سالافيت جىگىتتىڭ وكىنىشى - وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ
* * *
شاراپحانا ما، ساراپحانا ما؟ - «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى
ءبىراز جىل بۇرىن ول اۋىلدىڭ اتى قاراتاس دەپ اتالعان ەكەن. ماقالا اۆتورىنىڭ جازۋىنشا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى بۇل اۋىلعا شاراپحانا اتاۋى ءبىر ەمەس، ەكى رەت بەرىلگەن. ال كونەكوز قاريالار نەگىزىنەن اۋىلدىڭ اتاۋى ءبىر زامانداردا وسىندا قالا بولعان ساراپحانا اتاۋىنان تۋىنداعان دەگەندى ايتادى ەكەن. ءسويتىپ كەلە- كەلە اۋىل اتى ساراپحانادان شاراپحاناعا اۋىسقان دەگەندى ايتاتىندار بار ەكەن. «نەگە بۇلاي وزگەرگەن؟ جالپى اۋىلدىڭ اۋىلدىڭ شاراپحانا دەپ اتالعانى دۇرىس پا؟ » . ماقالادا وسى ماسەلە كوتەرىلىپ وتىر. جازۋىنشا، شاراپحانانى ساراپحاناعا اۋىستىرۋدى اۋىلداعى ەل اعالارى دا قولدايدى ەكەن. ايتقانداي، ءبىر كەزدەرى دىنمۇحامەد قونايەۆ تا وسى اۋىلعا كەلگەندە اتىن اۋىستىرۋ قاجەتتىگىن، ءتىپتى ساراپحانا دەگەن ەجەلگى اتاۋىن قايتارۋ كەرەكتىگىن ايتقان ەكەن. الايدا قونايەۆتىڭ اماناتى ورىندالماي قالعان ەكەن.
ماقالا اۆتورى بۇگىنگى زاماننىڭ وزگەرگەنىن، اۋىلدىڭ دا قۇلپىرىپ، گۇلدەنىپ كەلە جاتقانىن ءسوز اراسىندا ەسكە سالادى. ءتىپتى شاراپحانا اۋىلىندا بيىك تۇعىرعا ەلىنىڭ قامىن جەگەن سالقام جاڭگىر مەن جاۋگەرشىلىك زاماندا ەلىنىڭ ازاتتىعى جولىندا ەرلىكتىڭ ونەگەسىن كورسەتكەن ءجالاڭتوس ءباھادۇردىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشتەرى ورناتىلىپتى. ەندى زامانعا ساي كۇن ساناپ دامىپ، كوركەيىپ كەلە جاتقان اۋىلعا ءوزىنىڭ تاريحي ساراپحانا اتاۋى قايتا بەرىلسە دەگەن اۋىل اقساقالدارىنىڭ تىلەگىن العا تارتادى.
«بۇل ءبىر جاعىنان قازاقتىڭ اسىل پەرزەنتى، كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى دىنمۇحاممەد قونايەۆتىڭ اماناتىنا ادالدىق تانىتقانىمىز بولىپ شىعار ەدى. ەڭ باستىسى، اۋىلدىڭ قۇلاققا جايسىز ەستىلەتىن اتاۋىنان ارىلار ەدىك. ماسەلەن، «سالقام جاڭگىر حان مەن جالاڭتوس باتىردىڭ ەسكەرتكىشى شاراپحانادا تۇر» دەگەننەن گورى «سالقام جاڭگىر حان مەن جالاڭتوس باتىردىڭ ەسكەرتكىشى ساراپحانا اۋىلىندا تۇر» دەسەك، رۋحاني تۇرعىدان دا دۇرىسىراق بولىپ شىقپاي ما؟ » دەپ جازادى اۆتور.
