دەدىك. «اجە» دەسە، ۇرسىپ تاستاپ، ورىستىڭ كەمپىرلەرى سەكىلدى «بابۋشكا» دەپ ايتپاڭدار» دەيتىن. اۋلەت قازىر شەشەسىنىڭ قوينىندا جاتىر، جانىنا جەرلەدىك. ەلگە بارىپ، جول اپاتىنان كەتتى عوي...
- ال ءوزىڭىز كەلىن رەتىندە ەنەڭىزدىڭ باتاسىن الا الدىڭىز با؟
- ول كىسى ماعان «اينالايىن» دەپ تە ايتپايتىن، «ءوي، كاپىر» دەگەن دە ەمەس.
- كىم دەپ اتاۋشى ەدى؟
- «گىلارا» دەيتىن. جۇزگە جاقىنداپ قايتىس بولدى. دۇنيەدەن وتەتىن كۇنى ءابىش تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەتەيىن دەپ جاتتى. وعان «مامام بۇگىن ەشتەڭە ىشپەي جاتىر. تۇنىمەن ۇيىقتاعان جوق. بارىپ قاراشى»، - دەدىم. ول ەسىگىن اشىپ قارادى دا «ۇيىقتاپ جاتىر عوي»، - دەپ بەيقام كەتە بەردى. ول كەتكەن سوڭ مەن بارىپ، بەتى- قولىن جۋىپ، ءبىر كەسە ءشاي اپاردىم. ءشايدان ءبىر ۇرتتادى، ارى قاراي ىشكەن جوق. سوسىن قولىمنان سيپادى. قاتتى كىسى ەدى عوي. ءبىراق ادامدى جەك كورمەيدى. ەش ۋاقىتتا «سەن جامان» دەپ ايتپايدى. سول جولى قولىمدى ۇستاپ تۇرىپ: «اينالايىن! راقمەت، ريزامىن، ريزامىن، ريزامىن»، - دەپ ءۇش رەت ايتتى. سوسىن ۇندەمەي قالدى. ول كىسىدەن ەستىگەن بار جاقسى لەبىزىم سول. بولمەسىنەن شىعىپ بارا جاتىر ەم: «ءاي، گىلارا! ءابىشىمدى رەنجىتپەڭدەر!» - دەدى. «سەنىڭ ءابىشىڭدى كىم رەنجىتىپ جاتىر» دەپ كۇلدىم دە، كەتە بەردىم. سويتسەم، بالاسىن قيماي جاتىر ەكەن عوي. كەسەنى قويىپ، قايتىپ كەلسەم، ءجۇرىپ كەتىپتى. انانىڭ جۇرەگى دەگەن سول.
ۇلكەن كىسى، تۇندە ارى- بەرى جۇرەدى عوي. بالاسىنىڭ كورپەسى اشىلىپ قالسا، بولمەمىزگە كىرىپ جاۋىپ كەتەدى. ءابىشى ءۇشىن بەرىلگەن ادام ەدى. وقۋعا كەتكەنىندە جيناعان اقشاسىن «ەرتەڭ ءابىش كەلەدى»، دەپ ساقتاپ جۇرەدى ەكەن. اقشا دا ۇستاعان جوق. ءبىر رەت اقشا ۇستاعىسى كەلدى عوي دەيمىن، «وسى ءۇيدىڭ باستىعى - قاتىن بولىپ قالدى عوي»، - دەپ ايتىپ قالدى. بايقاي قويدىم دا، ايلىق العان كۇنى ءابىشتىڭ دە، ءوزىمنىڭ دە اقشامدى قولىنا بەردىم. ادەتتە، ۇيدە دۇكەنگە مەن بارام. كاسسا سول كىسىدە بولعان سوڭ دۇكەنگە بارعان سايىن مامامنان اقشا سۇرايمىن. ەكى كۇننەن كەيىن «ءما! كۇندە سۇمىرەيىپ سۇراپ تۇراسىڭ!» - دەپ اقشانى لاقتىرىپ تاستادى. باسقا ەشقانداي جامان ءسوز ايتقان ەمەس.
- ايساۋلە اپامىزدى مۇقاعالي اقىن ەرەكشە جاقسى كورگەن دەسەدى. اپامىزدىڭ دا اقىنعا دەگەن كوڭىلى وزگەشە بولعان كورىنەدى. بۇل راس پا؟
- راس، مۇقاعالي كوڭىلدى جۇرەتىن ادام ەدى عوي. ادەتتە ءبىزدىڭ ۇيگە ەرتە كەلەتىن. مەن تاڭعى سەگىزدە جۇمىسقا كەتىپ قالامىن. ءابىش جۇمىسقا كەتەيىن دەپ جاتقاندا كەلەدى. ءابىش نە ىستەرىن بىلمەي تۇرىپ قالادى. ونى كورگەن مۇقاعالي ماماما قاراتا: «مىنا ءىلىمسوققان جۇمىسقا كەتە بەرسىن، ماعان اپام بولسا بولدى»، - دەيدى. ءوزى ءابىشتى «ءىلىمسوققان» دەيتىن. ارالاستىق. جاقسى كورەتىن. دارىندىعىندا شەك جوق قوي. ارتىندا قانداي كەرەمەت ولەڭدەر قالدى.
