قۇپياعا تولى كروران قالاسىنىڭ كونە جۇرتى - شەتەلدەگى قازاق ءتىلدى ب ا ق- قا شولۋ
قۇپياعا تولى ەجەلگى كروران قالاسىنىڭ كونە جۇرتى - قىتايدىڭ «ورتالىق حالىق راديوسى» (CNK)
قىتايلىق kazakcnr.com سايتىندا كروران حاندىعىنىڭ تاريحىن قاۋزاعان جانە بۇگىنگى زامانعا جەتكەن كونە قالانىڭ ورنى مەن ەسكى قورىمداردان تابىلعان قۇندى جادىگەرلەر تۋرالى تىڭ دەرەكتەر ۇسىنعان ماقالا جارىق كوردى.
«كروران قالاسى ءوز زامانىندا «جىبەك جولىنىڭ» بويىنداعى ساۋلەتى اسقان، سالتاناتى جاراسقان قالالاردىڭ ءبىر بولعان. ول ب. ز. د. 2-4 عاسىرلاردا وركەندەگەن، ادامزات تاريحىنداعى وزىندىك دارالىق ەرەكشەلىككە يە «كروران مادەنيەتىن» قالىپتاستىرعان ءوڭىر سانالادى. ەجەلگى كروران حاندىعى ب. ز. د. 176 - جىلدارى قۇرىلعان، 630 - جىلدارى حاندىق بەلگىسىز سەبەپتەرمەن ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتقان. اڭىزداردا قالانى سىيقىرلى كۇشتەردىڭ اسەرىنەن قۇم باسىپ، كەنەتتەن كوزدەن عايىپ بولعاندىعى ايتىلادى. بۇل كونە جۇرت قازىرگى ق ح ر- دىڭ شىڭجاڭ ولكەسىندەگى لوبنور كولىنىڭ باتىسىندا 60 ك م جەردە، كونشى وزەنىنىڭ اڭعارىندا ورنالاسقان. ونى ورتا ازياعا ءۇش رەت ءىرى ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىرعان شۆەدتىڭ شىعىستانۋشى عالىمى سۆەن گەدين اشتى. 1906 ج. جانە 1914 ج. اعىلشىننىڭ تەگى ۆەنگرلىك ورتا ازيا زەرتتەۋشىسى جيھانكەزى اۋرەل ستەين قازىپ، زەرتتەدى. 1909 - 11 - جىلى جاپون زەرتتەۋشىلەرى دە وسىندا بىرنەشە رەت زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزگەن. 1979 - جىلدان قازىرگە دەيىن ونداعى ەسكەرتكىشتەردى ق ح ر- دىڭ ارحەولوگتارى جۇيەلى تۇردە زەرتتەپ كەلەدى» ، - دەپ جازىلعان ماقالادا.
اتالعان دەرەكوزدىڭ مالىمەتىنشە، كروراننىڭ قازىرگە دەيىن ساقتالىپ قالعان جۇرتى ءتورتبۇرىشتى. جالپى اۋماعى 120 مىڭ شارشى مەتردەن استام. قالانى قاق جارىپ اققان كىشىگىرىم وزەننىڭ ەسكى اڭعارى بار ەكەندىگى انىقتالعان. كروران جۇرتىنىڭ شىعىسىنداعى زيراتتاردى زەرتتەگەندە ودان كوپتەگەن قارۋ- جاراق، اعاش، قىش ىدىستارى، قولا اينالار، تەڭگەلەر، جەبەلەر، التىن اشەكەي بۇيىمدار تابىلعان. سونداي- اق، ەجەلگى قالادان ايەل ادامنىڭ مۋمياسى قازىلىپ الىنعان. بۇل اڭىزداردا ايتىلاتىن «كروران حانىشاسى» نەمەسە «كروراننىڭ ايەل پاتشاسى» بولۋى مۇمكىن. ول قۇم استىندا 2 مىڭ جىل بويى جاتقان. ۇستىنە كيگىزىلگەن كيىم- كەشەگى اسا قىمبات، شاشى ۇزىن، تۇلعاسى نازىك بولعان.