اۋىلدا تۇرىپ قالانىڭ ءسۇتىن ىشەمىز - «سارىارقا سامالى» گازەتى
«سارىارقا سامالى» گازەتى اۋىلعا قاتىستى اشى شىندىقتى اشىپ ايتىپتى. «اۋىلعا قولدان ۇيىتىلعان ايرانىن، قايماعىن اڭساپ بارساڭ قالانىڭ قاتىعىمەن قارسى الىپ، «قاتىرادى» . بۇگىندە اۋىلدىقتار اس اتاسى ناندى دا اۋدان ورتالىعىنان نەمەسە قالادان «يمپورتتايتىن» بولعان. قوراسىندا سيىر، قويى تۇگىلى قوتىر لاعى دا جوق اۋىلدىقتاردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. ەلدى مەكەندەرىمىزدىڭ الەۋەتى ارتتى ما؟ جوق الدە، جالقاۋلىق جايلاپ بارا ما؟ » دەپ جازادى ماقالا اۆتورى.
جازۋىنشا، ەلىمىزدە ءسۇت يمپورتىنا تاۋەلدىلىك 70-80 پايىزدى قۇرايدى ەكەن، ال ەڭ سوراقىسى سۇتكە دەگەن سۇرانىس قالادا عانا ەمەس، اۋىلدار دا سيىر سۇتىنە «سۋساپ» وتىر.
ءسۇت ءوز الدىنا، «اۋىلعا ناۋبايحانا قاجەت» دەيتىندەر دە شىعا باستاعان. اۆتور وسىعان دا ناليدى، بالالىق كەزدەگى ەستەلىكتەرىن دە العا تارتادى. «اۋىلدا تۇرعان كەزدە انامىز اپتاسىنا كەمى ەكى مارتە تەگەنەگە قامىر باساتىن. ول كوتەرىلگەن كەزدە دالاداعى پەشكە وت جاعىپ (جازدا) ، تابا- تابا نان پىسىرەدى. پەشتەن جاڭا شىعارىلعان ىستىق ناندى ءبولىپ- ءبولىپ تۋراپ، ءۇيدىڭ سارى مايىن ەرىتىپ، ارالاستىرىپ جەگەن مىجىمانىڭ ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن (ايتپاقشى، بۇگىندە اۋىل بالالارى مىجىما دەگەننىڭ نە ەكەنىن دە بىلمەۋى مۇمكىن) . قازىر شە؟ » دەپ جازادى اۆتور.
وسىلايشا، ماقالادا اۋىل تۇرعىنىنىڭ تۇرمىسى الدەقايدا جەڭىلدەنگەنىن، اۋىلداعى قىز- كەلىنشەكتەن باستاپ، ەر ازاماتتارعا دەيىن دۇكەننىڭ دايىن تاماعىن جاتىپ ىشەرگە اينالعانىن مەڭزەيدى. «قىسقاسى بۇگىندە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسى الدەقايدا جەڭىلدەندى. كىر جۋىپ، قازان اڭدىپ وتىرعان قىز- كەلىنشەكتەردى بۇگىندە كىر جۋعىش ماشينەلەر مەن مۋلتي قازاندار الماستىرعان. اۋىلدىڭ ارۋلارى ءجىپ يىرمەيدى، الاشا، كىلەم توقىمايدى، تەكەمەت باسپايدى. سيىر ساۋمايدى، قۇرت قايناتىپ، كۇبى پىسپەيدى. ەر ازاماتتارى مال باقپايدى. باقشالىق ونىمدەر ەكپەيدى. ەسەسىنە دۇكەننىڭ دايىن تاماعىن «جاتىپ ءىشىپ» ، تۇرىكتىڭ تەلەحيكايالارىن «تۇگەندەيدى» دەيدى اۆتور.
سالافيت جىگىتتىڭ وكىنىشى - «اتىراۋ» گازەتى
جات يدەولوگيانىڭ جەتەگىندە كەتكەن جىگىتتىڭ وكىنىشى تۋرالى گازەت تىلشىسىنە «شاپاعات» دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردان جاپا شەككەندەرگە كومەك كورسەتۋ ورتالىعىنىڭ تەولوگى، ءدىنتانۋ ماگيسترى سەرىكجان ەنشىباي ۇلى ايتىپ بەرگەن ەكەن. ول جازاسىن وتەپ وتىرعان 1992 -جىلى تۋعان اتىراۋلىق جاس جىگىتتىڭ تاعدىرىمەن جاقسى تانىس ەكەنىن، ءقازىر ءداستۇرلى ءمازھابقا ورالعانىن ايتىپتى.
