اكەمنىڭ ورنىندا بولسام، مەن دە اجىراسار ەدىم: مۇحتار تايجان جەكە ءومىرى مەن وتباسى جايلى العاش رەت اشىق ايتتى

استانا. قازاقپارات - كوپشىلىك قاۋىم ەل تاعدىرىنا قاتىستى جاناشىرلىق پىكىرلەرىن ءجيى ءبىلدىرىپ، ەلەۋلى ماسەلەلەردە بەلسەندىلىك تانىتاتىن قوعام قايراتكەرى مۇحتار تايجاندى جاقسى تانيدى.

بەلدى تۇلعانى جاڭا قىرىنان اشپاق نيەتتە سايتىمىز ونى اشىق اڭگىمەگە تارتتى. كاسىبي ديپلومات ءارى ساياساتكەر العاش رەت جەكە ومىرىنەن سىر شەرتىپ، ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات بەرۋگە كەلىستى.

- مۇحتار مىرزا، جالپى، ءسىزدىڭ قوعامداعى بەلسەندىلىگىڭىزگە، قىزمەتىڭىزگە ەل قانىق. الايدا، جەكە ءومىرىڭىز جايلى سۇبەلى اقپارات جوقتىڭ قاسى. الدىمەن، جەكە تۇلعاڭىز، وتباسىڭىز تۋرالى ءوزىڭىز تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز..

- مەن 73 -جىلى الماتىدا تۋىلدىم. ءوزىمدى «اسفالتتىك الماتىلىق» دەپ ايتامىن(كۇلەدى). ءبىرىنشى سىنىپتى قازاقشا وقىدىم. ءبىراق مەكتەپ ۇيدەن وتە الشاق ورنالاسقاندىقتان، جاقىن جەردەگى ورىس مەكتەبىنە اۋىسۋعا تۋرا كەلدى. بالالارىم قازاق مەكتەبىندە وقىدى. ەگىز ۇلىم مەن قىزىم بار. ەسىمدەرى - سانجار، اجار. قازىر جاستارى 20 دا. ۇلىم مەكتەپتى ءتامامداعان سوڭ، ۇلى بريتانياداعى Bellerbys كوللەدجىندە اۆتوموبيلدىك ينجەنەريا ماماندىعى بويىنشا ەكى جىل ءبىلىم الدى. كوللەدج قابىرعاسىندا «Student of the year» («جىل ستۋدەنتى» ) اتانعان العاشقى قازاق ستۋدەنتى. قازىر الەمنىڭ كوش باستاپ تۇرعان ءبىلىم وردالارىنىڭ ءبىرى - Wordwick ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىمىن جالعاستىرىپ جاتىر. ال قىزىم بالا كەزىنەن كينو ونەرىنە قىزىعىپ، اكتريسا بولۋدى ارماندادى. ءبىراق ونىڭ تاڭداۋى كوڭىلىمە قونا قويمادى.

سەبەبى كوپشىلىك قىزدىڭ ارمانى جۇلدىز بولۋ بولعاندىقتان، كىم كوپ، اكتريسا كوپ. سوندىقتان بارىنە بىردەي ءرول جەتە بەرمەيدى، ياعني، جۇمىس جوق. قىزىمنىڭ قالاۋىن قۇپتاماسام دا، بىردەن بەتىنەن قاقپاي، ارنايى جاننا قۋانىشەۆامەن كەزدەستىردىم. وسىنىڭ ءبارىن ول كىسى وعان ءتۇسىندىرىپ ايتتى. سوسىن ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، سەرگەي ازيموۆ اعالارىمىزبەن كەزدەستىردىم. ول كىسىلەر قىزىما «سەن كينونى ۇناتساڭ، رەجيسسەر بول. تاۋەلسىز مامان بولاسىڭ. ءوز جوبالارىڭدى ىسكە اسىرىپ، ءوز قولتاڭباڭ بار دۇنيەلەردى جاساي الاسىڭ» دەپ كەڭەس بەردى.

