كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟ - مامامنىڭ... - وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ

ادەتتەگىدەي «قازاقپارات» ح ا ا وقىرماندار نازارىنا ەلىمىزدىڭ ايماقتارىنداعى وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ ۇسىنادى.
* * *
ەكىنشى اسانقايعى - «ورتالىق قازاقستان» گازەتى
كورنەكتى قازاق قالامگەرى، ۇلت ابىزى اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ تۋعانىنا بيىل 75 جىل تولادى ەكەن. قالىڭ جۇرتشىلىققا تاراقتى اقسەلەۋ دەگەن سويىمەن بەلگىلى جازۋشى وسىدان 8 جىل بۇرىن قىركۇيەك ايىندا دۇنيەدەن وتكەن ەدى. وسىعان بايلانىستى «ورتالىق قازاقستان» گازەتى «ۇلى دالانىڭ تاريحىن تاپتىشتەپ، سالت- ءداستۇرى مەن شەرلى شەجىرەسىن تاسقا تاڭبالاۋدا تارپاڭدىق تانىتقان تارلان تۇلعا» تۋرالى ءبىرقاتار ەستەلىك ماقالالار جاريالاپتى.
سونىڭ ءبىرى تانىمال جازۋشى، جۋرناليست تورەحان مايباستىڭ «ەكىنشى اسانقايعى» اتتى ەستەلىگى. اۆتور احاڭنىڭ قاجىلىق ساپارىنا بارىپ كەلگەن كەزىنەن كەيىنگى مىناداي ءبىر اڭگىمەسىن بىلاي ەسكە الادى: «ءالى شەكارامىز قايسى دەگەن زامان دا تۋادى. سوراقىلىعىمىز سول ساۋالدى وزىمىزگە ەمەس باسقالارعا قوياتىن بولامىز. ءبىزدىڭ شەكارامىزدى باسقالار بەلگىلەيتىن بولادى. سەنىڭ اكەڭ ايتىپ وتىرعان اسانقايعىنىڭ قايعىسى سول. اسان بابامىز سونداي كۇن تۋاتىنىن بىلگەن. بىلگەندىكتەن دە جەلماياسىنا ءمىنىپ قازاعىنىڭ جەرىن تۇگەندەپ كەتكەن. شەكارامىزدى ايقىنداپ بەرگەن. سول اسان بابامىزدىڭ ءسوزىن ءبىز ايتا الار ما ەكەنبىز؟!.». ءسوز سوڭىندا ماقالا اۆتورى: «جەرىمىزدى اسان بابا تۇگەندەپ بەرسە، ەلىمىزدى اقسەلەۋ اعا تۇگەندەپ بەرىپ وتىر. تۇگەندەگەنى سول، ول قازاعىنا دومبىراسىن قايىرىپ بەردى. ال قازاق دەگەن - دومبىرا...» دەپ تۇيىندەيدى.
«ورتالىق قازاقستان» گازەتى اقاڭ تۋرالى باسقا دا ءبىرقاتار ەستەلىكتەر جاريالاعان.
كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟ - مامامنىڭ... - «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى
ۇرپاق، بالا تاربيەسى، سالت- ءداستۇر ماسەلەسىن «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى ۇدايى كوتەرىپ كەلەدى. بۇل جولى دا اتا داستۇرگە قاتىستى جۋرناليست باعدات قالاۋبايدىڭ ماقالاسى جاريالانىپ وتىر.
«قازىر «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟» دەپ سۇراساڭ كوبىندە «مامامنىڭ بالاسىمىن» (ياعني ءيا كۇيەۋى قايتىس بولعان نەمەسە ءتۇرلى سەبەپتەرمەن اجىراسقان جەسىر ايەلدىڭ بالاسى) دەگەن جاۋاپ ەستيسىز. ەگەر ماماسى سانالى بولسا، بالاسىنا «اكەمنىڭ بالاسىمىن، پالەنشەنىڭ بالاسىمىن» دەگەندى ايتۋعا ۇيرەتەر ەدى. سەبەبى، بالا ءجۇز جەردەن ماماسىنىڭ بالاسى بولعىسى كەلگەنىمەن، شىققان تەگى بار عوي. جەتى اتاسىن ۇيرەتكەندە ماماسىنىڭ ەمەس، اكەسىنىڭ جۇرتى سانامالانادى ەمەس پە؟» دەپ ماسەلەنى توتەدەن قويادى جۋرناليست.
