ۇياتتى ويلاعان ۇرىلار

استانا. قازاقپارات - الەمنىڭ ءار شالعايىندا سەكۋند سايىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە مىڭداعان ۇرلىق بولىپ جاتادى. مۇنىڭ ءبىرى زارداپ شەگۋشىلەرگە ايتارلىقتاي زيان كەلتىرمەسە، ەكىنشى ءبىر ۇرلىق وتباسىن وراسان زور شىعىنعا ۇشىراتادى.

مۇنداي ۇيات ارەكەتتەن قازاقستان دا قۇرالاقان ەمەس.  ەلىمىزدە ەركىنسىگەن ۇرىلاردىڭ قانشالىقتى ۇياتى بار ەكەنىن بىلمەدىك، ءبىرقاتار ەلدەردە بەتىنىڭ قىزىلى بار جىمىسقىلار تۋرالى ەستىگەندە تاڭعالدىق. وڭاي جولمەن كۇن كورگىسى كەلەتىندەردىڭ اراسىندا ادامگەرشىلىكتەن اتتاپ كەتە المايتىندار بولادى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟ ولاردىڭ بۇل ارەكەتى امالسىز قايران قالدىرادى.

 ەندەشە، مىنا جاعدايلارعا نازار اۋدارىڭىزشى:

شۆەتسيادا Umeå ۋنيۆەرسيتەتى پروفەسسورىنىڭ نوۋتبۋگىن بىرەۋ جىمقىرىپ كەتكەن. وسى وقيعادان سوڭ، پروفەسسور كادىمگىدەي ەسەڭگىرەپ قالعان. ويتكەنى نوۋتبۋكتا عالىمنىڭ ۇزاق جىل بويى زەرتتەگەن ەڭبەگى ساقتالعان. الايدا ارادا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەندە الگى سۇعاناق پروفەسسوردىڭ قىمبات قازىناسىن فلەشكاعا كوشىرىلگەن كۇيدە قايتارىپ بەرىپتى. جازبالاردىڭ بىرىنە دە نۇقسان كەلمەگەن. مۇندايدا نوۋتبۋكتى ساداقا دەۋگە دە بولادى. ەڭ باستىسى - رۋحاني قازىنا قايتارىلدى. ۇياتى بار ۇرىعا قالاي العىس ايتپاسقا؟!

تومەنگى ساكسونيادا ءبىر ۇيگە قارۋلى قاراقشىلار باسا كوكتەپ كىرەدى. ولار ۇيدەگىلەردى تاپانشامەن قورقىتىپ- ۇركىتىپ جاتقاندا، جەتى جاستاعى ەكى بالا تىعۋلى تۇرعان بار اقشانى الىپ كەلىپ، انالارىنا تيىسپەۋدى سۇرايدى. بۇل جاعداي ۇرىلاردى تاڭعالدىرۋدان بۇرىن، كوڭىلدەرىن بوساتىپ، رايلارىنان قايتارادى. قاتىگەز قاراقشىلار بالالاردىڭ باسىنان سيپاپ، ۇيدەن ءبىر تيىن الماي كەتىپ قالىپتى. وسىعان سەنەسىز بە؟

سەنۋگە بولاتىن شىعار. سوناۋ 90-جىلدارى الماتىداعى ءبىر ۇيگە تۇندەلەتىپ كەلگەن بۇزاقىلار وتاعاسىن تارپا باس سالادى. «ۇرىڭدار، ولتىرىڭدەر مەنى، ونسىز دا نەسيەمدى تولەي الماي ءجۇرمىن» دەگەن وتاعاسىنىڭ ءبىر اۋىز سوزىنە كوڭىلدەرى بوساعان ەكى جىگىت باسىنداعى پەردەلەرىن شەشىپ، سىر شەرتىسىپ، ءبىر شاۋگىم شاي ءىشىپ كەتىپ قالىپتى» دەگەن اڭگىمە جۇرت اراسىندا اڭىز بولىپ قالدى. جاقىندا ءبىر ءۇيدى ۇپتەپ جاتقان جىگىتتىڭ ۇستىنەن تۇسكەن سەكسەندەگى اپاي «بالام- اي، سەنىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسكەنىڭدى اتا- اناڭ بىلە مە ەكەن؟ «كارى كەمپىردى توناپتى» دەگەن اتى دا جامان عوي، قۇرىسىن. ودان دا ۇيدەن تىنىش شىعىپ كەت» دەگەن ەكەن، الگى جىگىت سوزگە كەلمەي، تايىپ تۇرىپتى. بۇل - شاماسى تاجىريبەسىز، ءبىراق تاربيە كورگەن جىگىتتىڭ ارەكەتى.

