قازاقستان جانە ا ق ش ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى نىعايتپاق

استانا. قازاقپارات - پرەزيدەنت دونالد ترامپ ا ق ش پەن قازاقستان اراسىنداعى كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى تالقىلاۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى اقۇيدە قابىلدادى.

بۇل تۋرالى اقوردانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى حابارلايدى.

پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ پرەزيدەنت د. ترامپقا قوناقجايلىلىعى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى جانە ونى كەلەشەكتە قازاقستانعا ساپارمەن كەلۋگە شاقىردى. ەكى كوشباسشى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن، اۋماقتىق تۇتاستىعىن جانە ەگەمەندىگىن، سونداي-اق جاھاندىق بەيبىتشىلىك پەن وركەندەۋ ءىسىن ىلگەرىلەتۋدەگى ءرولىن قۇپتادى.

1991-جىلى قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان كەزدەن باستاپ قازاقستان مەن قۇراما شتاتتار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ دامۋ قارقىنىن مويىنداي وتىرىپ، كوشباسشىلار ساياسات پەن قاۋىپسىزدىك، ساۋدا مەن ينۆەستيتسيالار جونىندەگى ىنتىماقتاستىقتى، سونداي-اق ەكى ەل حالىقتارى اراسىنداعى بايلانىستاردى كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق ارىپتەستىك كوميسسياسى اياسىندا جوعارى دەڭگەيدەگى تۇراقتى كەزدەسۋلەر وتكىزۋ ارقىلى نىعايتۋعا شەشىم قابىلدادى. ەكى مەملەكەتتىڭ باسشىلارى «C5+1» ديالوگى سياقتى وڭىرلىك ىنتىماقتاستىق فورماتتارىن پايدالانۋ ارقىلى ورتالىق ازياداعى ورتاق سىن-قاتەرلەرگە توتەپ بەرۋگە دايىن ەكەندىكتەرى تۋرالى مالىمدەدى.

سونداي-اق، بولاشاقتا اۋعانستاننىڭ «C5+1» جوبالارىنا قاتىسۋىن دا قۇپتادى. ولار اۋعانستانداعى شيەلەنىستى بەيبىت جولمەن رەتتەۋگە جانە ءوڭىردىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق بايلانىستارىنىڭ ودان ءارى دامۋىنا ىقپال ەتەتىن باستامالاردى ىلگەرىلەتۋگە قول جەتكىزەمىز دەپ شەشتى. ەكى ەل كوشباسشىلارى زاڭ ۇستەمدىگى مەن ادام قۇقىقتارىن ساقتاي وتىرىپ، زورلىق-زومبىلىق ەكسترەميزمى مەن حالىقارالىق تەرروريزمگە قارسى تۇرۋ ءۇشىن ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە ءازىر ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى.

حالىقارالىق كوشباسشىلىق مۇراسى

پرەزيدەنت د. ترامپ 2017-2018-جىلدارعا ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ سايلانعان مۇشەسى رەتىندەگى قازاقستاننىڭ جاھاندىق كوشباسشىلىعىن اتاپ ءوتتى. ول 1992-جىلى يادرولىق ارسەنالىنان ءوز ەركىمەن باس تارتقاننان باستاپ، تاراتپاۋ ىسىنە كۇش سالىپ كەلە جاتقان حالىقارالىق كوشباسشى رەتىندەگى قازاقستاننىڭ مۇراسىن جانە يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى قازىرگى مىندەتتەمەلەرىن كۇشەيتۋىن، سونداي-اق حيميالىق قارۋدىڭ تاراتىلۋى مەن قولدانىلۋىنا جول بەرمەۋ شارالارىن كۇشەيتۋدى جۋىردا قولداعانىن جوعارى باعالادى.

ەكى كوشباسشى كورەي حالىق دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ يادرولىق جانە زىمىراندىق باعدارلامالارىن قوسا العاندا، جاپپاي قىرىپ- جوياتىن قارۋدىڭ زاڭسىز تارالۋىن ايىپتادى. ەكى ەل پرەزيدەنتتەرى يادرولىق بايىتۋ تەحنولوگيالارىنىڭ تارالۋ قاۋپىن ازايتۋعا باعىتتالعان ماگاتەنىڭ تومەن بايىتىلعان ۋران بانكىنىڭ تاياۋدا قازاقستاندا اشىلۋىن قۇپتادى.

وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك

پرەزيدەنت د. ترامپ اۋعانستانعا تۇراقتى لوگيستيكالىق جاردەم بەرۋ مەن جول اشۋ، سونداي-اق گۋمانيتارلىق كومەكتى كۇشەيتۋگە ۇلەس قوسۋ ارقىلى ا ق ش- تىڭ وڭتۇستىك ازيا جونىندەگى ستراتەگياسىن قولداۋعا قازاقستاننىڭ بەرىك بەيىلدىگى ءۇشىن پرەزيدەنت نازاربايەۆقا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. ەكى كوشباسشى اۋعانداردىڭ ءوز باسشىلىعىمەن جانە كۇش- جىگەرىمەن جۇرەتىن بەيبىت پروتسەس قانا اۋعانستانعا تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىك اكەلەتىنىن راستادى. پرەزيدەنت د. ترامپ اۋعان قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىن قولداۋعا ارنالعان قازاقستاننىڭ بۇعان دەيىنگى قارجىلىق جارنالارىن اتاپ ءوتتى.

پرەزيدەنت نازاربايەۆ اۋىرتپالىقتىڭ ءادىل ءبولىنۋىن ماقۇلداي وتىرىپ، اۋعانستاننىڭ قاۋىپسىزدىك پروبلەماسىن شەشۋگە قوسىمشا قولداۋ كورسەتۋگە ءازىر ەكەنىن تاعى دا راستادى. ول، سونداي-اق، اۋعانستان ايەلدەرىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا ەرەكشە نازار اۋدارا وتىرىپ، ا ق ش- پەن ىنتىماقتاستىق اياسىندا ازاماتتىق جانە قۇقىق قورعاۋ ماماندىقتارى بويىنشا قازاقستاندا اۋعاندىقتاردى دايارلاۋ باعدارلاماسىن كەڭەيتۋدى ۇسىندى. ەكى كوشباسشى اۋعانستاننىڭ كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ جونىندەگى جوبالارعا قازاقستاننىڭ قاتىسۋىن قۇپتادى. سيرياعا قاتىستى، تاراپتار زورلىق-زومبىلىق شيەلەنىسىنىڭ وڭ شەشىم تابۋىنا قول جەتكىزۋگە جانە بۇۇ قولداۋىمەن جەنيەۆا بەيبىت پروتسەسى اياسىندا قاقتىعىستى ساياسي جولمەن رەتتەۋ نەگىزىن نىعايتۋعا باعىتتالعان ديپلوماتيالىق باستامالاردى قۇپتادى.

قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق

ەكى مەملەكەتتىڭ كوشباسشىلارى وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى قولداۋ ءۇشىن ىنتىماقتاستىق، ءوزارا ىقپالداستىق، قول جەتكىزۋ جانە لوگيستيكالىق مارشرۋتتاردى كەڭەيتۋگە ارنالعان ءبىرقاتار كەلىسىمدەر جاساسۋعا نيەت بىلدىرە وتىرىپ، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك سالالارىنداعى ەكىجاقتى قارىم- قاتىناستاردى تەرەڭدەتۋگە دايىن ەكەندىكتەرىن مالىمدەدى.

ەكى كوشباسشى قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورعانىس مينيسترلىگى مەن ا ق ش قورعانىس مينيسترلىگى اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىقتىڭ ءتورتىنشى بەسجىلدىق جوسپارىنا قول قويىلعانىن اتاپ ءوتتى. پرەزيدەنتتەر ينتەرنەت ارقىلى جاسالاتىن ەلەكتروندىق كوممەرتسيا جانە قىلمىس قاۋپىنە قارسى جاھاندىق ىنتىماقتاستىققا نەگىز بولاتىن كيبەرقىلمىستار تۋرالى كونۆەنتسياعا قوسىلۋعا قازاقستاننىڭ قىزىعۋشىلىعىن زەردەلەۋگە دايىن ەكەندىكتەرىن ايتتى.

مۇنداي كوپجاقتى فورماتتارعا قاتىسۋ حالىقارالىق تەرروريزم مەن زورلىق-زومبىلىق ەكسترەميزمىنە قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق پەن اقپارات الماسۋدى نىعايتاتىن بولادى.

ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ

پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ جانە پرەزيدەنت د. ترامپ ەكىجاقتى ساۋدا مەن ينۆەستيتسيالاردى ۇلعايتۋعا، ەكى ەلدە دە جۇمىس ورىندارى مەن مۇمكىندىكتەر اشۋعا باعىتتالعان ءادىل جانە ءوزارا ءتيىمدى ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى ىلگەرىلەتۋگە ازىرلىكتەرىن ءبىلدىردى.

پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ جەتەكشى ينۆەستور رەتىندەگى ءرولىن اتاپ ءوتتى. پرەزيدەنت د. ترامپ كەلەشەكتە حالىقارالىق ەكونوميكالىق ۇيىمدارعا قاتىسۋدىڭ بۇلجىماس شارتى بولىپ تابىلاتىن، قازاقستان تاراپىنان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى اياسىنداعى مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋدىڭ، ءادىل ەڭبەك قاتىناستاردى قولداۋدىڭ، كەلىسىمشارتتاردىڭ مىزعىماستىعىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ جانە زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.

پرەزيدەنت د. ترامپ قازاقستاننىڭ ءارتاراپتاندىرىلعان جانە يننوۆاتسيالىق ەكونوميكانى دامىتۋ جونىندەگى ءورشىل جوسپارلارىن قۇپتاپ، ا ق ش- تىڭ قارجىلىق دامۋ ينستيتۋتتارىنىڭ قازاقستانعا ينۆەستيتسيالار تارتۋعا مۇددەلىلىگىن اتاپ ءوتتى. ەكى كوشباسشى تۇراقتى ءارى قالىپتى ساۋدا قاتىناستارىن دامىتۋ ءۇشىن زاڭنامالىق شارالاردى قولدايتىندىقتارىن مالىمدەدى جانە قازاقستانعا بۇل مارتەبەنى بەرۋ ەكىجاقتى ساۋدا بايلانىستارىن ودان ءارى نىعايتۋعا جاردەمدەسەتىنىن اتاپ ءوتتى.

ەكى مەملەكەت باسشىلارى مۇناي-گاز، يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جانە بەيبىت يادرولىق دامۋ سالالارىن قوسا العانداعى ەكىجاقتى ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىندايتىن ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ستراتەگيالىق ديالوگ دەڭگەيىن كوتەرۋدى بەلگىلەپ بەردى. كوشباسشىلار سيفرلىق ەكونوميكا، دەنساۋلىق ساقتاۋ، كوممەرتسيالىق اۆياتسيا، قارجى، بانك ءىسى، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە عارىشتى زەرتتەۋ سالالارىنداعى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا دايىن ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى.

پرەزيدەنتتەر ورتالىق ازياداعى ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالار جونىندەگى نەگىزدەمەلىك كەلىسىمگە (TIFA) وزدەرىنىڭ بەيىلدىگىن راستادى جانە اۋعانستاننىڭ بولاشاقتا TIFA كەڭەسىنىڭ كەزدەسۋلەرىنە قاتىسۋىن قۇپتادى. قازاقستان جانە قۇراما شتاتتار قازاقستانداعى قورشاعان ورتاعا تونەتىن قاۋىپتەردى باعالاپ، تابيعي اپاتتار قاتەرىن ازايتۋ ءۇشىن عارىشتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدى جوسپارلاپ وتىر. كوشباسشىلار، سونداي-اق، قازاقستان ەكونوميكاسى ءۇشىن قانداي دا ءبىر وقىس جاعدايلاردى بولدىرماۋ ماقساتىمەن سانكتسيالار ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەسىپ وتىرۋعا نيەتتى ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى.

سوڭىندا پرەزيدەنت د. ترامپ ن. نازاربايەۆتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن پاش ەتكەن، اۋماعىندا «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى ورنالاساتىن «ەكسپو-2017» كورمەسىنىڭ تابىستى وتۋىمەن قۇتتىقتادى.

ادامي ولشەم

پرەزيدەنتتەر ادام كاپيتالىن دامىتۋعا دەگەن ۇمتىلىس ەكى ەلدىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنە قولداۋ بولاتىن بولاشاققا دەگەن ينۆەستيتسيالار ەكەنىن مويىندادى. كوشباسشىلار ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق جانە كونسۋلدىق بايلانىستاردى كەڭەيتۋدى ءجون كوردى. پرەزيدەنت د. ترامپ قازاقستاننىڭ اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ دەڭگەيىن كوتەرۋگە باعىتتالعان باستاماسىن قۇپتاپ، قازاقستان مەكتەپتەرىندە اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋ باعدارلامالارىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن كومەكتەسۋگە دايىن ەكەنىن ءبىلدىردى.