قىتايمەن ەكونوميكالىق تىعىز قارىم- قاتىناستا بولۋ ءبىزدىڭ مۇددەمىزگە مەيلىنشە ساي كەلەدى- كەنجەبولات جولدىباي

استانا. قازاقپارات -  19- عاسىردا قازاقتىڭ اتاقتى كۇيشىسى داۋلەتكەرەي تۇرىكمەن ەلىنە بارعان ەكەن. «تۇرىكمەن اعايىندار كەرەمەت دارحان، كەڭپەيىل ەكەن، - دەيدى مايتالمان كۇيشى، - نە ىشەيىن، نە جەيىن دەگەنىم جوق، ءبارى دە الدىمدا بولدى. كەتەرىمدە كوپ مال بەردى، المادىم، ولەدى عوي دەپ، كوپ دۇنيە بەردى، المادىم، توزادى عوي دەپ... ولمەيتىن، توزبايتىن ءبىر نارسە اكەلدىم، كورۇعلىنىڭ كۇيىن اكەلدىم، تارتىپ بەرەيىن...».

ارينە داۋلەتكەرەيگە مال دا كەرەك، دۇنيە دە كەرەك، ءبىراق ول دۇنيەدەگىنىڭ ءبارىنىڭ وتكىنشى ەكەندىگىن، رۋحاني دۇنيەنىڭ ماڭگىلىك ەكەندىگىن ايتىپ وتىر. ال، رۋحانيات ماسەلەسى تۇرعىسىنان كەلەتىن بولساق، ادامنىڭ جۇرەگىنە يمان ورىن الىپ، كوكىرەگىندە ساقتالۋى ءتيىس، ياعني سانانىڭ جاڭعىرۋى ءتيىس. قاريالارىمىز سوناۋ اتامزاماننان جاس وسكىندەرگە «يماندى، ىرىستى بول»، دەپ باتا بەرگەن. ءسويتىپ، يماندى ىرىس بايلىقتان جوعارى قويدى، سونى بالا ساناسىنا ءسىڭىردى.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىنىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى دە وسىعان سايادى. ياعني، قوعامدىق سانانى تۇبەگەيلى جاڭعىرتپاي ساياسي سانا مەن ەكونوميكالىق سانانى جاڭعىرتۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ەسكەرتەدى. سوندىقتان، پرەزيدەنت ماقالاسىندا ءبىزدى رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ وزىق ۇردىستەرىن ىسكە اسىرۋدىڭ التى باعىتىن ىلگەرىلەتۋگە شاقىردى. اتاپ ايتقاندا، باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى، پراگماتيزمدى قالىپتاستىرۋ، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردى ساقتاۋ، بىلىمگە قۇشتارلىقتى ارتتىرۋ، سانانىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ، قوعام ومىرىندە ەۆوليۋتسيالىق دامۋ جولىن تاڭداۋ ءىسىن زامانا تالابىنا ساي بەيىمدەۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى.

ءيا، بۇگىن قوعامدا وسى باعىتتا ەداۋىر بەتبۇرىس بايقالادى. اسىرەسە، ب ا ق بەتتەرىندە بۇل ءۇردىس مەيلىنشە سەزىلەدى. ناتيجەسىندە، بۇگىنگى كورەرمەن مەن وقىرمان رۋحاني ازىقتىڭ تامىرىن تەرەڭ بايىپتاي وتىرىپ، حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جيناقتالعان باي تاجىريبەسىنەن، رۋحاني قۇندىلىقتارىنان ءنار الۋدا. ايتالىق، «قازاقپارات» حالىقارالىق اقپارات اگەنتتىگى جەدەل تۇردە قازاق، ورىس، اعىلشىن، قىتاي تىلدەرىندە بۇكىل رەسپۋبليكا اۋماعىنا جانە 50-گە جۋىق شەتەلدەرگە كۇن سايىن رۋحاني- مادەني حابارلار جىبەرىپ كەلەدى. بۇل حابارلار، سونداي- اق لاتىن ارپىمەن جانە ارابشا توتە جازۋ تاسىلىمەن جاقىن جانە الىس شەتەلدەردە تۇرىپ جاتقان قازاق دياسپوراسىنا دا ۇسىنىلىپ وتىر. وزدەرىنىڭ رۋحاني - تانىمدىق ماتەريالدارىن جانە باعدارلامالارىن مەرزىمدى باسپا ءسوز، تەلەراديو ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى تاراتىپ، اۋديتوريا كولەمىن ۇلعايتۋدا.