2011 -جىلى قازان ايىندا ءبىر ۇرى تۇراقتاعى كولىكتى توناپ، ەكى ۇيالى تەلەفون مەن قالتا داپتەرىن الا كەتەدى. ول تەلەفوننىڭ ءبىرىن ىسكە قوسىپ، ونداعى بالالار پورنوگرافياسىن (زورلاۋ) كورىپ، جاعاسىن ۇستايدى. ءتىپتى انايى ارەكەتتەن جيىركەنگەنى سونشالىقتى، قىلمىستىڭ الدىن الۋ ءۇشىن پوليتسياعا بارىپ شىندىقتى ايتادى. ۇرىنىڭ ارقاسىندا 46 جاستاعى قاعىنعان ەركەك ۇستالىپ، جازادان ءوزى دە قۇر قالماپتى. سوت ونى ءبىر اي تۇرمەگە قاماپ، ايىپپۇل سالىپ، ادالدىعى ءۇشىن عانا بوستاندىققا جىبەرىپتى.

ساۋد ارابياسىندا اتى- ءجونىن ايتۋدان باس تارتقان سۇعاناق 10 جىل بۇرىن ۇپتەپ كەتكەن اسىل بۇيىمداردى ءوز يەسىنە قايتارىپ بەرىپتى. قۇندى زاتتاردىڭ يەسى ءتۇن ورتاسىندا الدەكىمنىڭ ەسىك توقىلداتقانىن ەستيدى. سىرتقى ەسىكتى اشقاندا قارىس قادام جەردە تۇرعان سومكەگە كوزى تۇسەدى. سومكەنى اشقاندا كەشىرىم سۇراعان حاتتى جانە قىمبات قازىناسىن كورىپ، قايران قالىپتى. ءبىراق ونى كىم ۇرلاعانى ءالى كۇنگە بەلگىسىز كۇيىندە قالىپتى.

برازيليالىق ءبىر ازامات كولىك ۇرلاپ، ىلە- شالا ونى يەسىنە قايتارادى. ويتكەنى كولىك يەسى كابينادا قالعان تەلەفون ارقىلى ۇرىعا حابارلاسىپ، قارجىلىق قيىندىققا تاپ بولعانىن تۇسىندىرەدى. ازاماتتىق دەگەن وسىنداي- اق بولار، بىرەۋدىڭ ومىرىنە شىن جانى اشىعان ۇرى كولىكتى اكەلىپ بەرىپتى.

مۇنداي دا بولادى. جاعالاۋدا يەسىز تۇرعان كولىكتى ايداپ كەتكەن ۇرى ارتقى ورىندىقتا بالا ۇيىقتاپ جاتقانىن بىلمەي قالىپتى.

پوليتسيانىڭ كۇدىگىنشە ءۇي- كۇيسىز جۇرگەن ازامات جاس جۇبايلاردى سىرتتاي باقىلاۋعا العان. اقىرى ءساتى كەلگەندە كولىكتى ايداپ كەتەدى. الايدا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە، الگى اڭگۇدىك ماشينانى تۇرعان جەرىنە قايتا ايداپ كەلەدى. كولىكتەن بۇرىن، بالاسىنىڭ امان- ەسەن كەلگەنىنە قۋعانعان ايەل پوليتسيا شاقىرادى. الايدا ۇرى قاشىپ كەتىپتى.

ءبىر ۇرىنىڭ قولىنا فوتوكامەرا ىلىگەدى. ءبىراق ول قولدى قىلعان دۇنيەنى يەسىنە امالسىز قايتارىپ بەرىپتى. سەبەبى، تۇسىرىلگەن سۋرەتتەر مەن بەينەجازبالار وڭاي بايۋدىڭ جولىن ىزدەگەن جىگىتتىڭ جۇيكەسىنە ءتيىپ، اياۋشىلىق سەزىمىن وياتقان.

بەينەجازباعا قاتەرلى ىسىكپەن اۋىراتىن ايەل ءومىرىنىڭ سوڭعى ساتتەرىن تۇسىرگەن. سونىڭ بارلىعىن كەلەر ۇرپاعىنا تاستاپ كەتكىسى كەلگەن ايەل ءوزى تۋرالى دەرەكتەردى قۇپيا ساقتاپ كەلگەن. ءوز ءومىرى تۋرالى قۇندى دۇنيەنىڭ قولدى بولعانىنا وكىنگەن ول، تەلەارنا ارقىلى فوتوكامەراسىنا ىزدەۋ سالادى. بۇل ارەكەتى ءساتسىز بولعان جوق. اۋىر دەرتكە ۇشىراعان ايەلدىڭ جانايقايىن كوزى شالىپ قالعان جىگىت فوتوكامەرانى تەلەجۋرناليست ارقىلى قايتارىپ بەرىپتى.