ءسوز اراسىندا ماقالا اۆتورى رۋشىلدىق ماسەلەسىن دە قاۋزايدى. سوسىن سول «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟ «دەگەننىڭ ءتۇپ-توركىنىن وزىنشە ساباقتاپ، تالدايدى. وسى ورايدا ازىلكەش تۇرسىنبەك قاباتوۆتىڭ ءاجۋاسىنا دا رەنىشىن ايتىپ قالادى. «تۇرسىنبەكتىڭ ايتۋىنشا وزگە ۇلتتاردا ءويتىپ سۇراۋ (تانىماعان بالادان كىمنىڭ بالاسىسىڭ دەپ سۇراۋ) جوق ەكەن-مىس. سوندا بۇل ءبىزدىڭ ءبىر كەمشىلىگىمىز سياقتى قابىلدانىپ تۇر كورەرمەندەرگە.
ازىلكەشتىڭ وسى ءاجۋاسى كىمگە كەرەك؟! بۇل - كۇلدىرۋ ەمەس، ءبۇلدىرۋ. ءبىزدىڭ پايىمىمىزدا «كىمنىڭ بالاسى ەكەندىگىن سۇراۋ» قازاقتىڭ ۇلتتىق كودىنىڭ ءبىرى. بۇل تۇستا ازىلكەشىمىز اكەسى ءوزىنىڭ بالاسىنان كىمنىڭ بالاسى ەكەندىگىن سۇرامايتىنىن، ونىڭ نامىسقا شاباتىن وسپادارلىققا جاتاتىندىعىن ەسكەرمەيدى. «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟» دەپ اتاسى نەمەرەسىنەن سۇرايدى. سونداعى راحاتى نەمەرەسىنىڭ بال تىلىنەن «اتامنىڭ، اجەمنىڭ، اپامنىڭ بالاسىمىن» دەگەن بال تاتىعان تىلەگىن ەستۋ عانا». اتا مەن اجەنىڭ تۇرعىسىنان قاراساڭ بۇل دۇرىس تا سياقتى. اۆتور ايتار ويىن: «جىگىتتىڭ كەۋدەسى شالقاق، باسى جوعارى بولسا عانا قان قىزدىرار ۇلتتىق كوزقاراستار وتكىر دە ءورشىل بولماق. «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟» دەگەندە اتاسىنىڭ بالاسى ەكەندىگىن، اتاسى بولماسا اجەسىنىڭ بالاسى ەكەندىگىن، ول دا بولماسا «پالەنشەنىڭ بالاسىمىن» دەپ اكەسىنىڭ اتىن كىبىرتىكتەمەي ماقتانا ايتاتىن ۇرپاق وسىرەيىك» دەپ تۇيىندەيدى.
«سپورت» پەن «دەنە شىنىقتىرۋ» ۇعىمدارىنىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟ - اتىراۋ گازەتى
اتىراۋ گازەتىندەگى اتالمىش ماقالانىڭ وزەگى سپورت پەن دەنە شىنىقتىرۋ سوزدەرىنىڭ اراجىگىن اجىراتۋ ەمەس، جۇرتشىلىقتىڭ نازارىن بۇقارالىق سپورتقا اۋدارۋ. اۆتور دەنە شىنىقتىرۋدىڭ تاربيە قۇرالى، سالاۋاتتى ءومىر سالتى ەكەنىن ايتىپ، ونى وتباسىنىڭ ءبىر داعدىسىنا اينالدىرۋ قاجەتتىگىن اتاپ وتەدى. مامانداردىڭ پىكىرىن دە ورتاعا سالادى. «داعىستاندا تۇتاس ءبىر تايپا ەرتەمەن تۇرىپ، جۇگىرەدى ەكەن. مىنە، سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ ءبىر كورىنىسى. اتاقتى سپورتشى داۋلەت تۇرلىحانوۆ تا كەزىندە اكەسىمەن بىرگە وسىلاي جۇگىرگەن ەكەن. قالاي دەسەك تە، اتا- انانىڭ سپورتقا قاتىناسى قانداي بولسا، سالا بولاشاعى دا سوعان بايلانىستى بولماق» دەپ جازادى اۆتور.
جازۋىنشا، اتاقتى بوكسشى سەرىك قوناقبايەۆتىڭ اناسى دا سپورتقا ءبىر تابان جاقىن بولعان دەسەدى. فۋتبولعا جانى قۇمار بالاسىنىڭ جاتتىعۋلارعا بارىپ جۇرگەنىن ءوزى قاداعالاپتى. ءبىراق سەرىكتىڭ جاتتىقتىرۋشىسى ونىڭ بوكسقا بەيىم ەكەندىگىن اڭعارادى. توبىقتاي ءتۇيىن - بالانىڭ دەنى ساۋلىعىن ويلاعان اتا- انا وتباسىلىق دەنە شىنىقتىرۋدى، سپورتتى جاستايىنان قامداۋ كەرەك. ۇلت ساۋلىعى دەگەن دە وسى.