دەگەنمەن، سىرتتان قاپتاي ەنىپ جاتقان ءارقيلى جات باعىتتار مەن كەيبىر راديو - تەلەحابارلارداعى ءناسىپ قۇمارلىق، دۇنيەقوڭىزدىق، قاتىگەزدىك پيعىل - نيەتتەردى ناسيحاتتاۋ ارەكەتتەرى دە جوق ەمەس. سوندىقتان، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ساناسىنا كەرى اسەر ەتەتىن وسىنداي اقپاراتتاردى زاڭدىلىق تۇرعىدان رەتتەۋ قاجەت. سونداي- اق، قازىر جالپاق سوزدەن، جالاڭ ناسيحاتتان كورى حالىققا ناقتى دا تارتىمدى دۇنيەلەر ۇسىنىلعانى ءجون. وسىندايدا، بەلگىلى سۋرەتشى ەربولات تولەپبايەۆتىڭ جاپونيا جايىنداعى مىنا ءبىر اڭگىمەسى ەسىمە تۇسەدى.

ول تەلەديداردان تەمىرجول بويىندا نەبارى 8 شارشى مەتر جەردە كىشكەنە عانا باسپانادا تۇراتىن جاپوندىقتىڭ جەكە جەتىستىگىن كورسەتكەندە ءوزىنىڭ تاڭ قالعاندىعىن جاسىرمايدى. ونىڭ سىرى مىناعان كەلىپ تىرەلەدى. كوسىلىپ جاتسا، اياعى سىرتقا شىعىپ قالاتىن مەكەنىندە جاپوندىق ءۇيىن ەدەننەن تومەن قاراي قازادى. كۇندەلىكتى تەمىرجولداعى جۇمىستان كەيىن ۇيىنە كەلىپ قازعان تۋرا ءۇش قاپ توپىراعىن ءۇش جىل بويى ارنايى ورىنعا تاسىپ وتىرادى. ساناپ جىبەرسەڭ وسى ۋاقىت ىشىندە ول تۋرا 3285 قاپ شىعارىپتى. سونىمەن جەر استىنان التى قابات تىك قۋىس قازعان جاپوندىق وعان جارىق پەن جىلۋ تارتادى. جەلدەتكىش قوندىرعىلار ورناتادى. اقىر اياعىندا پالەنباي قاتار سورەلەر جاساپ، سولاردا ساڭىراۋقۇلاقتار ءوسىرىپتى. ودان كۇن سايىن كوشەنى جاعالاي ورنالاسقان مەيمانحانالارعا ءتيىستى ساڭىراۋقۇلاعىن وتكىزىپ، ءوزى تەمىرجولداعى جۇمىسىنا باراتىن كورىنەدى. مىنە، تەلەديداردان وسىنى جالىقپاي ناسيحاتتاۋ ءۇردىسى ورىن العان.

بىزگە دە رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ ءاربىر باعىتىن بىلىكتى مامانداردى تارتا وتىرىپ ناقتى مىسالدار نەگىزىندە حالىققا تۇسىنىكتى تىلمەن ماتەريالداردى دايىنداۋعا بولادى عوي. ماسەلەن، پراگماتيكالىق كوزقاراستى قالاي تۇسىنەمىز دەسەك، بۇل جەردە قازاققا نە ءتيىمدى، سوعان قاراي بەيىمدەلۋ كەرەك دەگەنگە سايادى. ياعني، اڭگىمە توركىنى ەلدىڭ، حالىقتىڭ مۇددەسىنە وراي ءىس- قيمىلعا كوشۋ قاجەت دەگەنگە تىرەلەدى. ۇتقىر ساياساتكەر چەرچيللدىڭ: «اعىلشىنداردىڭ ماڭگىلىك دوسى جوق، ماڭگىلىك جاۋى جوق، تەك ماڭگىلىك مۇددەسى بار» دەگەن ءسوزى بەكەر ەمەس.

وسى رەتتە، قىتايمەن ەلدى قورقىتقاننان كورى بۇل ەلمەن ەكونوميكالىق تىعىز قارىم- قاتىناستا بولۋ ءبىزدىڭ مۇددەمىزگە مەيلىنشە ساي كەلەدى. ءبىر عانا مىسال. قازىر قىتاي ءوزىنىڭ باتىس ايماعىن دامىتۋ ءۇشىن 400 ميلليارد  يۋان ءبولىپ وتىر. وسىنشاما قاراجاتتان قۇر قالماۋ ءۇشىن بۇگىن رەسەيدى ايتپاعاندا، بۇكىل ەۋروپا ەلدەرى جانتالاسۋدا. «باتىس قىتاي - باتىس ەۋروپا» ءدالىزى بويىندا اركىم ءوز ۇلەسىنەن دامەلى. ال ءبىز قىتاي باسىپ الادى ەكەن دەپ قۇر قاراپ وتىرا بەرۋىمىز كەرەك پە؟! مىنە سوندىقتان ماسەلەگە جاڭاشا كوزقاراسپەن قاراۋ كەرەك.

كەنجەبولات جولدىباي، ساياساتتانۋشى