شەتەلگە كەتكەن قازاقتار قاي قازاقتار ەدى؟

 استانا. قازاقپارات - «ورالماندار» دەگەن اڭگىمە ايتىلسا، «قاشقىندار» ، «ساتقىندار» دەپ شىعاتىندار جانە سولاي تۇسىنە بىلەتىن ادامدار دا بار.

 وزبەكستاننان كەلگەن قازاقتى كەلەكەلەپ «وزبەك» ، قىتايدان كەلگەنىن «قىتاي» دەپ ايتاتىن باۋىرلارىما ايتار ەدىم. الدىمەن تاريحتى وقى. قانداي جاعدايدا قانداستاردىڭ شەت ەلدە جۇرگەنىن ءبىلىپ ال. كەيىن ءوز تۇجىرىمىڭدى ايتارسىڭ.

رەسەي

كەڭەستىك زاماننىڭ سۇرقيا ساياساتىنىڭ ارقاسىندا رەسەيگە وتكەن جەرلەر:

( قازاقستاننىڭ 1919-1922 -جىلدارداعى العاشقى استاناسى ورىنبور قالاسى.

1. ورەنبۋرگ (ورىنبور)

2. استراحان (استراحان)

3. ساراتوۆ (سارىتاۋ)

4. سامارا

5. تيۋمەن (تومەن)

6. ومسك (ومبى)

7. تومبى

8. بارناۋىل

9.ءبي

وزبەكستان

تولە ءبيدىڭ جاتقان جەرى تاشكەنت ءبىر كەزدەرى قازاقتىڭ قىزىلوردادان كەيىنگى استاناسى (1922 -جىلى 04 - ساۋىردەن باستاپ 22 - تامىزعا دەيىن) بولعان.

وزبەكستاندا قالعان قالالار مەن اۋداندار:

1.تاشكەنت (شىرشىق، بوستاندىق، چىناز، قىبراي، انگرەن، عازالكەنت، ت. س. س)

2. سىرداريا (گۇلىستان، باحت، المازار، جاڭا اۋىل، ت. س. س)

3. جىززاق ( دوستىق، فارىش، بوستان، گاللارال ت. ت. س)

4. ناۆاي 1982 -جىلى وبلىس اتاعىن الدى. وعان دەيىن بۇحارا وبلىسى بولعان (كانيمەح، نۇراتا، زارافشان، ۇشقۇدىق، تامدى)

ناۆاي وبلىسىنىڭ نۇراتا كەنتىندە كىشى ءجۇزدىڭ ءبيى ايتەكە ءبي جاتىر.

5. قاراقالپاقستاندا ( حوجەلى، تاحياتاش، تاحتاكوپىر، قوڭىرات ت. س. س)

وسىلاي ەتىپ قازاقستان جەرىنىڭ وتە كوپتەگەن اۋماقتارىن ءبولىپ بەرىپ جىبەردى. ول جەرلەردە تۇرىپ جاتقان قازاقتار ءوز اتا- بابا قونىسىندا وتىر. ءوزىنىڭ تۋعان جەرىندە وتىر. اتا- باباسىنىڭ سۇيەگى كومىلگەن جەردە وتىر. سوندىقتان ولاردى «قاشقىن» ، «ساتقىن» دەۋگە قاقىڭ جوق. قازاقتىڭ ءۇش بيىنەن تەك قانا قازىبەك ءبي عانا قازاقستاندا، تولە ءبي - تاشكەنتتە، ايتەكە ءبي - ناۆاي وبل. نۇراتا اۋدانىندا جەرلەنگەن. سوندا سول ەكى ءبي قاشىپ ءجۇرىپ، ساتقىن بولىپ ءولدى ما...؟ !

رەپرەسسيا مەن اشتىقتىڭ كەزىندە كوپ قازاقتىڭ جەر اۋىپ كوشكەنى - بۇل امالسىزدىقتان. انا بالاسىنىڭ ەتىن جەگەن، باۋىر- باۋىردى ءولتىرىپ، اكەگە بالا قاراي الماعان زاماندا ۇرپاعىن امان ساقتاۋ ءۇشىن اۋا كوشۋگە تۋرا كەلگەن. شەكارا بويىندا سوۆەت وكىمەتى قانشاماسىن جوساداي قىرىپ جىبەرگەنىن بىلمەسەڭ، ىزدەن، وقى. ەشكىم تۋعان جەرىن ءوز ەركىمەن تاستاپ كەتپەيدى. جول بويىنشا قانشاما باسقىنشىلىققا تاپ بولىپ تۇركمەنستان، تاجىكستان، اۋعانستان، تۇركيا، يران، يندياعا ت. ب ەلدەرگە شەيىن بوسىپ كەتكەن. ەلدە قالعان قازاقتار مىقتى، ولار ساتقىن دەمەس بۇرىن ويلانعانىڭ ءجون. رەپرەسسيا كەزىندە قازاق قازاقتى ساتقان. اشارشىلىق كەزىندە قازاق ءوز بالاسىن، ءوز باۋىرىن جەگەن. ءبىز سول قازاقتاردىڭ ۇرپاعىمىز.