وزگەشە ويلايتىن جىگىت ءدىني ساۋاتىن باستاپقىدا مەشىتتەن اشقان ەكەن. كەيىن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ءتۇرلى ءدىني توپتارعا قوسىلىپ، ۋاعىزداردى تىڭداي باستايدى. وسىلايشا، ول ايەلىن، بالاسىن الىپ، رەسەي ارقىلى سيريا شەكاراسىنا ءوتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى.
«كەيىپكەرىمىز كەزىندە اتىراۋ قالاسىنا قاراستى گەولوگ ەلدى مەكەنىندەگى وزگەشە ويلايتىن توپتىڭ ىشىندەگى ليدەرلەردىڭ قاتارىندا بولعان. ءتۇرلى ۋاعىزدارعا ابدەن ۋلانعان ولار ۋاقىت وتە كەلە مەشىتكە كەلۋدى دە دوعارادى. سەبەبى، ولار مەشىت يمامدارى بيدعاتشى، ياعني، دىنگە جاڭالىق ەنگىزۋشىلەر دەگەن پىكىردە بولعان. وسىلايشا، ءۇيدى- ۇيگە جينالىپ، ءوزارا ديالوگ قۇرۋ كەزىندە بۇل جىگىت بىرنەشە ادامدى سيرياعا كەتۋگە ۇگىتتەگەن. بازاردىڭ توڭىرەگىندە ءجۇرىپ، ءبىراز اقشا جيناعان جىگىت سيرياعا اتتانىپ بارا جاتقان جەرىنەن ۇستالدى. تەرروريزمدى ناسيحاتتاعانى ءۇشىن التى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ەندى ول دەر كەزىندە تەولوگتاردى تىڭداماعانىنا وكىنەدى. «بار ارمانىمىز سيرياعا اتتانۋ بولدى. ول كەزدە بالانى دا، اكە- شەشەنى دە، وتباسىمىزدى دا ويلاعان جوقپىز. سوندىقتان، سايد بۋرياتسكي، دارىن مۋباروۆ سياقتى جالعان ۇستازداردى تىڭداماۋعا شاقىرامىن» دەيدى جىگىتتىڭ ءوزى» .
اڭگىمە بارىسىندا تەولوگ سالافي اعىمىنا دا تالداۋ جاساپتى. ونىڭ ايتۋنىشا، بۇل اعىمعا ەرگەندەردىڭ ءوزى ءتورت ساناتقا بولىنەدى: راديكالدار «دجيھاد» ، «تاكفير» اعىمىن بەرىك ۇستانادى. ولاردىڭ ويىنشا، مەملەكەت - شيرك. «بايسالدى سالافيلەر» مەملەكەتتى مويىندايدى، يمامعا قارسى كەلمەيدى.
«اتىراۋدا قازىر وسىنداي راديكالدى باعىتتاعى ءۇش- ءتورت توپ بار. ونىڭ ءارقايسىسىنا شامامەن جيىرما ادامنان مۇشە. سوندا ءبىز ولاردى شارتتى تۇردە ءجۇز ادام دەپ الىپ قاراستىراتىن بولساق، وڭالتۋ پروتسەسىندە نەگىزگى كۇشتى ولاردىڭ ليدەرلەرىنە ارناعانىمىز ءتيىمدى» دەيدى ول.