- قىزىڭىزدىڭ تاڭداعان جولىن قۇپتاماۋىڭىزعا جۇمىستىڭ جوقتىعى سەپ بولدى ما، الدە، قىز بالا بولعان سوڭ، اكتريسالىق جولىنان قورىقتىڭىز با؟

- جولىنان قورىققام جوق. بالا بولعاندىقتان، ونىڭ قانشالىقتى كۇردەلى دۇنيە ەكەنىن تۇسىنە بەرمەيدى عوي. ۇنەمى بىرەۋدەن جۇمىس كۇتەدى، رەجيسسەردىڭ اۋزىنا قاراپ وتىرادى. رەجيسسۋرا - بۇل ناقتى مامان. ال اكتريسالىقتى مەن مامان دەپ تانىمايمىن. قاجەت بولسا، ەلدار ريازانوۆ سەكىلدى رەجيسسەر بولىپ ءجۇرىپ تە، كينوعا تۇسۋگە بولادى. بالا كەزدە ءوزىم دە بىرنەشە وتاندىق فيلمدەردە باستى رولدەردى سومدادىم. ءتۇسىرىلىم بارىسى وڭاي ەمەس - كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي، جۇمىس ىستەيسىڭ. فيزيكالىق جاعىنان بولسىن، مورالدىق تۇرعىدان بولسىن، وتە كۇردەلى دۇنيە. قىزىم وسىنىڭ ءبارىن ءتۇسىنىپ، filmmaking دەگەن ماماندىقتى تاڭدادى. قازىر نيۋ-يوركتەگى كينو ونەرى اكادەمياسىندا وقىپ جاتىر.

- جولداسىڭىز جايلى ايتىپ بەرىڭىزشى.

- ول كىسى دە الماتىدا تۋىپ، وسكەن، ءبىراق ءتۇپ-تامىرى -   قىزىلوردا. ەسىمى ايگۇل، ەكەۋمىز تۇيدەي قۇرداسپىز. ماماندىعى -  دارىگەر. س. ج. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىن ءتامامداعان (ا گ م ي). سيرەك كەزدەسەتىن سۋردولوگيا دارىگەرى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى. بيىلعا دەيىن الماتىداعى 5- اۋرۋحانادا جۇمىس ىستەدى. جوعارعى جالاقى ۇسىنىپ، جەكە كلينيكالارعا تالاي شاقىردى. الايدا، باس تارتتى. «اۋقاتتى ادامدار شەتەلگە شىقسا دا، مىقتى دارىگەر تابا الادى. ال قاراپايىم حالىقتى كىم ەمدەيدى؟» دەگەن وي عوي. الدىنا ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن، ءتىپتى، وزبەكستان، قىرعىزستاننان ادامدار كەلىپ ەمدەلەتىن. كۇنىنە 30-40 ناۋقاستان قابىلدايتىن.

- ايگۇل جەڭگەيمەن قالاي تانىسىپ، تابىستىڭىزدار؟

- ەندى ول 23-24 جىل بۇرىن عوي (كۇلەدى). اكەم جاڭادان مىسىرعا ەلشى بولىپ تاعايىندالدى. اكەممەن بىرگە سوندا اتتاندىق. بىزبەن بىرگە قازاقستاننان تۋريستىك توپ باردى. توپتىڭ ىشىندە ايگۇل دە بولدى. مىنە، سولاي تانىستىق. ەكەۋمىز دە 19 جاستا ەدىك. ءبىراق مەن ۆارشاۆادا وقىعاندىقتان، وعان مەنى ءۇش جىل كۇتۋگە تۋرا كەلدى. ءۇش جىل ىشىندە جۇرتتىڭ «ول سەنى كۇتە المايدى»، «ءۇش جىل دەگەن كوپ»، «ونىڭ اينالاسىندا جىگىتتەر كوپ» دەگەن جاڭساق سوزدەرى كوپ بولدى. ءبىراق ونىڭ ءبارى جاي ءسوز بوپ قالدى. بۇگىن، مىنە، جيىرما جىلدان استام بىرگەمىز.