كروراننان تابىلعان ەڭ قۇندى ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبىرى اعاش تاياقشالارعا جانە قاعازعا جازىلعان قىتاي جانە كحاروشتحي جازۋىنداعى جازبا بىتىكتەر (كونە جازۋلار) . س. گەدين، ا. ستەين جانە جاپون ەكسپەديتسياسى كروراننان 1000 عا تاياۋ وسىنداي قۇندى قۇجاتتاردى تاۋىپ، ەلدەرىنە الىپ كەتكەن. مۇنداي قۇجاتتار مەن اعاش بىتىكتەر سوڭعى 20 جىلدان بەرى دە كوپتەپ تابىلۋدا.
«كروران» اتاۋى دا سول كحاروشتحي جازۋىنداعى قۇجاتتار ارقىلى انىقتالدى. قۇجاتتارداعى Kr,wr,n (Kroran) دەگەن جەر اتىن ا. ستەين شىعىستانۋشىلاردىڭ كومەگىمەن اشىپ، ونى كونە قىتاي جازبالارىنداعى وسى قالانىڭ اتى لوۋلاننىڭ بالاماسى دەپ بىلەدى. «كروران ەسكى قالاسىنىڭ ورنى تۋريستىك ايماققا جاتپايدى، مەملەكەت دارەجەلى ءتۇيىندى قورعالاتىن تاريحي ورىن بولىپ سانالادى. سوندىقتان ادامداردىڭ بۇل اۋماققا كىرىپ- شىعۋى قاتاڭ باقىلانعان. كروران كونە جۇرتىن كورگىسى كەلەتىندەر تەك جەرگىلىكتى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ رۇقساتىمەن عانا كىرە الادى. سونىمەن بىرگە 3500 يۋان (175000 تەڭگە) اقشاعا كىرۋ بيلەتىن دە ساتىپ الۋى كەرەك. وعان باراتىن جول قۇمدى القاپتاردى باسىپ وتەدى. وندا جول بەلگىلەرى ورناتىلماعان، كولىك قۇمدىقتىڭ كەز كەلگەن جەرىمەن جۇرەتىندىكتەن قۇمعا باتىپ نەمەسە اۋدارىلىپ قالۋ قاۋپى كۇشتى. سوندىقتان بارۋعا قانشا نيەتتەنگەنمەن مەجەلى جەرگە جول تاۋىپ بارۋ دا وڭاي ەمەس. دەسە دە وسى تاريحي نىسانىڭ ماڭايىنداعى اۋماقتا تۋريستەر تامسانا تاماشالايتىن باسقا دا تاڭعاجايىپ تابيعات كورىنستەرى مول» ، - دەپ جازادى اتالعان سايت.
بايان- ولگەي ايماعىنىڭ بالۋانى مەملەكەتتىك اتاققا لايىق ەكەنىن دالەلدەدى - kaznews.mn
موڭعوليا اۋىل شارۋاشىلىعى ۇلتتىق كووپەراتيۆىنىڭ 50 جىلدىعىنا وراي «مەملەكەتتىك لاشىن اتاعىنا» قۇرمەت كورسەتۋ كۇرەسى ءوتتى، دەپ حابارلايدى موڭعوليالىق kaznews اقپاراتتىق پورتالى.
اتالعان ب ا ق- تىڭ حابارلاۋىنشا، 11 جىلدان بەرى ءداستۇرلى تۇردە ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان بالۋاندار باسەكەسىندە ۇلتتىق كۇرەستىڭ چەمپيوندارى ە. ويۋۋنبولد، وتكەن تويدا عانا مەملەكەتتىك ارىستان اتاعىن يەلەنگەن تس. سودنومدورج، ر. پۇرەۆداگۆا قاتارلى 256 پالۋان بەلدەسكەن. كۇرەستىڭ سوڭعى ناتيجەسى بويىنشا حوۆدا ايماعىنىڭ پالۋانى مەملەكەتتىك قارشىعا ورگيحىن حانگاي ءوزىنىڭ سەگىز بەلدەسۋىندە تىزە بۇكپەي ءبىرىنشى ورىننان كورىنسە، بايان- ولگەي ايماعىنىڭ بالۋانى ايماقتىق ارىستان ەركەبۇلان مالشى ۇلى ەكىنشى ورىن يەلەنگەن.