- ال كۇيەۋبالا ءابىش قايىنجۇرتىنا قىزمەت ەتتى مە؟
- جوق، كەرىسىنشە قايىنجۇرتىنىڭ تورىنە شىعىپ وتىراتىن. بىردەڭە ىستەي قويايىن دەگەن ۇمتىلىسى دا بولماپتى. ءتىپتى ۇيدە بىردەڭەنى كوتەرۋ كەرەك بولسا «ءاي، كلارا! مىنانى ءوزىڭ كوتەر» دەپ شاقىرىپ تۇراتىن.
- قانداي اكە بولدى؟
- اۋلەت دۇنيەگە كەلگەندە پەرزەنتحانادان شىعارىپ الۋعا اسقار سۇلەيمەنوۆ، ايەلى التىنشاش جاعانوۆا تاعى بىرنەشە ادام بولىپ كەلدى. بالانىڭ سالماعى - 2800 گرام. اكەسى دەپ مەدبيكەلەر ءابىشتىڭ قولىنا ۇستاتقان عوي. ول «قۋ شۇبەرەك، مىنانىڭ ىشىندە بىردەڭە بار ما، ءوزى؟» دەپ التىنشاشقا بەرە سالىپتى. بالانى بار ۇستاعانى سول. جۇمىستان كەلگەندە دە «اينالايىن» دەپ بالالارىنىڭ ماڭدايىنان ءبىر سيپايدى، بولدى. بۇرىن ەكى بولمەلى ۇيدە تۇرعانىمىزدا ول جۇمىس ىستەپ وتىرسا، بالالار جانىندا ويناپ، ايعايلاپ جۇرەتىن. وندايعا ەش كوڭىل بولمەيتىن. ال جازۋ جازىپ جاتقانىندا ءيا مەن، ءيا باسقا ادام كىرىپ كەلسە تىم- تىرىس بوپ، جازۋىن قويا قوياتىن. ال بالا وعان ەشقانداي اسەر ەتپەيتىن.
ءابىشتىڭ باتەڭكەسىنىڭ باۋىن دا مەن بايلاپ بەرەتىنمىن
- ال قاراپايىم تۇرمىستاعى ءابىشتىڭ بەينەسى تۋرالى تولىقتىرىپ ايتىپ بەرىڭىزشى.
- ءابىش ءۇيدىڭ شارۋاسىنىڭ بىرەۋىن بىلمەيتىن. جاتىن بولمەدە كيىنىپ جاتادى. مەنىڭ اس بولمەدەن شىعىپ، سولاي قاراي كەلە جاتقانىمدى كورسە، كويلەگىن تۇيمەلەپ جاتقانىن قويا سالىپ، تىك تۇرا قالاتىن. كەلىپ، كويلەگىنىڭ ىلگەگىن مەن سالىپ بەرەمىن. گالستۋگىن بايلايمىن. سوسىن باتەڭكەسىنىڭ باۋىپ بايلاپ شىعارىپ سالامىن. كەيدە: «ءاي، اينالايىن- اۋ، ۇيدە بايلاپ بەرەيىن. كىسىنىڭ ۇيىنە بارعاندا باۋىڭدى بايلاتقىزباشى»، - دەيمىن عوي. «نەعىلادى ەكەن؟ ول جاقسى عوي»، - دەپ قاراپ تۇرادى. اقشانى قايدا جۇمساپ جاتىرسىڭ، نە الدىڭ، نە قويدىڭ، بىرىندە شارۋاسى بولعان جوق. بالالارىنىڭ قاي سىنىپتا، قاي مەكتەپتە وقيتىنىن دا بىلمەيتىن.
دۇنيەقۇمار ەمەس ەدى. جۇرت ءسال باستىق بولسا ءۇي سالادى، ماشينا الادى عوي. وندايى بولمادى. ءبىر ءۇيدى ساتىپ، ءبىر ءۇيدى الىپ ءجۇرىپ، وسى ۇيگە جەتتىك. استاناعا كەلگەن بويدا قازاق دراما تەاترىنىڭ جانىنان بەس بولمەلى ءۇي بەرگەن. ول كەزدە ءابىش - مەملەكەتتىك حاتشى. ول ءۇيدىڭ 20 پايىزىن عانا تولەدى مە، بىردەڭە قىلدى. ونى الماتىداعى ماركوۆ كوشەسىندەگى ءۇيىمىزدى ساتىپ، سونىڭ اقشاسىنا الدىق. ەشتەڭەگە قىزىققان ادام ەمەس.