كانادادا جاسوسپىرىمدەر موتوسيكل ۇرلاپ، ارتىنان كولىكتى يەسىنە قايتارىپتى. وقيعا بىلاي بولعان: كانادالىق ايەل مەل فلەشەر facebook-تە Yamaha موتوسيكلىنىڭ ۇرلانعانىن جاريالايدى. جاقىندا عانا جوندەۋدەن وتكەن ەكى دوڭگەلەكتى كولىكتى ەندى بالاسىنا بەرمەكشى بولعان ونىڭ ۇكىلى ءۇمىتى - سۋعا سىڭگەن قۇمداي بولادى. وسى تۋرالى ءوز پاراقشاسىندا سىر شەرتكەن ايەل رولگە قايتا وتىرۋدى ارمانداماعان دا. قۋانىشقا قاراي، ايەلدىڭ ءوتىنىشىن الەۋمەتتىك جەلىدەن وقىعان ۇرىلار موتوسيكلدى قايتارۋدى ءجون سانايدى. ولار كولىككە كەشىرىم سۇراعان قاعازدارىن جاپسىرىپ كەتكەن. «ءبىز سىزدەن كەشىرىم سۇرايمىز. بۇل اقتالۋ ەمەس، بالاڭىزعا تيەسىلى ەكەندىگىن بىلگەن جوقپىز. ءبىز ءسىزدىڭ پاراقشاڭىزدى وقىعاندا، موتوسيكلدى قايتارۋعا شەشىم قابىلدادىق. ءبىز كولىككە جاڭا ءارى بەرىك قۇلىپ ساتىپ الدىق. كىلتى - قوبديشاسىندا. موتوسيكلدىڭ مايىن اۋىستىرىپ، باگىن بەنزينگە تولتىرىپ قويدىق» دەلىنگەن حاتتا.

مەل ءوزىنىڭ پاراقشاسىنداعى جاۋاپ حاتىندا ولاردى كەشىرەتىندىگىن جانە بۇل وقيعا جاستارعا ساباق بولاتىندىعىن جازىپتى.

2009 -جىلى بريۋسەلدەگى مۋزەيدە قۇنى 2  ميلليون 750 مىڭ دوللار تۇراتىن كارتينا ۇرلانعان. بۇل سول كەزدەگى شۋلى وقيعانىڭ ءبىرى بولدى. الايدا ارادا ەكى جىل وتكەندە سۋرەتشىنىڭ ايەلى بەينەلەنگەن كارتينا يەسىنە قايتارىلادى. شاماسى، ۇرىلار كارتينانى قارا بازاردا ساتا الماعان. امالسىز جادىگەردى يەسىنە قايتارعان.

2011 -جىلى جاڭا جىل مەرەكەسى قارساڭىندا كەرول لالوندتىڭ قىمبات زاتتارى قولدى بولعان. ۇيدەگى تەلەديدار، كومپيۋتەر جانە وزگە دە اسىل بۇيىمداردىڭ قانشا تۇراتىندىعىن ايتپاساق تا ىشتەرىڭىز سەزەتىن بولار. 58 جىل وتاسقان وتباسىنا تۇسكەن وسى اۋىرتپالىقتىڭ قانشالىقتى قيىندىعىن ايتىپ جەتكىزۋدىڭ ءوزى... سوعىسقا قاتىسقان كەرولدىڭ ايەلى جازباشا تۇردە زاتتاردى قايتارۋدى وتىنەدى. كوپ ۋاقىت وتپەي، وتاناسى ەسىك الدىنان قوراپشا تاۋىپ الادى. ىشىنەن جوعالعان زاتتارىنىڭ بارلىعى شىققان.