- اتا-اناڭىز كەلىندى قالاي قارسى الدى؟

- بىردەن جاقسى قارسى قالدى... 84 -جىل عوي دەيمىن. دومبىرامدى الىپ، اكەممەن بىرگە ۇلتتىق تەلەارناداعى باعدارلاماعا قاتىسقانىم بار. سول باعدارلامانى ەنەم كورگەن ەكەن. وننان ەندى عانا اسقان بالامىن عوي. سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، دومبىرا تارتىپ بەردىم. سوندا ەنەم «بارەكەلدى، بىزدە دە وسىنداي كوكىرەگى وياۋ، زەرەك ۇلدار بار ەكەن-اۋ» دەپ تامسانعان ەكەن. مىنە، تاعدىر، ون جىلدان كەيىن ول كىسىگە كۇيەۋ بالا اتاندىم.

- ال اكەڭىز جايلى ەل بىلمەيتىن نەندەي ەستەلىكتەرمەن بولىسەسىز؟

- ەندى ول كىسى، ارينە، جالپاق ەل ءۇشىن ءىرى تۇلعا، قوعام قايراتكەرى. ال مەن ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، اكە عوي. اكەمنىڭ تاعدىرى وڭاي بولعان جوق. 1983 -جىلى اناممەن اجىراسۋىنا تۋرا كەلدى. مەن ول كەزدە 9 جاسار بالامىن. ەكەۋى اجىراسقان سوڭ، مەن اكەممەن قالدىم. الماتىداعى بايسەيىتوۆ كوشەسىنىڭ بويىنداعى ابدەن توزىعى شىققان ۇيگە كەلىپ تۇردىق. اكەم ەكى جىلداي جالعىز بولدى. ارينە، جانىندا تۋىستارى جاقىن دوستارى بولدى عوي. ءبىراق ەر ادامعا، اسىرەسە، جاسى قىرىقتان اسقان سوڭ، جالعىز بولۋ وتە قيىن. كەيىن قۇداي وڭداپ، جاقسى ادامعا جولىعىپ، ەكىنشى رەت شاڭىراق كوتەردى. ادەتتە وگەي شەشە دەپ ايتادى، الايدا، اكەمنىڭ جارى ماعان تۋعان اناداي بولدى. مەن ول كىسىنى ايەكە دەپ اتايمىن. اكەمە ناعىز ادال جار بولا ءبىلىپ، وعان ءومىرىن ارنادى. ەكەۋى 23 جىل بويى باقىتتتى ءومىر ءسۇردى. ايەكە اپايىممەن ءالى كۇنگە جىلى قارىم-قاتىناستامىز. وسى سۇحباتتىڭ الدىندا عانا سول كىسىنىڭ ۇيىندە قوناقتا بولدىم.

- ال اكەڭىزدىڭ ءوز اناڭىزبەن اجىراسۋىنا نە سەبەپ؟

- ەندى قىز-كەلىنشەكتەر ءار ءتۇرلى بولادى. بالا كوڭىل كوپ نارسەنى تۇسىنبەۋى مۇمكىن، الايدا، ەسەيە كەلە، ءبارىن تەرەڭىرەك ۇعىنا باستايسىڭ. شىنىمدى ايتسام، بۇل تاقىرىپتى مەن قوزعاعىم كەلمەيدى. ءبىراق ايتارىم، ەر ادام رەتىندە مەن اكەمدى وتە جاقسى تۇسىنەمىن جانە تولىق قۇپتايمىن. ونىڭ ورنىندا بولسام، مەن دە اجىراسار ەدىم.

- ادەتتە، مۇنداي جاعدايلاردا بالالار اناسىنىڭ جانىندا قالادى. ال ءسىز اكەڭىزبەن قالىپسىز...

- پەرزەنت ءۇشىن اكە مەن انانىڭ جاقىندىعى بىردەي.