ءيا، بالالارىما بىردەڭە جاسايىن دەپ تە ويلامادى. قازىر جەتى- سەگىز نەمەرەم بار. ومىردەن وتكەن بالامىز اۋلەتتىڭ ابىل دەگەن ۇلى الماتىدان اتەروناۆيگاتسيانى وقىدى. كەيىن ريگادان ءبىتىردى، باكۋدەن تاجىريبەدەن ءوتتى. سوسىن 7-8 جىل ءبىر دەپارتامەنتتە اۆياناۆيگاتسيادا جۇمىس ىستەدى. كەيىن نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە ماگيستراتۋراعا ءتۇسىپ، ءبىر جىل وقىدى. ودان كەيىن مۇنى كاناداعا جىبەردى. 500 ادامنان ءۇش بالا ۇتىپ شىعىپتى. ءبىرى - قىتاي، ءبىرى - قازاق، ءبىرى - فرانسۋز. قازاعى - ابىل. سول ۇشەۋى بارىپ، كانادادا ءبىر جىل جۇمىس جاسادى. «قايتادان كەل» دەپ شاقىرعان ەكەن، مىنا جاقتاعىلاردىڭ جىبەرەتىن اقشاسى بولمادى. قازىر وسىندا ءبىر مينيسترلىكتە جۇمىس ىستەپ ءجۇر. سەنىپ وتىرعان بالام سول.
كىشى ۇلىمىزدى ەلدىڭ ءىشى، ەرتەڭ اكەسىنىڭ ەسكەرتكىشى، مۋزەيى بار، وزگە دە اناۋ- مىناۋ شارۋالارعا كەرەك بولادى دەگەن ويمەن اقتاۋدا ۇستاپ وتىرمىن. ەكى قىزدىڭ ءبىرى ساۋلەت الماتىدا، ءزاۋزاتىمىز وسىندا. الماتىداعى قىزدىڭ ەكى بالاسى بار. قىزى كۇيەۋدە، ۇلى اكىمشىلىكتە ىستەيدى. قۇدايعا شۇكىر، بالالارىمىز ادەپتى، تاربيەلى بولىپ ءوستى. ەشقانداي تەنتەك مىنەز كورسەتكەن جوق. ايتقاندى تىڭداپ ءجۇردى. اسىرەسە ۇلكەن بالامىز اۋلەتتى ايتتىم عوي. ءابىشتىڭ بارلىق شارۋاسىن اتقاراتىن. باسىپ بەر دەگەنىن باسىپ بەرەتىن. بىرەۋگە تەلەگرامما سالۋ، بىرەۋدەن حابار الۋ دەگەننىڭ بارىندە سول جۇرەتىن. بىرەۋ كەلەم دەپ جاتىر ما، جوق حابارلاستى ما، بارلىعىن بالاسى جەتكىزەتىن. ءوزى «قازمۇنايگازدىڭ» كادر بولىمىندە ىستەدى. ونىڭ دا دۇنيەدەن كەتكەنىنە بەس جىل بولىپتى. اۋلەتتەن ايىرىلعاننان كەيىن ءابىش قولىنا مۇلدە قالام المادى عوي.
- كىتاپتان، جازعاننان باسقا ەرمەگى بولۋشى ما ەدى؟
- جوق، ونداي ەشتەڭەگە قىزىعۋشىلىعى بولمادى. كىتاپتى قاتتى جاقسى كوردى. وسى ۇيگە كوشىپ كەلگەننەن كەيىن ءبىر ايداي كىتاپتارىن ورنالاستىرۋمەن اينالىستى. ەگەر ءبىر كىتاپتىڭ ورنى وزگەرىپ كەتسە، بىردەن بىلە قوياتىن. باسقا حوببيى جوق. ءۇيدىڭ جيھازىنا دا ارالاسپادى. مىنا شكافتاردى دا مەن ءوزىم تاپسىرىس بەرىپ جاساتتىم. ول جۇمىستان كەلگەننەن كەيىن ءشايىن، تاماعىن ىشەدى دە، كىتابىن وقيدى نەمەسە جازۋىن جازادى.
- كيىمگە تالعامپاز بولۋشى ما ەدى؟ كيىمدى كىم تاڭداۋشى ەدى؟
- مەن تاڭدايتىنمىن. سەبەبى ول دۇكەنگە بارمايدى. عايىپتان تايىپ بارىپ قالسا «كەتتىك، كەتتىك» دەپ بەرەكەنى الىپ بىتەدى. كەيىن تەك ءوزىم باراتىن بولدىم. ساتۋشىعا «شاق كەلمەسە، ءيا ۇلكەن بولسا كەلىپ اۋىستىرامىن» دەپ ايتىپ الىپ كەلەتىنمىن. ونىڭ تالعامىن دا ءبىلىپ الدىم. ولشەمدەرى دە بەلگىلى.
- ءسىز پىسىرگەن تاعامداردىڭ قايسىسىن جاقسى كورۋشى ەدى؟
- پالاۋدى جاقسى كورەتىن. جاقسى پىسكەن ەتتى ۇناتپايتىن قازاق جوق شىعار. ءوزى ديابەت بولىپ قالدى دا، كوبىنە قاراقۇمىق جەدى. كوتلەتتى ونشا ۇناتپايتىن. قۋىرداقتى جاقسى جەيتىن.