سەلفي سىرقاتقا اينالىپ بارادى - «AQ JOL» گازەتى
«AQ JOL» گازەتى كوتەرىپ وتىرعان ماسەلە بىرەۋلەر ءۇشىن بەسەنەدەن بەلگىلى بولۋى دا مۇمكىن. الايدا، ونداي الەۋمەتتىك دەرتتىڭ ءاربىر وتباسىنا دەندەگەنىن مويىنداپ جاتقان ەشكىمدى بايقامايمىز. ويتكەنى، شىنىندا دا قازىرگى تاڭدا سەلفي سانگە اينالدى. ماقالادا اۆتور سەلفيدىڭ ارعى تەگىن تۇگەندەپ، ءبىراز دەرەكتەردى العا تارتادى. سەلفيمەن بايلانىستى قايعىلى وقيعالاردى دا مىسالعا تارتادى. «سەلفي جاساۋعا ءوز- ءوزىن جاقسى كورەتىندەر اۋەس دەگەن دە پىكىرلەر بار. سانامىز بەن ءىس- ارەكەتىمىزگە دەندەپ ەنگەن سەلفيدى ەندى شىعارا الماسىمىز انىق. تەك ءار نارسە ءوز ورنىمەن، شەگىمەن بولسا دەيسىڭ. ال سەلفيدىڭ ءبىر عانا جاقسى جەرى - سۋرەتكە ءتۇسۋ ءۇشىن سىزگە الدەكىمنىڭ كومەگى قاجەت ەمەس جانە شالعايدا جۇرگەن دوس- جارانىڭىزدى الەۋمەتتىك جەلىدەن تاماشالاپ، كۇندە قاۋىشىپ جۇرگەندەي اسەرگە بولەنەسىز. تۋراسىن ەندى ءوزىمىز ەكشەپ الايىق. سەبەبى سەلفي جاساۋ «سىرقاتقا» اينالىپ بارادى» دەپ تۇيىندەيدى اۆتور.
سىرى مول سادىق احۋن - «سىر بويى» گازەتى
جالپى «احۋن» دەگەن كىم؟ ماقالا اۆتورى «حالىق ىشىندە ۋاعىز- ناسيحات ارقىلى ءدىن اقيقاتىن تاراتۋشىلار - احۋننىڭ تىكەلەي انىقتاماسى» دەپ جازادى. يشاندار مەن احۋنداردى اسا بىلىمدىلەر، داناگويلەر رەتىندە سيپاتتايدى. ال سادىق احۋننىڭ باسقا بىلىمدىلەردەن ايىرماشىلىعى نەدە؟
«سادىق احۋن يران مەن فرانسيا ەلدەرىنە بارىپ، بىرنەشە جىل مەديتسينا وقۋمەن شۇعىلدانىپ، وسى سالانىڭ عىلىمىن مەڭگەرگەن. ءتىپتى، بىلىمدە العىر، ىسىندە شەبەر سادىقتى فرانسۋز عالىمدارى سول جاقتا قالىپ، مەديتسينانى دامىتۋ جولىندا بىرگە ەڭبەكتەنەيىك دەپ ۇگىتتەگەن. ءبىراق، احۋن تۋعان اۋىلىنا كەلىپ، جيعان ءبىلىمىن ەل- جۇرتىنىڭ يگىلىگىنە جۇمساۋدى ماقسات ەتكەن» دەپ جازادى اۆتور.
ماقالادا كەڭەس وكىمەتى كەزىندەگى ءدىن وكىلدەرىنە قاتىستى ءدۇردارازدىق ايتىلا كەلە، سونداي سولاقاي ساياساتتىڭ ىزعارى سادىق احۋنعا دا تيگەنى العا تارتىلادى.
«قۇدايسىزدار قوعامى اتالعان سول زاماننىڭ زاۋالىمەن كۇرەسكەن ءارى باتىر، ءارى يشان جولاي اقمىرزانى ناماز وقىپ وتىرعان جەرىنەن قۇرباندىققا شالعان قىزىلدار مەشىتتەردى بۇزىپ، ءدىني كىتاپتاردى ورتەپ جىبەردى. اقمىرزامەن بايلانىسىڭ بار دەپ سادىق احۋندى دا اقمەشىت تۇرمەسىنە جاپتى. احۋن تۇرمە باستىعىنىڭ ايەلىن ەمدەپ جازىپ، سول كىسى الماتىعا قايتا- قايتا بارىپ، جوعارعىداعىلارعا سادىق حالىق جاۋى ەمەس، حالىق ەمشىسى دەپ اقىرى دالەلدەپ، قاماۋدان بوساتتىرعان. تۇرمەدەن شىققان احۋن 1920 -جىلدان كەيىن تۋعان اۋىلىنا كەلىپ، ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن اۋرۋ شالعان ادامدارعا دارەمەت دارىتىپ، بالالارعا ءبىلىم بەرىپ، بار كۇش- قايراتىن حالقىنىڭ سالاۋاتتىلىعىنا ارنادى» دەپ جازادى اۆتور.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
