لاتىنعا كوشۋدە تەك دىبىستى تاڭبالاۋمەن عانا شەكتەلگەن دۇرىس ەمەس - تۇرسىنحان زاكەن ۇلى

استانا. قازاقپارات - بۇدان بۇرىن لاتىن الفاۆيتىنىڭ ءبىرىنشى ۆاريانتى پارلامەنتتە تانىستىرىلعاننان كەيىن، ءوز ويلارىمدى ف ب پاراقشامدا جازعان ەدىم.

ەندى ەكىنشى ۆاريانتى جارىق كورىپتى. قازاننىڭ 9 -كۇنى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ مەملەكەتتىك ءتىلدى لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ جوباسى بويىنشا جۇمىس توبىنىڭ مۇشەلەرىن قابىلداپ، وسى ەكىنشى نۇسقامەن تانىسقانى بەلگىلى.

«كوپشىلىكتىڭ پىكىرىمەن ساناسىپ، قورىتىندى جاساعاندارىڭىز دۇرىس بولدى. لاتىن گرافيكاسىنا ابدەن قالىپتاسقان ەكى دياگراف قانا بار. قالعان قازاقتىڭ ءتول دىبىستارىنىڭ ءبارى اپوستولمەن بەرەمىز. سوعان توقتايمىز. بۇل الەمدىك تاجىريبەدە بار. وسى ۇستانىم ءبىزدى العا جەتەلەيدى»، - دەدى ەلباسى.

دەمەك، بۇل دەگەنىمىز ەلباسىنىڭ پەرنەتاقتاداعى 26 ءارىپتى پايدالانۋ جونىندەگى ويىنىڭ ءالى وزگەرمەگەنىن كورسەتەدى. ءقازىر الەۋمەتتىڭ پىكىرى دە وسى ەكىنشى جوبانىڭ اياسىنا توقايلاسىپ وتىر. كوبىنىڭ پىكىرى بۇل جوبا الدىڭعى جوباعا قاراعاندا ەداۋىر كەمەلدى دەگەنگە سايادى. ءبىراق ءوز باسىم مۇنى تولىعىمەن كوكەيگە قونىمدى دەپ ايتا المايمىن. دەمەك، قوعام بولىپ ەلباسىنىڭ ويىن دۇرىس ىسكە اسىرا الماي كەلەمىز. جوبانىڭ ودان ارى جەتىلدىرۋدى جانە وزگەرتۋدى قاجەت ەتەتىن تۇستارى جەتكىلىكتى ەكەن.

اقىرى كلاۆياتۋرانى (پەرنەتاقتانى) نەگىزگە العان ەكەمىز، وندايدا قازاق ارىپتەرىنىڭ پروبلەماسىن پەرنەتاتاقتانىڭ مۇمكىندىگى مەن قازاق ءتىلىنىڭ ءوز زاڭدىلىعىنا، فونەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرىنە سۇيەنىپ شەشۋىمىز كەرەك. دەمەك، ۇلتتىق ءتول دىبىستاردى بەينەلەۋدە اپوستروفپەن قاتار باسقا دا ءادىس- امالداردى قولدانۋعا تۋرا كەلەتىن سياقتى. ارينە، اپوستروف كەرەك.

ونسىز بولمايدى. مەن ونى بۇدان ەكى جىل بۇرىن ەۋرازيالىق ۋنيۆەرسيتەتتەگى بولعان تالقىلاۋدا وسى سالانى كومپيۋتەرلىك تۇرعىدان زەرتتەپ جۇرگەن پروف. ا. شارىپبايەۆكە دە ايتقانمىن. ءبىراق ول اپوستروفتان ات تونىن الا قاشقان ەدى. ءبىزدىڭ دە ويىمىزشا اپوستروف وتە قاجەتتى تۇستاردا عانا كەرەك. سونىمەن قابات، دياگرافتان دا قاشۋعا بولمايدى. «ڭ» سەكىلدى ءبىردى- ەكىلى ءارىپتى دياگرافپەن بەلگىلەۋگە بولادى (ng). قازاقى ارىپتەردى بولەك تاڭبا رەتىندە عانا اپوستروفپەن بەلگىلەپ، ءتىلىمىزدىڭ سينگارمونيزم زاڭىنا سۇيەنىپ، جازۋ جازعاندا ولاردىڭ ءبارىن جاپىرلاتىپ قويا بەرۋدەن ساق بولۋعا ءتيىسپىز.

مىسالى، «Asem» دەپ جازعان كەزدە «A» - نىڭ شەكەسىنە نوقات قويۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. «ە» تۇرعان جەردە «ا» وزدىگىنەن «ءا» بولىپ كەتەدى. «Ornek ، «orik» دەگەندە دە سولاي، «і» بار جەردە «o» - نىڭ شەكەسىنە نوقات قويىلمايدى. دەمەك:

1- اپوستروف؛

2- دياگراف؛

3- سينگارمونيزم

وسى ۇشەۋىنىڭ ۇيلەسىمدى فۋنكتسياسى ارقىلى وزىمىزگە قولايلى الفاۆيت جاساپ شىعۋىمىزعا ابدەن بولادى.

سوڭعى نۇسقانى قاراپ وتىرىپ، كەيبىر لاتىن ارىپتەرىنىڭ ءىزىم- عايىم جوق بولىپ كەتكەنىنە دە قايران قالدىم. ءوزى پەرنەتاقتاداعى ءارىپ جەتپەي جاتقاندا بۇل جوبادا «x» پەن «W» - دى قايدا جىبەرگەنىن بىلمەيمىن. «W» - دىڭ ورنى قازىرگى قولدانىستاعى «ۋ». ەندەشە دايىن الفاۆيتتى جوعالتىپ، ونىڭ ورنىنا وپوستروفى بار «У'» - دى قويۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ بۇل ەكى ارىپتەن قاشقانشا، «Q» - دى «ق»، «у» - دى «ى» ەتىپ الۋدان قاشساق بولماي ما؟! ەندى ولاردىڭ قاتارىنا «ۋ'» (كريليتساداعى «ۋ» تاڭباسى) جانە قاپتاعان اپوستروفتار قوسىلسا، ءبىزدىڭ جازۋىمىزدىڭ سيقى قانداي بولادى؟ كوركەمدىك دەگەننەن جۇرداي ايقىش- ۇيقىش، اراسى سەلدىرەگەن شيماي بولىپ شىعادى. سوڭعى ەكى جوبانى قاراپ كوزىم جەتكەنى مۇندا جازۋدىڭ كوركەمدىگى، سيىمدىلىعى، تەرىلىم پروبلەماسى ەسكەرىلمەگەن. تەك دىبىستى تاڭبالاۋمەن عانا شەكتەلگەن. بۇلاي بولمايدى. جازۋ ءبىر ۇلتتىڭ كوركەمدىك ويلاۋ جۇيەسىنىڭ سىرتقى كورىنىسى. ول كوركەم ءارى كوڭىلگە قونىمدى بولۋ كەرەك. باسقا جۇرتتىڭ، ەلدىڭ كوزىمەن قاراعاندا دا، جازعاندا دا كوركەم ءتۇسۋى ءتيىس. ونى دۇرىس قالىپتاستىرا الماساق ەرتەڭ زاردابى اۋىر بولادى.

تۇرسىنحان زاكەن ۇلى

Atazhurt2050.kz