- اتامىز جاس كەزىندە سىمباتتى بولعان كورىنەدى. ءبىراز قىزدار عاشىق تا بولعان سەكىلدى. قىزعانباۋشى ما ەدىڭىز؟
- اعاڭا عاشىق بولسا بولعان شىعار. ءبىراق ءوزىم عاشىق قىزدى كورگەن جوقپىن. مەن تابالدىرىعىنان اتتاعاننان كەيىن دە ونداي ەشتەڭەسىن كورسەتپەدى. كەلگەن سوڭ ءبىر جىلدان كەيىن بالالى بولدىق. سودان ارى قاراي وتباسىلىق ءومىرىمىز جالعاسىپ كەتە بەردى. ءابىشتىڭ تۇلعاسى تولىق بولعانىمەن، قولدارى جىڭىشكە ەدى. سۇيىرلەنىپ، تىرناعى قىزداردىڭ تىرناعىنداي بوپ كەلەتىن. كىرپىگى قايىرىلىپ تۇرادى، شاشتارى بۇيرا- بۇيرا. كەيدە ترامۆايدا كەلە جاتقانىمىزدا ونى كورگەن قىزدار: «ەر ادامعا مىنانداي سۇلۋلىق نەگە كەرەك؟ ودان دا بىزگە بەرىلگەندە عوي»، - دەپ جاتاتىن.
سوسىن جولداستارى كوپ بولدى. وتە تاتۋ تۇردىق. اسقار سۇلەيمەنوۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، ەسەنجول دومبايەۆ، قاليحان ىسقاق، سايىن مۇراتبەكوۆ ءبارى بىرگە جۇرەتىن. بىردە سايىن ءۇش- ءتورت جىگىتپەن رەستوراننان شىعىپ كەلە جاتادى. الدىندا ءبىر- ەكى نەگر كەتىپ بارادى ەكەن. ءىشىپ العان جىگىتتەر «كەرەمەت بولساڭ، انا نەگردىڭ ارتىنان تەپشى»، - دەپ ءبىرىن- ءبىرى قايرايتىن كورىنەدى. سوندا سايىن بارىپتى دا، تەۋىپ قالىپتى. سودان ونى الىپ كەتىپ، قاماپ قويعان. ءبىر كۇنى كوشەدە كەتىپ بارا جاتسام، سايىن، تاعى دا بىرەر جىگىت بار، ارىق قازىپ جاتىر. سايىن مەنى بايقاپ تۇقشىڭداي قالدى. كورمەگەندەي ءوتىپ كەتتىم.
ۇيگە كەلگەن سوڭ ابىشكە: «سايىن انا جەردە ارىق قازىپ جاتىر. ونىسى نەسى؟ جانە ءبىر ميليتسيا قاراپ تۇر»، - دەدىم. ابىشتەر وزدەرىنەن ۇلكەن تاحاۋي احتانوۆ، قالتاي مۇحامەدجانوۆ، زەينوللا قابدولوۆ، ءابدىجاىل نۇرپەيىسوۆ سەكىلدى كىسىلەرمەن جاقسى ارالاساتىن. ءسويتىپ جاڭاعى كىسىلەر بارىپ، ءبارى جابىلىپ، سايىندى شىعارىپ الىپتى.
ءابدىجامىل - ۇلكەن بالامىز اۋلەتتىڭ كىندىك اكەسى. ونىڭ ءابىشتى تانىعانى بىلاي بولىپتى. «قان مەن تەر» شىققاندا جازۋشىلار وداعىنىڭ جينالىسىندا ءابىش كىتاپقا 16 سىن ايتىپتى. ءبىر اپتادان كەيىن ءابدىجامىل 16 سىندى تۇزەپ: «بالا، مىنا كىتاپتى تۇزەپ الىپ كەلدىم. وقىپ شىق، تاعى قاتەسى بولسا ايتارسىڭ»، - دەگەن كورىنەدى. سودان كەيىن وزدەرى كەرەمەت ارالاسىپ كەتتى. اناۋ سۋرەتتى كوردىڭ عوي. ماڭدايىنان ءسۇيىپ جاتىر. ءابىشتى بالاسىنداي كورەتىن ەدى.
تىستەنىپ وتىرىپ جازعاننان تىستەرى ءتۇسىپ قالدى
- ءابىش اتامىز نەگىزىنەن قاي ۋاقىتتارى جازۋشى ەدى؟ تاماق ءىشۋدى ۇمىتىپ، بارىمەن بەرىلىپ كەتەتىن كەزدەرى بولۋشى ما ەدى؟
- نەگىزىنەن تۇندە جازاتىن. كۇن تالعاعان ەمەس. كەز كەلگەن ۋاقىتتا جازا بەرەتىن. كەيدە تاڭعى بەسكە دەيىن وتىراتىن. 1976 -جىلدان باستاپ ورتالىق كوميتەتتە ىستەدى. تاڭنان كەشكە دەيىن جۇمىسىندا وتىرادى. قايتارىندا جولاي كىتاپحاناعا سوعىپ، ونعا دەيىن قاعازدارىن قاراپ، ۇيگە كەلىپ تاماعىن ىشكەن سوڭ تاڭعى بەسكە دەيىن جازۋعا وتىرادى. جازۋدى تىستەنىپ وتىرىپ جازاتىن. كەيىپكەرلەرىنىڭ مىنەز- قۇلقى قۇبىلعاندا، ونىڭ دا ءتىسىن شىقىرلاتۋى كوبەيىپ كەتەتىن. سونىڭ كەسىرىنەن ءدال سپيكەر بولعان كەزدە ءتىسى تۇگەل ءتۇسىپ قالدى. ون كۇندىك دەمالىسىندا شۇعىل گەرمانياعا بارىپ، بارلىق ءتىسىن سالعىزىپ كەلدى. سوسىن جازۋىن ابدەن بىتىرمەي، ەشكىمگە كورسەتپەيتىن. جۇرت «مەن مىنانى باستادىم، قالاي ەكەن؟ وقىپ كورشى» دەپ جاتادى عوي، ول مۇندايعا جوق بولاتىن. جازادى، باستىرادى، سوسىن بارىپ كورسەتەتىن.