دۇربەلەڭگە تولى دۇنيەدە نە بولمايدى دەسەڭىزشى: ادامدار اراسىنداعى الداۋ- ارباۋ، قيانات جاساۋ، قاستاندىق ۇيىمداستىرۋ، ۇرلىق- قارلىق. سونىڭ قايسىءبىرى ادامگەرشىلىك سەزىمدەرىنىڭ جوعالماۋىنان ءساتتى اياقتالىپ جاتاتىندىعىن دا جاسىرماعان ءجون. ايتالىق ا ق ش- تىڭ وگايو شتاتىنداعى كولۋمبۋس قالاسىندا توسىن وقيعا تىركەلگەن. ءۇش ۇرى ءبىر ۇيگە ۇرلىققا تۇسەدى. پاتەر يەسىن قورقىتىپ، باعالى زاتتاردى الىپ كەتەدى. جانى امان قالعانىنا قۋانعان قىز دۇنيەسىنىڭ وزىنە قايتا ورالاتىندىعىنا ءتىپتى سەنبەگەن. ۇرىنىڭ ءبىرى - ستەفون بەنەتت ەسىمدى جىگىت ديانا مارتينەزدىڭ ۇيىنە كەلىپ، ونى سۇيەتىندىگىن اشىق ايتادى. سۇعاناقتى بىردەن تانىعان قىز پوليتسيا شاقىرتادى.

ستەفون ۇيدە تۇتقىندالىپ، ۇرلىق جاساعانى ءۇشىن تۇرمەگە قامالادى. سۇيىسپەنشىلىكتىڭ سوڭى قاپاسقا تۇسۋمەن اياقتالادى. ارينە، ۇرى- قارى ۇيگە تۇسكەندە ايعاي- شۋ دا پايداسىن تيگىزە بەرمەيدى ەكەن. ەڭ باستىسى - ولاردى الداپ ۇستاي تۇرۋ.

ا ق ش- تا Advance America دۇكەنىنە ۇرلىققا تۇسكەن جىگىت كاسسيرگە تاپانشاسىن كورسەتىپ، قوماقتى اقشا تالاپ ەتەدى. كوز جاسىنا ەرىك بەرگەن ايەل قۇداي ءوز بالالارىن سۇيەتىندىگىن، سوندىقتان قاتەلەسپەۋدى سۇراپ، جالىنادى. ونىڭ ءسوزى قاتتى اسەر ەتكەنى سونشالىقتى، ۇرى ساتۋشىمەن پىكىر تالاستىرىپ، قىزۋ اڭگىمەگە كىرىسەدى. كاسسيردىڭ اقشاسى جوقتىعىن، بالالارىن اسىراۋ قيىنعا ءتۇسىپ جۇرگەنىن ەستىگەن جىگىت بىرگە قۇدايعا جالبارىنۋدى ۇسىنادى. سەنىمدى بولۋ ءۇشىن تاپانشاسىنداعى وقتى الىپ، ساتۋشىنىڭ قولىنا ۇستاتادى. قاستاندىق جاساۋ ويىندا جوقتىعىن اشىق ايتادى. تەك ساتۋشىنىڭ ۇيالى تەلەفونىن الىپ، اجەتحانادان 20 مينۋت شىقپاي وتىرۋدى ۇسىنادى. ءسويتىپ، كاسسادان 20 دوللار العان جىگىت ءىزىن سۋىتىپ ۇلگەرەدى. وزگە اقشاعا تيىسپەگەن دە.

ۇرلىق جاساۋ - جامان ادەت. ۇرلىق جاساعان ادام مىندەتتى تۇردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتيىستى زاڭدارىنا سايكەس جازالانادى. ودان دا قارابەت بولعان ءاربىر ادام - اللا الدىندا كۇناھار بولماۋدى ويلاۋى كەرەك. «شاريعات زاڭى بويىنشا ۇرلىق - اۋىر قىلمىس. بۇل كۇنانى ىستەگەندەرگە - دۇنيەدە دە، اقىرەتتە دە اۋىر ازاپ بار. بىرەۋدىڭ مال- مۇلكىن رۇقساتسىز، زاڭسىز تۇردە الۋدىڭ بارلىق ءتۇرى ۇرلىققا جاتادى. ۇرلىق ىستەگەن ادام يمانىنان ايىرىلادى» دەيدى ءدىنىمىز. «قۇدايدان قورىقپاعان ادامنان - قورىق» دەگەن حالىق ناقىلى بار. وسىنى دۇرىس تۇسىنگەنىمىز ءجون. «ۇرلىق ءتۇبى - قورلىق» دەيدى حالقىمىز. ەكى دۇنيەدە دە قورلىققا جول اشاتىن ۇرلىقتى جاساماۋ - اركىمنىڭ ءوز قولىندا. ودان دا جاقسىلىق جاساۋدى ۇيرەنەيىك!

جولداسبەك دۋاناباي

aikyn.kz