سىرعا سالۋ تۋرالى نە بىلەمىز؟
ول قىزعا سىرعا سالۋدان باستالادى. ەل اراسىندا بەسىكتە جاتقان ءبۇلدىرشىننىڭ قۇلاعىنا سىرعا تاعىپ، قۇدا بولۋعا ۋادەلەسەتىن اتا-انالاردى دا كەزدەستىرۋگە بولادى. سالتىمىزدا مۇنى «بەسىك قۇدا» نەمەسە «بەلگى سالۋ» دەپ اتايدى.
قۇدا تۇسەتىن قىزدىڭ قۇلاعىنا تەك التىن سىرعا تاعىلادى. مەيلى، ول ءسابي بولسا دا. ويتكەنى، قازاق حالقى قىز بالانى التىنعا بالاعان. قۇدالار جاعى كوڭىلىنە جاققان قىزدى كەلىن ەتىپ تۇسىرگەنشە «ول ءبىزدىڭ التىنىمىز» دەپ ايتىپ وتىراتىن بولعان. وسى رەتتە قىز بالاعا نە سەبەپتى ەرتە جاستان قۇدا تۇسكەن دەگەن سۇراقتىڭ تۋىندارى انىق.
- «سىرعا سالۋ» ءداستۇرى قارلىعاشتارىمىزدىڭ ەرتە جاستان ءۇي شارۋاسىنا ارالاسىپ، ايەل ادامنىڭ مىندەتتەرىن ۇيرەنۋىنە جول اشاتىن بولعان. ءارى بۇل ونىڭ بوي جەتكەنىندە باسقا ءۇيدىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتۋگە پسيحولوگيالىق جاعىنان دايىندالۋىنا دا سەپتىگىن تيگىزگەن. ايتتىرىلىپ قويعان قىزدار ۇزاتىلعانشا ۇكىلى بورىك كيىپ جۇرگەن. ايتا كەتۋ كەرەك، ەگەر دە قالىڭدىقتىڭ اكەسى كەلىسىمدى بۇزسا، ول قىزىنىڭ ۇكىسى مەن سىرعاسىن قايتارىپ قانا قويماي، ايىپپۇل تولەگەن، - دەيدى سايرام اۋدانى اقسۋكەنت اۋىلىنىڭ تۇرعىنى، كەلىن ءتۇسىرىپ، قىز ۇزاتقان ارداقتى انا ءايبۇبى قاڭلىباي قىزى.
«قىزداردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا» دەگەن ءسوز كوبىنە بويجەتكەن بيكەشتەرگە قاراتا ايتىلادى. ويتكەنى، وسى كەزدە ولار وزدەرىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنا ءمان بەرىپ، بويلارىن جات قىلىقتاردان اۋلاق ۇستاۋى ءتيىس دەپ سانالعان. ءتىپتى، سىرعاسىنىڭ سىلدىرىن ەستىرتپەي ءجۇرۋى كەرەك بولعان. قىز بالالاردىڭ قۇلاعىن تەسۋدىڭ ءبىر سىرى وسىندا جاتسا كەرەك.
جالپى، سىرعا سالۋ-كەلىن تۇسىرۋگە ارنالعان ءجون- جورالعىلاردىڭ ەڭ العاشقىسى. حالقىمىز اتاستىرىلعان قىزدىڭ قۇلاعىنا كەز كەلگەن سىرعانى تاقپاعان. ونى ارنايى زەرگەرلەرگە سوقتىرىپ دايىنداعان. قازىرگى تاڭدا ۇلتتىق ونەرىمىز زامان اعىمىنا ساي جاڭاشا باعىتتا دامىپ، قالىڭدىقتاردىڭ قۇلاعىنا تاعىلاتىن سىرعالار ساقيناسىمەن بىرگە جاسالىنۋدا. زەرگەرلىك دۇكەندەردەن ولاردىڭ ءتۇر- ءتۇرىن تابۋعا بولادى. ءتىپتى، ولاردىڭ گاۋھار تاستارمەن كومكەرىپ بەزەندىرىلگەن اشەكەيلەرىن دە كەزدەستىرەسىز.
سىرعا سالۋ ءداستۇرىن ورىنداۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن قىزدىڭ ۇيىنە جىگىت جاعىنان بىرنەشە ادام كەلىپ، قالىڭدىقتى الىپ كەتەتىن كۇندى بەلگىلەيدى. قىزدىڭ اتا-اناسى بۇعان ارنايى دايىندالىپ، مال سويىپ، قۇدالاردى قۇرمەتپەن كۇتىپ الىپ، شىعارىپ سالادى. قازاق حالقى ۇزاتىلاتىن قىزدىڭ قۇلاعىنا سىرعانى كەز كەلگەن ادامعا سالدىرماعان. ونىڭ كەلىن بولىپ تۇسكەن جۇرتىنا تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭۋى، سىيلى بولۋى مىندەت سانالعان. ياعني جاس كەلىن بولاشاقتا سول سەكىلدى ونەگەلى بولسىن دەپ ىرىمداعان. قىزدىڭ جەڭگەلەرى قۇدالارعا قالىڭدىقتى كورسەتىپ، كورىمدىك العان. وسى كەزدە جىگىتتىڭ جەڭگەلەرى «قۇلاعىڭ جاماندىقتى ەستىمەسىن» دەپ قىزدىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا تاعىپ، بەتىنەن سۇيگەن. ەلىمىزدىڭ كەي وڭىرلەرىندە بۇل ءداستۇر «سىرعالىق» دەپ اتالادى.
جالپى، قىزدى ۇزاتۋ راسىمىنە دەيىن ىسكە اسىرىلاتىن بۇل ءداستۇر ءالى كۇنگە دەيىن ۇلتتىق بوياۋىن جوعالتقان جوق.
دەرەككوزى: http://okg.kz
