ولمەيتىن كاشەي كىم؟

 استانا. قازاقپارات - الەمدە ولمەيتىن ادامدار تۋرالى ءتۇرلى اڭىزدار بار. ولاردىڭ ءبىرى بىزدە جالامۋىز كەمپىر رەتىندە سۋرەتتەلسە، ورىستاردا كاشەي دەگەن اتپەن بەلگىلى.

مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ىنجىلدەگى قاسيەتتى ماتىندەردە دە وسىعان قاتىستى پىكىرلەر بار ەكەن. نەگىزى ەرتەدەگى ادامدار ۇزاق عۇمىر كەشكەن كورىنەدى. جۇزدەگەن جىل، مىڭ جىل عۇمىر كەشكەندەر تۋرالى دەرەكتەر بار. ءبىراق تابيعاتتىڭ توسىن جاعدايلارىنان ادام ءومىرى كۇرت قىسقارىپتى.

ماڭگىلىكتىڭ قۇپياسى

 قازىرگى زاماندا ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى جەڭىلدەدى، ءتىپتى بارلىق جاعداي جاسالدى دەسەك تە بولادى. اسىرەسە ادامزات ءۇشىن مەديتسينا سالاسىندا كوپتەگەن جاڭالىقتار اشىلىپ، ساپالى ەمدەلۋدىڭ ءتۇرى كوبەيدى. وسىعان بايلانىستى ادامدار دا ۇزاق ءومىر سۇرۋگە كوپ ۇمىتتەنە باستادى. ءومىردىڭ وزگەرۋىمەن بالانىستى بۇرىنعى قالىپتاسقان ۇردىستەر مەن جامان ادەتتەر بىرتىندەپ قالىپ بارادى. ايتالىق تەمەكى شەگۋ، ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق، دارىگە اۋەستەنۋشىلىك، سترەسس پەن اۋىر جۇمىس، تەلەديدار مەن كومپيۋتەر الدىندا ۇزاق وتىرۋ...

 ەڭ باستىسى  - ادامدار بويىنا تابيعيت يممۋنيتەت قايتا ورالىپ، دۇرىس ويلاۋ جۇيەسى قالىپتاسا باستادى. جالپى ادامنىڭ سانا سەزىمى اعزاداعى فيزيكالىق پروتسەسپەن بايلانىستى ەكەن. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ءوزىن ءوزى تۇنشىقتىرۋدان ساۋ ادامنىڭ ءوزى ءولىم حالىنە جەتەدى. ماسەلەن قاتتى قاپالانۋ، كەيۋ، وكىنۋ، سالى سۋعا كەتۋ... وسىنداي جاعدايدان، ياعني تىعىرىقتان شىعاراتىن تىلسىم كۇش الەمدىك ءدىني سالتتاردان كورىنىس تابادى. مۇنىڭ ءوزى ادامنىڭ اعزاسىن جاماندىقتان، بويداعى جامان ويلاردى ارىلتادى.

كورول كاشەي

 زەرتتەۋشىلەر بارلىق اڭىزداردىڭ ارعى جاعىندا شىنايى وقيعالار جاتاتىندىعىن ايتادى. فانتاستيكالىق- ەرتەگى ىسپەتتەس وقيعالار ادامزاتتىڭ ارعى تەگىندە شىندىق بولعانىن ايعاقتايدى. ىنجىلدە اتى اتالاتىن ءبىرقاتار ادامداردىڭ ماڭگى ءومىر سۇرەتىندىگى تۋرالى اڭىزدار بار. سولاردىڭ ءبىرى كاشەي بەسسمەرتنىي - ولمەيتىن كاشەيگە كەلىپ تىرەلەدى. بىلاي قاراساڭىز، ول ادام ەمەس، وزگە بىرنارسەگە ۇقسايدى. وسىعان قاتىستى سەنساتسيالىق حابار 2010 -جىلى ماسكەۋدە پايدا بولعان. ىلە- شالا وسىعان قاتىستى پىكىرلەر ايتىلدى. تاريحشى ۆيكتور بولداك كوشەي بەسسمەرتىي مەن ۆاسيليسا پرەمۋدروي ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى IV عاسىردا رۋسيانىڭ وڭتۇستىگىندە عۇمىر كەشكەنىن ايتادى. ياعني، كاشەي بەسسمەرتنىي ەجەلگى قاۋىمنىڭ كورولى بولعان.