- كەيىن اناڭىزبەن بايلانىسىپ تۇردىڭىز با؟

- ارينە، بالا كەزىمىزدە قاتىناسىپ تۇردىق. ال قازىر مەنەن باسقا اپام بار، ولار تۋعان شەشەممەن وتە جاقىن، بىرگە تۇرادى. ءبىراق ءبىز ولارمەن ارالاسپايمىز. مەن ءۇشىن وتباسىم - ءوزىمنىڭ وتباسىم جانە ايەكە شەشەم.

- اكەڭىز ءسىزدى قالاي تاربيەلەدى؟

- ول كىسى مەنى ۇنەمى جانىندا الىپ ءجۇردى. بىرگە قوناققا بارامىز، بىرگە قىدىرامىز، ساپارلارعا دا بىرگە اتتاناتىنبىز. جاقىن دوستارداي بولدىق دەۋگە بولادى.

- ال اكە الدىندا قورقىنىش بولدى ما؟

- ەشقاشان اكەمنەن، ءتىپتى، ۇرەيلەنىپ كورمەپپىن. ول كىسى مەنى ەركىن ءوسىردى. ارينە، بالالىق شالالىقسىز بولمايدى. بىردەڭە بۇلدىرسەم، ماعان جاي سوزبەن ۇعىندىراتىن. ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. يەمەندە تۇرعان كەزىمىز. 5 جاسار ويىن بالاسىمىن. ءبىز تۇراتىن جەردە توبەسىندە بۇركىتتىڭ ۇياسى بار بيىك مۇنارا بولاتىن. پەتكا دەگەن دوسىممەن بىرگە سونى قىزىقتاپ، ۇلكەندەردەن جاسىرىن، ءجيى بارىپ باسپالداقپەن كوتەرىلەمىز. اقىرى ۇستالىپ قالدىق. ەكەۋمىزدىڭ دە اكەلەرىمىز بار، ۇلكەندەر جينالىپ قالدى. پەتكانىڭ اكەسى ءبارىنىڭ كوزىنشە ونى ساباپ تاستادى. ال مەندە مۇلدەم قورقىنىش بولعان جوق. سەبەبى اكەمنىڭ قانداي جاعدايدا دا ۇرمايتىنىن بىلەمىن. اكەم جاي عانا «ءجۇر، سويلەسەيىك» دەدى. ۇيگە كەلگەن سوڭ، بۇل قىلىعىمنىڭ سوڭى نەگە اپارىپ سوعۋى مۇمكىن ەكەنىن ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىردى. سودان كەيىن ەكىنشى رەت وندا اياق باسپايتىن بولدىم. ال پەتكا سوندا دا بارىپ ءجۇردى (كۇلەدى). مەن دە ۇلىممەن ءدال سونداي قارىم-قاتىناستامىن. ۇنەمى بىرگە جۇرۋگە تىرىسامىز. سپورتپەن دە بىرگە شۇعىلدانامىز.

- بالالارىڭىزدىڭ ەكەۋى دە قازىر شالعايدا ەكەن. نەلىكتەن شەتەلگە وقىتۋدى ۇيعاردىڭىز؟ ەلىمىزدىڭ جوو- نا كوڭىلىڭىز تولماي ما؟

- بىزدە جاقسى ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. ءبىراق جەمقورلىق ءبىلىم جۇيەسىندە دە تامىرىن جايعان. باعانى ساتادى نەمەسە كىمنىڭ بالاسىسىڭ، سوعان قاراي قويادى. ال ونداي جەردەن ءبىلىمدى مامان شىقپايدى. ال ءبىلىمى بولماسا، ول ەرتەڭ قالاي جۇمىس ىستەيدى؟ كوكەلەرىن ىزدەيدى، تاتەلەرىن ىزدەيدى. بىزدە ادال ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بولسا، وسىندا-اق وقىتۋعا بولار ەدى. الايدا، اتتەڭ... ال شەتەلدە سەنىڭ فاميلياڭ تايجان با، بايجان با، ءبارىبىر. تەك ادال بىلىمىڭمەن لايىقتى باعاڭدى الاسىڭ.