«بۇل جولعى كۇرەستە بايان- ولگەي ايماعىنىڭ بالۋانى م. ەركەبۇلان ءوزىن كورسەتە ءبىلدى. ول ءۇشىنشى كەزەڭدە مەملەكەتتىك ارىستان ر. پۇرەۆداگۆانى، ءتورتىنشى كەزەڭدە مەملەكەتتىك قارشىعا داۆاابااتاردى، بەسىنشى كەزەڭدە مەملەكەتتىك قارشىعا بات- ەردەنەدى، التىنشى كەزەڭدە وتكەن جىلعى ەل چەمپيونى مەملەكەتتىك ارىستان تس. سودنومدورجنى، جەتىنشى كەزەڭدە مەملەكەتتىك ءپىل ب. ءباتمونحتى جەڭىپ، اقتىق سىنعا شىقتى. وسىلايشا، اقتىق سىنعا دەيىن سۇرىنبەي كەلگەن ەركەبۇلان مەملەكەتتىك قارشىعا ورگيحىن حانگايدان عانا ءادىس- ايلاسىن اسىرا المادى. ونىڭ بۇل بەلدەسۋدە ەل چەمپيوندارىن شەتىنەن جىعىپ، ءساتتى ونەر كورسەتكەندىگىن سپورت ماماندارى جوعارى باعالاپ، تاڭدانىستارىن ءبىلدىردى» ، - دەپ جازادى kaznews پورتالى.
قازاقستان يراننىڭ اكۆامادەنيەت عىلىمىن قولدانۋعا ىنتا تانىتتى - «فارس» اقپارات اگەنتتىگى
قازاقستاننىڭ قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى يراننىڭ سولتۇستىگىندەگى مازانداران وبلىسىنىڭ دجۋيبار قالاسىنداعى بەكىرە بالىعىن وسىرەتىن چيكرۋد فەرماسىن ارالاپ، يراننىڭ اكۆامادەنيەت عىلىمىن، اسىرەسە بەكىرە بالىعىن ءوسىرۋ تاجىريبەسىن قازاقستاندا پايدالانۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى، دەپ جازادى parstoday اقپارات اگەنتتىگى.
«فارس» اقپارات اگەنتتىگىنىڭ جازۋىنشا، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى قىرىمبەك كوشەربايەۆ يراننىڭ اكۆامادەنيەت عىلىمى سالاسىندا جاقسى تابىستارعا جەتكەنىنە توقتالىپ، بۇل ءبىلىمنىڭ يراندىق ماماندار ارقىلى قازاقستانعا جەتكىزىلەتىندىگىنە ءۇمىت ءبىلدىردى. سونىمەن بىرگە قىرىمبەك كوشەربايەۆ ساري قالاسىندا مازانداران وبلىسىنىڭ بيزنەس جانە ەكسپورتپەن اينالىستان توبىمەن وتكەن وتىرىستا: «ەكى ەلدىڭ بيزنەسمەندەرى مەن تۋريستەرى ءۇشىن ۆيزانى الىپ تاستاۋ كەرەك. يران مەن قازاقستان اراسىنداعى جاقسى ساياسي قارىم- قاتىناستار نەگىزىندە بۇل ءىستى جۇزەگە اسىراتىن مۇمكىندىك بار. قازاقستان يراننىڭ كۇرىش پەن بيدايعا دەگەن سۇرانىسىن ءتيىمدى باعامەن قامتاماسىز ەتۋگە دايىن. قازاقستان جەمىستى، سونىڭ ىشىندە مازانداران وبلىسىنىڭ تسيترۋس ونىمدەرىن قاجەت ەتەدى. سوندىقتان يراننان سولاردى الىپ، بۇل ەلگە ءوز ونىمدەرىن يمپورتتاي الادى» ، - دەدى.
التاي قالاسى قىسقى تۋريزمگە تىڭعىلىقتى دايىندالۋدا - «التاي اقپارات» پورتالى
ق ح ر ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ التاي قالاسى قىسقى تۋريزمگە دايىندىق جۇمىستارىن ەرتە باستان قولعا الىپ، تۋريستەرگە قولايلى جاعداي تۋعىزىپ، جوعارى دەڭگەيدە قىزمەت كورسەتۋگە كۇش سالۋدا، دەپ حابارلايدى kz.ts.cn/altai اقپارات پورتالى.