 ەجەلگى ۋاقىتتا حالىقتار ۇنەمى كوشپەندى عۇمىر كەشكەن. سوندىقتان «حالىقتاردىڭ ۇلى كوشى» دەگەن ۇعىم دا قالىپتاسقان. ءبىر حالىقتار ەكىنشى حالىقتاردى ىعىستىرىپ، ۇنەمى ورىن اۋىستىرىپ وتىرعان. بۇل جەردە ۇدايى قاقتىعىستار بولىپ تۇرعانىن دا انىق. ماسەلەن، شىعىس تايپالارى كەمەمەن جورتىپ ءجۇرىپ، ازوۆ تەڭىزىنە دەيىنگى ارالىقتا جاۋگەرشىلىك جاساعان. قانتوگىسكە تولى سوعىستار ورىس فولكلورىندا ەرەكشە كورىنىس تاپقان. ولمەيتىن كاشەي دە وسىنداي وقيعالار بارىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بۇل وزگە حالىقتاردا گەرماناريح، ۆوستروگوت... دەگەن اتپەن بەلگىلى.

 ەرتەگىلەردىڭ نەگىزىندە تاريحي دەرەكتەر جاتىر. گوت تاريحشىسى يورداننىڭ جازۋىنشا كاشەي اسكەرلەرى 375 -جىلى جەڭىلىسكە ۇشىراپ، قاقتىعىستا ءوزى دە قازا تابادى. ول كەزدە الگى باتىردىڭ جاسى 110 دا ەكەن. الايدا «نەگە ولمەيتىن كاشەي اتاندى؟ » دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. ونىڭ ۇزاق عۇمىر كەشۋىنە بايلانىستى ەل اراسىندا سولاي اتالىپ كەتكەن. ەكىنشىدەن جاۋدى ۇركىتۋ ءۇشىن ءتۇرلى اڭىزدار ويلاپ تابىلعان.

 ۆيكتور بولداك كوشەي تۋرالى اڭىز العاش رەت تۆەر وبلىسىندا ايتىلعانىن جەتكىزدى. بۇل جەر - ەجەلگى رۋسسيانىڭ اكىمشىلىك- مادەني ورتالىعى بولعان. كاشەي - سۇيەك سوزىنەن شىققان. ارىق دەگەن ماعىنادا. ءبىر اڭىزعا قاراعاندا

 كوشەي ارمياسى تالقاندالعان سوڭ وتانى سانالاتىن سكانديناۆياعا ورالعىسى كەلەدى. اقىرى ۇڭگىردە قالىپ قويادى. مۇنداي جەردىڭ ميكروكليماتى ۇزاق ءومىر سۇرۋگە وتە ىڭعايلى ەدى. كەيبىر اڭىزداردا ول 1200 جىل ءومىر سۇرگەن.

ءيا، اڭىز كوپ، مۇندايدا اڭگىمە دە كوبەيەدى. قازىر ولگىسى كەلمەيتىندەر، ماڭگى جاس بولىپ جۇرگىسى كەلەتىندەردىڭ قاتارىن ساۋساقپەن ساناپ جەتكىزە المايسىز. امال قانشا، ولىمنەن ەشكىم قاشىپ قۇتىلا المايدى. جوعارىداعى كەيىپكەرلەر كەزىندە حالىقتىڭ رۋحىن وياتىپ، ەرلىككە ۇمتىلعاندارى انىق.

 

جولداسبەك دۋاناباي

«ايقىن»