باياعىدا جازۋشىلار وداعى شىعارماشىلىق جۇمىس ءۇشىن دەپ ءبىر- ەكى اي دەمالىس بەرەتىن. وندايدىڭ بىرەۋىن الىپ كورگەن ەمەس. جۇمىستان ەشقاشان قالعان ەمەس. «لەنينشىل جاستا»، مادەنيەت مينيسترلىگىندە ىستەدى، اسكەرگە باردى، قايتىپ كەلگەن سوڭ كينوستۋديادا ىستەدى، 1975 -جىلى ورتالىق كوميتەتكە كەتتى. ودان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن پرەزيدەنت شاقىردى. اۋەلى دەپۋتات بولىپ، باياناۋىلدان ءوتتى. ول جاق وتكىزگىسى كەلمەي:
«شىراعىم، ءوز ەلىڭ، جەرىڭ بار ەمەس پە؟ نەگە سول جاقتان وتپەدىڭ؟ بىزدە دە اتاقتى ادامدار بار. بارىپ بىردەڭە سۇراساق تا، ءوز ازاماتتارىمىز كەرەك. ءسىزدى قايدان تابامىز؟ » - دەپ قارسىلىق ءبىلدىرىپتى. سوندا ءابىش: «جۇيرىكتىگىڭدى بىلگىڭ كەلسە، ارعىماق وسىرگەن اۋىلعا بار، جىگىتتىگىڭدى كورگىڭ كەلسە، ازامات وسىرگەن ەلگە بار» دەگەن. سىزدەرگە ازامات وسكەن ەل عوي دەپ كەلىپ وتىرمىن»، - دەپتى. ونى ەستىپ باستى قارسى بوپ وتىرعان اقساقال: «ءبىتتى! ءاي، ءبارىڭ دە داۋىس بەرىڭدەر!» - دەپ اتالى سوزگە بىردەن توقتاعان كورىنەدى. ءابىشتىڭ سوزگە شەشەندىگى عوي. اياق استىنان ونداي ءسوزدى تابا قويۋدىڭ ءوزى ەرلىك. ودان كەيىن مەملەكەتتىك حاتشى، ءبىر جارىم جىلداي سپيكەر، ارتىنان سەناتور بولدى.
- جازعان كەزدە قالام تاڭداۋشى ما ەدى؟
- قالام تاڭدامايتىن. جاقسى قالامدار بولسا، ونى قول قويعان جەرىندە تاستاپ كەتەتىن.
- ءومىرىنىڭ سوڭعى 20 جىلىندا مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءجۇرىپ، كوركەم شىعارما جازباي كەتكەنىنە ءوزى وكىنبەۋشى مە ەدى؟
- وعان «ۇكىمەت جۇمىسىنا كەتتى، جازۋشىلىقتى تاستادى» دەگەن سىن كوپ ايتىلدى. سوندا وعان ءابىش: «ەلىمىز وزگەرىپ، تاۋەلسىزدىك الىپ، اياعىنان ەندى تۇرىپ جاتقاندا، ەلدىڭ شارۋاسىنا ارالاسپاي جۇرە المايمىن»، - دەپ جاۋاپ بەردى. جازۋشىلىعىن مۇلدە تاستاعان جوق. «ەلەڭ- الاڭ» مەن «ۇركەردى» ورتالىق كوميتەتتە ىستەپ جۇرگەن كەزدەرى جازدى. كەيىن «ابىلاي حان» پەساسىن دۇنيەگە اكەلدى. بۇكىل اۋدارمالارى سول كەزدە باسىلدى. ءءداستۇر مەن ءداۋىر»، «ءتىل جانە تاۋەلسىزدىك» دەيتىن كىتاپتارىنىڭ بارلىعىن ەگەمەندىك العاننان كەيىن پرەزيدەنت اپپاراتىندا ءجۇرىپ جازدى.
- جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ءبىر شاڭىراق استىندا ءومىر سۇردىڭىزدەر. سەنگىش بولعان دەيدى. وسى اڭعالداۋ مىنەزىنەن جاقسىلىق كوپ كورۋشى مە ەدى، جاماندىق پا؟
- ءابىش بالپىلداپ اۋزىنا كەلگەندى سويلەي بەرمەيتىن. ءبىراق تاريح تۋرالى سۇراساڭ، سەنى وتىرعىزىپ قويىپ، تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ايتۋعا بار. اشۋشاڭ ەمەس. ۇزاق شىداپ ءجۇرىپ، كەيدە قاتتى اشۋلاناتىنى بار. نەگىزى بىرەۋگە كوڭىلى تولماسا، سول بويدا ايتىپ سالاتىن. ونى ارى قاراي سوزبايدى. بىرەۋگە بارىپ اناۋ ءسويتتى دەپ ەش ۋاقىتتا جاماندامايدى. جينالىستاردا قولىن سەرمەپ، ۇلكەنىنە دە، كىشىسىنە دە قاتتى سويلەگەن كەزدەرىن ەستىدىڭدەر عوي. شەر- اعاڭنىڭ ارالاس مەكتەپتى «سۋماشەدشايا شكولا!» دەپ ايقايلاعانىنداي، مۇنىڭ دا پرەزيدەنت وتىرعاندا ءبىر- ەكى رەت اقىرىپ جىبەرگەنى بار.
ءبىر كەزدەرى يمانعالي ۇكىمەتتەن كەتىپ، ورنىنا دانيال احمەتوۆ كەلدى. «جەردى ساتۋ كەرەك» دەگەن اڭگىمە كوتەرىلگەن كەز. سوندا ءابىش سوڭىنان اقىرىپ سويلەپتى. كەيىن قۋانىش سۇلتانوۆ سول جيىن تۋرالى: «ابەكەڭ سويلەگەندە ارتىمىزعا قاراۋعا قورىقتىق» دەپ ايتقانى بار. سوندا ءابىش: «سەندەر قازىر جەردى ساتاسىڭدار. ونى جان- جاقتان كەلىپ تالاپ الىپ كەتەدى. ال مىنا جەرگىلىكتى ادامدار اقشانى قايدان تابادى؟ قالاي ساتىپ الادى؟ سەندەر بۇلارعا ەكى- ءۇش جىل ىستەۋگە ۋاقىت بەرىڭدەر، ىستەسىن، تابىس تاپسىن، سالىعىڭدى سوسىن تولەر»، - دەپتى.
- ناعىز دوستارى كىمدەر ەدى؟
- جوعارىدا ءبىرازىن ايتتىم. ولاردان بولەك وسىنداعى قويشىعارا سالعارا، انەس ساراي، قاجىعالي مۇحانبەتقالي، تولەن ابدىك، اكىم تارازيلەرمەن جاقسى ارالاستى. ولارمەن بىرگە ءوستى. اقسەلەۋ، رىمعاليلار بار ەدى، ولاردىڭ ءبارى كەتتى عوي.
- مۇحتار ماعاۋينمەن شە؟
- مۇحتار ەكەۋى ستۋدەنت كەزىندە ءبىر پاتەردە جاتقان. ول ۋاقىتتا ءبارى جاقسى بولدى. ءبىراق مۇحتاردىڭ مىنەزى بار. «ءبىرىنشى - مەن، سوسىن كەكىلبايەۆ» دەيتىن...
- «ءابىش ەكەۋمىز» اتتى ەستەلىگىن وقىدىڭىز با؟
- وقىدىم. ءولىپ قالعان سوڭ جازدى. ءتىرى كەزىندە ونداي ءبىر اۋىز ءسوز ايتقان ەمەس.
«التىن جۇلدىز» العانداعى وقيعا ابىشكە اۋىر ءتيدى
- ماعاۋين سول ەستەلىگىندە «ءابىشتىڭ جولى ءاۋ باستان- اق وڭ ەدى» دەپ، ارى قاراي گازەت- جۋرنالدا شىعارمالارىنىڭ ۇزدىكسىز باسىلىپ جاتاتىنىن ايتادى. راسىمەن ءابىش اتامىزدىڭ ءومىر جولى تەك ساتتىلىكتەن تۇراتىنداي. جازۋشىنىڭ قاتتى قينالعان ءساتى بولدى ما؟
- قينالعان ءساتى اسكەرگە بارارىندا شىعار. قاتتى قينالدى. اسكەردە قىزمەت ەتكەن جالعىز جازۋشى وسى - ءابىش. ونداعىلاردىڭ وزدەرى جوعارىداعىلارعا «ءبىر جازۋشى كەلدى، قانداي قىزمەت ۇسىنارىمىزدى بىلمەيمىز»، دەپتى. ءبىراق ءار نارسەنىڭ قايىرى بار دەگەن، ول جاقتان دا جولداس- جورا تاپتى، پارتياعا ءوتىپ كەلدى. كىتاپ شىعارۋدان ەشقانداي قيىندىق كورگەن جوق. «مىناۋىڭدى شىعارمايمىن»، دەگەندى ەشكىمنەن ەستىگەن جوق. سوسىن قينالعانى «التىن جۇلدىزدى» العاندا شىعار. «ەلباسىنىڭ قولىنان ءسۇيدى» دەپ ايىپتاپ جاتتى. ونى دا سۇراپ العان جوق قوي. سول كەزدەگى گازەتكە شىققان ماقالالاردى وقىپ، ىشىنەن تىنىپ وتىردى.