«بيىلعى جىلى التاي قالاسى گەنارال تاۋى قار شاڭعى كەشەنىندە جالپى ۇزىندىعى 1400 مەتر بولاتىن تۋريستەردى تاسىمالدايتىن اسپالى جول سالۋمەن بىرگە، ەكى ورىنداعى قاردا سىرعاناۋ جولىن كەڭەيتىپ، جاساندى قار جاساۋ جۇيەسى مەن تۇنگى جارىق شامدارىن كەمەلدەندىردى. تاۋ شاڭعى كەشەنىنىڭ اۋماعى جوندەۋدەن كەيىن ءبىر ميلليون 290 مىڭ شارشى مەترگە كەڭەيمەك. بۇل نىسان تولىق پايدالانۋعا بەرىلگەن كەزدە حالقارالىق تاۋ شاڭعى جارىستارىن وتكىزۋگە مۇمكىندىك الادى. التاي ايماعى وتكەن جىلى قىسقى تۋريزم اياسىندا 1 ميلليون 940 مىڭ ءتۋريستى قابىلداعان» ، - دەپ جازادى «التاي اقپارات» پورتالى.
تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەت قايراتكەرى نابي اۆدجىعا ق ر تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى مەدالى تابىس ەتىلدى - ت ر ت پورتالى
انكارا قالاسىندا تۇركيا رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە تۋريزم، ءبىلىم بەرۋ مينيسترلىگى قىزمەتتەرىن اتقارعان، اعارتۋشى پروفەسسور نابي اۆدجىعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى مەدالى تابىس ەتىلدى، دەپ حابارلايدى تۇركيا راديو تەلەديدار اگەنتتىگى. تۇركيالىق ب ا ق- تىڭ جازۋىنشا، نابي اۆدجىعا مەدال تابىستاۋ جانە «تۇرىك الەمىنىڭ مادەني ينتەگراتسياسىندا مەديا مەن كوممۋنيكاتسيانىڭ ءرولى» اتتى كونفەرەنتسيا تۇركيانىڭ باس قالاسى انكارادا ورنالاسقان تۇرىك مادەنيەتىنىڭ حالىقارالىق ۇيىمى تۇرىكسوي شتاب- پاتەرىندە بولىپ وتكەن. سالتاناتتى جيىنعا تۇرىكسوي باس حاتشىسى دۇيسەن قاسەيىنوۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇركياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى ابزال ساپاربەك ۇلى، قوعام قايراتكەرلەرى، ستۋدەنتتەر مەن باسپا ءسوز وكىلدەرى قاتىسقان.
«اتالعان جيىندا ءسوز العان تۇركياداعى قازاقستان توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى ابزال ساپاربەك ۇلى تۇرىك الەمىنە ەڭبەگى سىڭگەن، تۇركى الەمىنىڭ باسىن قوسۋعا تىرىسقان قايراتكەرلەردى ماداقتاۋ ماقساتىمەن باس قوسقاندارىن ايتىپ، «تۇرىك رەسپۋبليكالارى تاۋەلسىزدىكتەرىنە وڭاي قول جەتكىزگەن جوق. تالاي قيىن كەزەڭدەردەن ءوتتى. وسى ۇردىستە تۇركيا رەسپۋبليكاسى ءارقاشان باۋىرلارىنا كومەكتەسىپ، قولداۋىن ايامادى» ، - دەدى. «پروفەسسور نابي اۆدجى تۇرىكسويدىڭ حالىقارالىق ارەنادا تانىمال بولۋىنا، جوعارى ورىندا ورىن الۋىنا ۇلەس قوستى. ءتۇرلى سالادا باۋىرلاس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىعى ءۇشىن، تۇرىك الەمى ءۇشىن قىزمەتى جوعارى، قىزمەت ەتۋىن ءالى دە جالعاستىرىپ كەلەدى» دەگەن وكىلەتتى ەلشى نابي اۆدجىنىڭ اتالمىش ماپاراتقا لايىقتى ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. وكىلەتتى ەلشى تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەت قايراتكەرى نابي اۆدجىعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان مەدالى تابىس ەتتى. نابي اۆدجى ماراپات ءۇشىن قازاقستان ەلىنە العىس ءبىلدىردى» ، - دەپ جازادى ت ر ت پورتالى.
اۆتور: باقىتجول كاكەش