- سوندا بالالارىڭىز وقۋلارىن ءتامامداعان سوڭ، وتانىنا ورالماي، سىرت جاقتا قىزمەت ەتە مە؟

- بۇل وتە ورىندى سۇراق. مەن بۇل تۋرالى ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت ويلاندىم. مەنىڭ قىزىم قازىر كينو ونەرىندەگى ەڭ ۇزدىك ءبىلىم ورداسىندا وقىپ جاتىر. ول جاقتا كىمدەر ءدارىس بەرەدى؟ روبەرت دە نيرو، شەرون ستوۋن، تاعى دا باسقا گولليۆۋد مايتالماندارى، كادردان تىس كينو ماماندارىنىڭ ۇزدىكتەرى ساباق بەرەدى. باكالاۆردى ءبىتىرۋ ءۇشىن 9 سەمەستردى اياقتاۋ كەرەك. قازىر ول 6- سەمەستردى ءتامامداپ جاتىر. باسىندا 40 ستۋدەنت بولعان، قازىر سولاردىڭ 8 ى قالدى. ياعني، وقۋ ۇلگەرىمى تومەن ستۋدەنتتەر وقۋدان شىعارىلادى. سوڭعى سەمەسترگە قاراي، 5 ى قالا ما، الدە تەك 3 ۋى قالا ما، قايتكەندە دە، قاتارىنىڭ الدى، تەك ۇزدىكتەر سەيىلەدى. ەندى ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، وسىنداي مىقتى مامان قازاقستانعا كەلسە، «قازاق فيلمگە» جۇمىس ىزدەپ بارا ما؟ سونداي مامانعا بىزدە جاعداي بار ما؟ جاڭا جەمقورلىق جايلى ايتتىق. ول فيلم ءتۇسىرۋ ءۇشىن بيۋدجەت ىزدەيدى. كىمنەن بارىپ سۇرايدى؟ الدە مەن سۇراۋىم كەرەك پە؟ مەنىڭ سۇراعىم كەلمەيدى. ال 3-4 جىلدان كەيىن ۇلىم قايتىپ كەلسە، مەن «قازمۇنايگاز- عا» قوڭىراۋ شالىپ، ۇلىمدى جۇمىسقا الىڭدارشى دەپ جالىنۋىم كەرەك پە؟ مەنىڭ بالالارىم عانا ەمەس، «Facebook»، «Google» سەكىلدى شەتەلدە مىقتى كومپانيالارجا ىستەيتىن ءبىلىمدى جاستارىمىز كوپ. قايتىپ كەلگىلەرى كەلەدى-اق، ءبىراق ولارعا مۇندا جاعداي جاسالماعان. ولار ماعان «اعا، قاشان ءوز ەلىمىزدە بىزگە جاعداي بولادى؟ كەلگىمىز كەلەدى، ءبىراق نە ىستەيمىز كەلگەندە؟» دەپ جازادى. ەرتەڭ ءبىز قازاقستاندا قۇقىلى دەموكراتيالىق ەل ورناتساق، جاستار، ءسوزسىز، قايتىپ كەلەدى. ماسەلە قوماقتى قارجىدا ەمەس، ادىلدىكتە. سوندىقتان مەنىڭ بالالارىم سول جاقتا قالىپ، جۇمىس ىستەگىسى كەلسە، مەن قارسى بولمايمىن. سەبەبى قۇندى تاجىريبە الادى، وزدەرىنە جول سالادى، شەبەر مامان بولىپ قالىپتاسادى.