- سول جاعداي تۋرالى سىزگە، بالالارىنا ەشتەڭە ايتقان جوق پا؟
- ەشكىمگە ەشتەڭە دەمەدى. وتە قاتتى قينالدى. جاۋاپ بەرسە، بالاعىنا جارماسقانداردىڭ ودان سايىن ءورشيتىنىن ۇقتى. سوسىن ۇندەمەدى. ۇندەمەگەن كۇيى ءبارى ىشىندە كەتتى. بالالارىن دا تىرپ ەتكىزگەن جوق. ۇلكەن بالا قابىلەتتى، العىر ەدى. كاسىپ ىستەيمىز دەگەندەرىندە: «اياقتارىڭدى ابايلاپ باسىڭدار. جوندەرىڭە جۇرىڭدەر. سەندەردى قولدايتىن مەنەن باسقا ەشكىم جوق»، - دەپ ەسكەرتىپ وتىردى. ءوزىنىڭ مىنەزى سول، تىك ءجۇردى. ەشكىمگە الاۋىزدىق جاسامادى، ەشكىمگە بەرەشەك تە بولعان جوق، الاشاق تا بولمادى. مۇنداي ادام ومىردە سيرەك بولاتىن شىعار.
- كۇندەلىك جازۋشى ما ەدى؟ مۇمكىن ىشىندەگىسىن كۇندەلىكتەرىنە تۇسىرگەن شىعار دەگەنىم عوي.
- جوق، مۇلدە كۇندەلىك جازبادى. «كۇندەلىك نەگە جازبايسىڭ؟ » دەگەنىمدە: «ول نە كەرەك؟ ءبارى باسىمدا تۇر عوي»، - دەيتىن. سۇراعانىڭدى سول بويدا ايتىپ بەرەتىن.
- ومىردەن وتەتىنىن ادامدار سەزىپ جاتادى دەيدى عوي. ول كىسىدە ونداي بولمادى ما؟ سىزدەرگە ەسكەرتپەدى مە؟
- جوق، جوق. ونداي ەشتەڭە بولمادى. اۋىرعان دا جوق. ونىڭ الدىندا بالام كەلىپ، كەشكى اس ىشكەن سوڭ ۇيىنە كەتتى. سوسىن ول كىتاپ وقىپ وتىردى. تەلەديدار كوردى. ساعات ون ەكىدە جاتتىق. ءبىر كەزدە استما سياقتى قور ەتكەن دىبىس شىقتى. دارىگەر شاقىرتقانشا ءجۇرىپ كەتتى. ادامعا سالماق تا سالعان جوق. ءوزى دە بەينەت كورمەدى.
- ورىندالماي كەتكەن ارمانى بار ما ەدى؟
- ارمانسىز ادام بولا ما؟ جازىلماي قالعان كىتاپتارى بار. ءابىلقايىر حان تۋرالى جالعاستىرۋ ءالى دە ويىندا بار ەدى. سوسىن شىڭعىس حان جونىندە جازعىسى كەلگەن. وعان كوزى كورمەي قالدى. كەيدە تەز شارشاپ قالاتىن. دەنساۋلىعى جەتپەدى. سودان تەك كىتاپ وقىپ وتىردى. شاعىن- شاعىن ماقالالار جازدى. باسقا ارمانى جوق بولار. بالا بار، وتباسى بار، اعايىن- تۋعان، دوس- جاران جەتەدى. ەلى ەگەمەندىگىن الدى. ولەرىنەن ءبىر- ەكى كۇن بۇرىن: «اپىرماي، مىنا زامان وزگەرىپ بارا جاتىر. وسى دۇرىس زامان بولسا، ەلىمىزگە تىنىشتىق بولسا بولار ەدى»، - دەگەنى ەسىمدە قالىپتى.
- ماڭعىستاۋ جۇرتىنىڭ ءابىش كەكىلبايەۆتى 363- اۋليەمىز دەپ ەرەكشە قادىر تۇتاتىنىن بىلەمىز. ماڭعىستاۋ حالقى جازۋشىنىڭ سۇيەگىن الىپ كەتكىسى كەلگەن بولار.