 1962 - جىلعا دەيىن قازاقستاندا قازاقتاردىڭ ۇلەسى وتە از بولعان. كەڭەس ۇكىمەتىنە جۇمىسشى قولى كەرەك بولىپ شەكاراسىن ۋاقىتشا اشىپ، قىتايدان نەشە مىڭداعان قازاقتار ەلگە قايتىپ وتكەن. شەكارانى دەرەۋ جاۋىپ تاستاعان. ءوز اتا قونىسىن تاستاپ نەگە قازاقستانعا كەلگىسى كەلدى. ويتكەنى ولاردا ەلىم، ۇلتىم دەگەن سەزىم بار. قازاقستاندا قانشا كەلىمسەكتەر ءجۇر. جەرىڭدى سولاردان قىزعانباي ءوز قانداسىڭنان قىزعانۋ سورلىلىق، بيشارالىق. قازاقتان قازاقتىڭ جەرىن قىزعانۋىڭ - اقىماقتىق. كىم كورىنگەن سىيعان جەرگە، كىم كورىنگەن قارىنداسىڭدى جار ەتىپ الىپ جاتقاندا، ءۇن شىعارۋعا جاراماي، اقىلىڭنىڭ جەتكەن جەرى قانداستارىمىزدى كەمسىتۋ بولسا، قۇلدىق سانادان اجىراماعانىڭنىڭ بەلگىسى. سول قازاقتاردىڭ دا اتا- باباسى وسى جەر ءۇشىن عاسىرلار بويى ات ۇستىندە سوعىستى. سوندىقتان قانداستارىمىزدىڭ ءبىز سياقتى قازاقستاندى ءوز وتانىم، اتامەكەنىم دەۋگە تولىق قاقىسى بار. ولاردىڭ اتا- باباسىنىڭ اققان قانى مەن تامعان تەرى ءۇشىن.

مۇستافا وزتۇرىك، قانات يسلام، مايرا مۇحامەد قىزى، ت. ب شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىز ەمەس پە؟

قازاق وسى الەمدىك جاھاندانۋ زامانىندا «ۇلت» بولىپ قالۋ ءۇشىن كۇرەسۋدە. قازاقىلىق بويلارىندا ساقتالعان، كەڭەستىك قۇلدىق سانادا بولماعان، ءداستۇرىمىز بەن ءتىلىمىز ساقتالعان قانداستارىمىزدىڭ ەلگە كەلۋى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن كومەك. قازىر ولاردان مۇمكىن ايىرماشىلىق بىلىنەر، ءبىراق، ۇرپاق اۋىسقاسىن ولاردىڭ ۇرپاقتارى وسى وزدەرىنىڭ تۋعان جەرىنە قىزمەت ەتەتىن بولادى. قازاقستانداعى ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن، سالت- ءداستۇرىن مەنسىنبەيتىن، ءتۇرلى ءدىني اعىمدارعا كىرگەن باۋىرلارىمىزعا قاراعاندا، بويىندا يماندارى بار، ءداستۇرلى دىنىمىزدەگى قانداستارىمىزدىڭ ەلىمىزگە تيگىزەر پايداسى مول.

قازاق - قايدا بولسا دا قازاق!

«سەن شەتتەن كەلگەسىڭ، سەن انا رۋدانسىڭ، سەن انا وڭىردەنسىڭ، سەن ...... دەۋشىلەرگە باتىر بابامىز باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ : «مەن ءبىر قازاق ەمەسپىن، مەن تۇتاس قازاقپىن. مەنى بولشەكتەۋ مۇمكىن ەمەس» دەگەن ءسوزىن ايتقىم كەلەدى» . بولىنگەننەن ۇتقان جەرىمىز بولدى ما؟ سىرت كۇشتەردىڭ ءار ۋاقىتتا قازاقتى- قازاققا ايداپ سالعانىنان تەك قازاقتار زارداپ شەككەن. ەندىگىسىنە جول بەرمەۋ كەرەك. سابىر ادايدىڭ سوزىمەن ايتساق:

«ءار قازاق مەنىڭ جالعىزىم».

وسى ۇستانىم قازىرگى قازاقتى تىعىرىقتان شىعارار جول.

قازاق قىزى.

ماقالا ءبورىلى بايراق توبىنا تيەسىلى.