-  ال ول جاقتا وڭاي جۇمىسقا تۇرىپ كەتەتىنىنە سەنىمدىسىز بە؟

- وڭاي ەمەس، ەسەسىنە، ادال، ءادىل. سەبەبى بىلىمىنە ساي جۇمىستى ىستەيدى. قابىلەتىڭ جەتسە، وتىراسىڭ، جەتپەسە، شىعارىپ جىبەرەدى. ال بىزدە باسىندا ءبىلىمى بار بولسىن، جوق بولسىن، باستىقتىڭ بالاسى بولسا بولدى، قىزمەتتە وتىرادى. ال تالانتتى، ءبىلىمدى، ءبىراق اعا- كوكەسى جوق بالالار وسە المايدى. سوندىقتان شەتەلگە كەتۋگە ءماجبۇر. ماعان «امەريكاعا ءبىر شاقىرتۋ ۇيىمداستىرىپ بەرىڭىزشى» دەپ جازاتىن جاستار دا بارشىلىق. ەلدە جەمقورلىق جويىلماسا، ەلىمىزدىڭ ۆەنەسۋەلا، ءازىربايجان سەكىلدى ەلگە اينالىپ كەتۋ قاۋپى بار.

- بۇل قاۋىپتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- ەلىمىزدە ادىلەتتى قوعام ورناتىپ، جاستارعا جاعداي جاساۋىمىز كەرەك. بۇل - ءبىزدىڭ، ورتا بۋىننىڭ مىندەتى.

- ناقتى نەدەن باستاۋ كەرەك؟ جەمقورلىقتى جويۋ يدەياسى بۇرىننان كەلە جاتىر تەك، الايدا، تەك ءسوز جۇزىندە.

- بىزگە ادال سايلاۋ بولۋ كەرەك. سودان باستاۋ كەرەك. پارلامەنتتە تاۋەلسىز دەپۋتاتتار بولسا، ولار ۇكىمەتتى باقىلاۋعا الا الادى. ال قازىر ۇكىمەت ءبىر جاقتا، حالىق ءبىر جاقتا. حالىقتا جۇمىسى جوق. ءوزارا بايلانىس جوق. الىسقا كەتپەي-اق، تاعى ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. وسىندا كەلە جاتىپ، قالا كوشەلەرىنەن جانارماي تاپپادىم. بۇل نەنىڭ بەلگىسى؟ كوررۋپسيانىڭ. ارينە، جانارماي پايدا بولادى، ءبىراق باسقا باعامەن...

- اڭگىمە اۋانى الىستاپ كەتپەي تۇرعاندا، ءوزىڭىزدىڭ جەكە تۇلعاڭىزعا توقتالايىقشى. حوببيىڭىز دەگەندەي. جۇمىستان تىس نەمەن اينالىساسىز؟

- ۇلكەن تەننيستى جاقسى كورەم، ءبىر اپتا ويناماسام، كادىمگىدەي اۋىرام. سوسىن اتقا مىنگەندى جاقسى كورەم. كوپ وقيمىن. مەنىڭ نەگىزگى قىزىعۋشىلىعىم، حوببيىم - ساياسات، مەملەكەتتە وڭتايلى وزگەرىستەر ورناتۋ. باستى كوزدەگەنىم وسى. ءبىراق شامام ءالى كەلمەي تۇر (كۇلەدى).

- ەندى ول ءبىر ادامعا ەمەس، كوپشىلىكە بايلانىستى عوي.

- ارينە. وعان قوسىمشا، قازاقتىڭ كيەلى دومبىراسىن جاقسى كورەم. ايەلىممەن اڭگىمەلەسكەندى ۇناتامىن.

- ايەلىڭىزبەن كەڭەسىپ وتىراسىز با؟

- مىندەتتى تۇردە. مەنىڭ ۇيىمدە مەنىڭ باستى سىنشىم وتىر. بۇنى جۇرت بىلمەيدى. كەيبىرەۋلەر، كەرىسىنشە، ايەلىمە: «سەنىڭ جولداسىڭ قاتال، ۇستانىمى قاتاڭ ادام، ۇيدە دە سونداي شىعار، ساعان قيىن شىعار، ءا؟»، - دەپ ايتادى ەكەن(كۇلەدى). ولار تۇسىنبەيدى، جۇمىس قانداي بولسا دا، جۇمىس- جۇمىس، ال ءۇيدىڭ اتى - ءۇي. ال، جالپى، مەن ايەلىم جايلى اشىق ايتقاندى جەك كورەمىن.