- جوق، ءوزىنىڭ وسيەتى ەمەس. ءوزى ەشتەڭە ايتقان جوق. مەن بىرنەشە رەت «ۇلكەيىپ كەلە جاتىرمىز. بالالار بولسا جاس. ۇلكەنىمىز كەتىپ قالدى. نە ىستەيمىز؟ قيسايا كەتسەك قايدا قالامىز؟ وسىندا بولامىز با، اۋىلعا بارامىز با؟» - دەپ بىرنەشە رەت سۇرادىم. «كورەمىز عوي» دەگەننەن ارتىق ەشتەڭە ايتقان جوق. ومىردەن وتكەننەن كەيىن ءوز بالالارى، نەمەرە اعامىزدىڭ بالالارى تۇگەل كەلدى. ءبارى دە «اۋىلعا الىپ كەتەيىك» دەدى. ءسويتىپ وتىرعانىمىزدا ۇيگە پرەزيدەنت كەلدى. جاعدايدى سۇرادى. مەن: «شەشەسى دە، بالاسى دا اۋىلدا، ءبىر جەردە جاتىر. سول جاققا الىپ كەتەمىز بە دەگەن ويىمىز بار»، - دەدىم. ول كىسى ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز وتىردى دا: «بالالاردىڭ ايتۋى دۇرىس قوي. وعان مەنىڭ ەشقانداي قارسىلىعىم جوق. ءبىراق ابەكەڭ جالعىز ماڭعىستاۋدىڭ ازاماتى ەمەس، بۇكىل الاشتىڭ ازاماتى. وسى جەردەن پانتەون اشىپ جاتىرمىز. سول پانتەونعا ءبارىمىز دە بارامىز. سول جەرگە قويعان دۇرىس شىعار دەگەندى ايتايىن دەپ كەلدىم»، - دەدى. نە دەيمىن؟ ەشتەڭە ايتا المادىم. بار ايتقانىم: «پانتەونعا قويامىز دەپ جاتىرسىز عوي. ەرتەڭ مەن دە قيسايا كەتسەم، ءابىشتىڭ ارقاسىن سيپاپ جاتايىن، قاسىنان ورىن بەرىڭىز»، - دەدىم. ول «بولادى، بولادى» - دەدى. اۋىلدىڭ ادامدارى رەنجىدى. ءبىراق، امال قانشا؟ جەردىڭ بۇيىرعانى وسى بولدى. پرەزيدەنتپەن 25 جىل بىرگە جۇمىس ىستەدى. ساقالدى باسىمەن كەلىپ سۇراپ وتىرعان سوڭ، اعايىن- تۋماعا ايتىپ ەم، ءبارى دە كەلىستى.
- وسى ورىستىڭ جازۋشىلارىنىڭ ايەلدەرى كۇيەۋلەرى تۋرالى ەستەلىك جازىپ جاتادى عوي. سىزدە ونداي وي جوق پا؟
- مەن جازۋ جاعىنا جوقپىن. ءبىراق «جاز» دەپ ءبارى ايتىپ جاتىر. كورەمىز عوي. ناقتى ايتا المايمىن. ازىرشە ءابىشتىڭ ارتىندا قالعان مۇراسىن جيناقتاپ جاتىرمىن. ءوزى بار كەزدە 20 تومدىعى ەكى مىڭ تيراجبەن شىققان. سونى ۇلعايتىپ 25 توم قىلسام دەپ وتىرمىن. ءوز كىتاپتارىنان جارىق كورمەي قالعاندارىن تاعى دا قاراپ، كەيىنگى ەستەلىكتەردى قوسىپ بەرسەم دەيمىن. وعان ۇكىمەت رۇقسات بەرە مە، بەرمەي مە، بىلمەيمىن. سوسىن اۋىلدا مۋزەيىن اشىپ، ەسكەرتكىشىن جاساعىمىز كەلىپ وتىر. اۋىلداعىلار ونى ىسكە اسىرامىز دەپ ۋادە ەتتى.
ال باسقا جەرلەردەن ەشقانداي قيمىل جوق. ءبىراق مەن پرەزيدەنتتىڭ اتىنا حات جازىپ جاتىرمىن. استانادا 20 جىل، الماتىدا 40 جىل تۇردى. الپىس جىل ەڭبەك ەتتى. تەاترلاردا قويىلعان قانشا پەسالارى بار. پەساسىنىڭ اۋدارمالارى بار. كەلەسى، 2019 -جىل 80 جىلدىعى. سولاردىڭ ءبارىن شىعارۋ كەرەك دەپ. سوسىن فيلمدەرى بار. باياعىدا «كەك» شىقتى. ەندى «شىڭىراۋدى» ءتۇسىرىپ جاتىر. وسىندا كوشىپ كەلگەن جىلى تەاتردا «ءابىلقايىردى» قويعان. جاقسى شىققان. قازىر رەجيسسەرلەر زاماناۋي دەگەن بىردەڭەلەر شىعاردى. مۇلدە ۇنامايدى. ءابىلقايىر ءابىلقايىر بوپ قالۋ كەرەك قوي. قازىر باستى رولدە وينايتىن تۇڭعىشباي دا جوق. ونى دا بىت- شىت قىلدى عوي. سونىمەن وتىرمىز. باستىسى اۋىلدا ەسكەرتكىشى مەن مۋزەيىن سالىپ بەرسە...
- وڭدىدا ما؟
- جوق، اقتاۋدا. وڭدىدا مەكتەبى بار. ەندى مەنىڭ وڭدى اۋىلىن «ءابىش كەكىلبايەۆ اۋىلى» دەپ اتاسا دەگەندى سۇراپ وتىرمىن. ءبارى دە رۇقساتسىز بولمايدى. جوعارى جاقتان رۇقسات بولۋ كەرەك. اقىرىنداپ حات جازىپ جاتىرمىز. ۋاقىت تاياپ قالدى، ەرتەرەك باستاۋ كەرەك. بيىلدان باستاماساق، ۇلگەرمەيمىز...
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
فوتوسۋرەتتەردى تۇسىرگەن ارتەم چۋرسينوۆ
سۇحباتتاسقان مارفۋعا شاپيان
http://adebiportal.kz/ 3