- نەگە؟

- ەندى كەيبىرەۋلەر فەيسبۋكتە سۇيەم كۇيەم دەپ، ايەلىن ماقتاپ، جالپاق جۇرتقا جار سالادى. جۋرنالدارعا باقىتتى جۇپتاردىڭ فوتوسەتتەرىن جاريالايدى. ءبىراق جارتى جىلدان كەيىن اجىراسىپ جاتادى.

- ياعني، كوز تيەدى دەپ قورقاسىز با؟

- جوق، ماسەلە وندا ەمەس. مۇنىڭ ءبارى ءبىر جاساندىلىق سەكىلدى. سەبەبى ماحاببات جايلى ادام ايقايلاپ ايتپايدى. ول تەك جەكە باسىڭا قاتىستى دۇنيە. ال جارياعا جاريا سالىپ ايتسا، ارزان كورىنەدى. ونىڭ ۇستىنە، قازاقتا قاتىندى ماقتاۋ دەگەن جوق. 25 جىل بويى بىرگەمىز، وسىنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى شىعار. مەن جەكە ومىرىمدە باقىتتىمىن. ارينە، 25 جىلدى ويناپ-كۇلىپ وتكىزدىك دەپ ايتا المايمىن. ماسەلەن، بۇرىن تابىستى كاسىپكەر بولدىم، ءزاۋلىم ۇيدە تۇردىق، جىلىنا 4 رەت مۇحيت اسىپ، ساياحاتقا شىعاتىنبىز. ءبىراق وڭىنان كاسىبىم توقتاپ قالدى. ءبىراق بۇل ءبىزدىڭ وتباسى ءۇشىن ۇلكەن تراگەديا بولعان جوق. جولداسىما ريزا بولاتىنىم، دۇنيە ءۇشىن ەشقاشان قاباعىن شىتقان ەمەس. ول ءۇشىن ماڭىزدىسى - رۋحاني قۇندىلىقتار.

- سوندا ءوزىڭىزدى قازاقستاننىڭ باي ادامدارىنىڭ قاتارىنا قوسپايسىز با؟

- مەنىڭشە، مەنى باي دەۋگە بولادى. باسپانام بار، بانكتە كەپىلدە تۇرعان جوق، كولىگىم بار، تاماعىم توق، بالالارىم وقىپ جاتىر. سول جەتكىلىكتى ەمەس پە؟ ال مىنا فوربستا جۇرگەندەردىڭ قانشاما كرەديتى، قارىزدارى بار. ولار ەركىن ادامدار ەمەس، بىرەۋگە تاۋەلدى. سوندىقتان بۇل جاعىنان مەن ەركىن اداممىن.

- ءسىز ءوز اكەڭىزدىڭ ۇلى بولماعاندا، وسى كۇنگە جەتەر مە ەدىڭىز؟

- مەنىڭشە، جوق. ماسەلە بيزنەستە ەمەس. كەز-كەلگەن جۇمىستى ىستەۋ ءۇشىن مىنەز، تاباندىلىق، ءتوزىم، اقىل-وي، زەرەكتىك كەرەك. ال بۇل تۇرعىدان گەنەتيكا ۇلكەن ءرول وينايدى. سوندىقتان اكەمنىڭ قاسيەتتىلىگى، زەرەكتىگى ماعان بەرىلدى دەپ ايتا الامىن.

- ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا، «ناتسيوناليست رەتىندە كوزدەيتىن ستراتەگيالىق ماقساتىم - ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ساقتاي وتىرىپ، ەۋروپالىق ەلدەر تيپىندەگى مەملەكەت قۇرۋ» دەپسىز. بۇل يدەياڭىزداعى ەلدى قالاي ەلەستەتەسىز؟

- ءبىز تەك قانا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ساقتاي وتىرىپ، وركەنيەتتى ەل بولا الامىز. ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ءبارى - ۇلتتىق مەملەكەتتەر. گەرمانيا، فرانسيا، پولشا، يتاليا، تاعىسىن تاعى. ياعني، دەموكراتيالىق، زايىرلى مەملەكەت بولۋ. وسى جەردە ايتپاعىم، رەفورما نەدەن باستالادى؟ رەفورما «مەن ۇلتىمدى قالاي باقىتتى ەتە الامىن» دەگەن اسىل ماقساتتان، ياعني، ۇلتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى. الاش قايراتكەرلەرى تۇگەل سونداي بولدى. وركەنيەتتى، دامىعان مەملەكەت قۇرۋعا قازاق حالقىنىڭ قاۋقارى ابدەن جەتەدى. «قازاقتاردا اياقتان شالۋ، كورە الماۋشىلىق كوپ» دەيمىز. بۇل قاسيەتتەر كەز-كەلگەن ۇلتتا بار. بيولوگيالىق تۇرعىدان ادامنىڭ ءبارى بىردەي. جالقاۋ حالىق دەگەن جوق. مينيمۋم كۇش سالا وتىرىپ، ماكسيمۋم پايدا كورۋ - كەز-كەلگەن بيولوگيالىق اعزاعا ءتان ماقسات. ءبىراق بار ماسەلەنىڭ شەشىمى ەكونوميكالىق ساياسات جۇيەسىنە كەلىپ تىرەلەدى.

ەكونوميكالىق ساياساتىمىزدى تۇزەپ الساق، ءبىزدىڭ ەل جىلدام وسەر ەدى. ەگەر مەن باي بولعىم كەلسە، ەڭبەكتەنۋىم كەرەك بولسا، وندا مۇنداي ەل وسەدى. ەگەر مەن بايۋىم ءۇشىن توناۋىم كەرەك بولسا، مۇنداي ەل قۇردىمعا كەتەدى. قازاق دەگەن جالقاۋ حالىق ەمەس، وتە بەلسەندى، جەتى اتادان اسىپ قانا قىز العان، قانى تازا ۇلت. سوندىقتان وتە زەرەك، ينتەللەكتىسى جوعارى، دارىندى حالىقپىز. مەن ءوز تۋىستارىنا ۇيلەنەتىن ارابتاردى كوردىم. ولاردىڭ وي-ساناسى بالا سياقتى. ال ءبىزدىڭ حالىقتىڭ ويلاۋ ورەسى وتە جوعارى. بىزگە نە جەتىسپەيدى؟ نامىس جەتىسپەيدى. ءبىز ءوز-ءوزىمىزدى سىيلامايمىز. نەگە؟ ويتكەنى كەدەيمىز. كەدەي ادام ءوز- ءوزىن سىيلامايدى، ءوزىن تومەن باعالايدى. ويتكەنى تۇگى جوق، ياعني، قاۋقارى دىمعا جەتپەيدى. سوندىقتان ءوزىن سىيلامايدى، وزىنە سەنبەيدى، كوشەگە بارىپ تۇكىرەدى. مەن تومەن تاپ بولسام، كەۋدەمدى تىك ۇستاپ قايتەم، مادەنيەتتىڭ ماعان نە قاجەتى بار؟ ال ەگەر ءار قازاقتا شاعىن بولسا دا، دۇكەن بولسا، شاعىن بولسا دا، جەر بولسا، وندا ول كەۋدەسىن كوتەرىپ جۇرەدى، ءوزىن جوعارى باعالايدى.

«مەنىڭ قولىمنان ءبارى كەلەدى» دەگەن سەنىم، وزىنە دەگەن قۇرمەت پايدا بولادى. ەرتەڭ كوشەدە تۇكىرمەيدى، كەرىسىنشىە، گۇلزارلار سالادى. مەن ەۋروپاداعى كەدەي جانە باي ەلدەردىڭ وسىنداي ايىرماشىلىعىن بايقادىم. مەنىڭشە، ءتۇبى حالىق جەڭەدى. حالىقتان ارتىق كۇش جوق، مەن سوعان سەنەمىن ءارى ءوز تاراپىمنان بارىنشا كۇش سالامىن.

Stan.kz