قۇلدىقتا وتكەن كۇندەر - ديدار گازەتى
شىعىس قازاقستان وبلىستىق ديدار گازەتىندەگى ماقالادان 21 -عاسىرداعى قۇلدىقتىڭ قاسىرەتىن وقىعاندار تاڭدانىسىن جاسىرا الماس، ءسىرا. ساپار ەسىمدى ازامات وسكەمەننەن الماتىعا جۇمىس ىزدەپ بارادى. كەيىن الماتىدان قاراعاندىلىق اعايىندىلار 2014 -جىلدىڭ كۇزىندە شىرعالاپ اكەتەدى. كينو ستسەناريىنە بەرگىسىز بۇل وقيعا قازىرگى زامانداعى ازاماتتاردىڭ باسىنان ءوتتى دەگەنگە سەنۋ قيىن.
ايتپاقشى قۇلدىققا تۇسكەن ساپاردى ازاپتان قۇتقارعان ەكى اياعى ەكەن. اياعىنىڭ قىسقالىعىنان ول جاستايىنان جۇگىرۋگە كوپ ۇشتار بولعان. «قاراعاندى وبلىسىنىڭ جاڭارقا اۋدانىنداعى اقتاۋ دەيتىن قىستاقتا مال باققىزدى. الدىما مىڭنان استام قوي مەن سيىردى سالىپ بەرەدى. ماعان دەيىن قاشپاق بولعانداردىڭ ۇمتىلىستارى ءساتسىز اياقتالعانىن بىلەتىنمىن. سوندىقتان تىڭعىلىقتى دايىندىق قاجەت ەدى. جارىس الدىندا دايىندالعانداي ءوزىمدى ونشاقتى كۇن بويى باپتاعان بولدىم. سۇيەكتە قالعان ادەتتى وياتۋ قيىن بولمادى. تىنىس جولىم دا اشىلىپ شىعا كەلدى. ءوزىمنىڭ ابدەن جاراعانىمدى سەزگەن كەزدە عانا تاۋەكەلگە بەل بۋدىم. اياقتارىم الداماپتى. ءوزىم قۇتىلعاننان كەيىن قاسىمداعىلاردىڭ تۋىستارىنا حابارلادىم. قىلمىستىڭ بەتى سولاي اشىلعان، - دەپ ەسكە الادى ساپار.
ايتا كەتەرلىگى، وسى قۇلدىقتاعى وقيعاعا بايلانىستى قاراعاندى وبلىستىق سوتى سوڭعى ۇكىمىن شىعارعان. ءتورت بىردەي جىگىتتى قۇلدىقتا ۇستاعان شارۋا قوجالىق يەسى مەن ونىڭ نەمەرەلەس ەكى ءىنىسى بەس- بەس جىلدان جازالارىن الىپتى. ايدالاداعى قىستاقتا اقىسىز مال باققان بەيباقتاردىڭ كورمەگەنى قالماپتى. پاۆلودارلىق جاپا شەگۋشى قىستاقتا ازاپتىڭ نە ءتۇرىن كورگەنىن ايتادى.
ايتا كەتەرلىگى، قازاق قوعامىندا قۇلدىق قىلمىس بارلىق وڭىرلەردە دە كەزدەسەتىن بولىپ شىقتى. ولاردىڭ باسىم بولىگى شالعاي جايىلىمداردا، قىستاقتاردا مال باعۋمەن بايلانىستى بولىپ جاتاتىنى دا انىق ەكەن. ماسەلەن، شىعىس قازاقستان وڭىرىندە سوڭعى بەس جىلدا قۇلدىققا تۇتىلعان ازاماتتاردىڭ ەڭ جاسى 25-تە بولسا، ەڭ ۇلكەنى 49 جاستا بولعان. ولاردىڭ 75 پايىزى ەر ادامدار ەكەن.
وقۋشىنىڭ قىلمىسىن جاسىرعاندار جاۋاپقا تارتىلادى - اقتوبە گازەتى
اقتوبە گازەتىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا سوڭعى جىلدارى وڭىردە جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى قىلمىس ەكى ەسەگە وسكەن. ايتا كەتەرلىگى، ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر اراسىندا قىلمىستىڭ ءورشىپ تۇرعانىن العا تارتادى. ءتىپتى ولاردىڭ مالىمەتىنشە، اۋىر قىلمىس جاساعاندار اتارى ارتقان. «توپ بولىپ قىلمىس جاسايتىندار مەكتەپ، كوللەدج وقۋشىلارى اراسىندا كوپ. ولار قاراقشىلىق، ۇرلىق، الاياقتىق، بۇزاقىلىق جاساعان. جاسوسپىرىمدەرگە دەر كەزىندە شارا قولدانۋ كەرەك. ال ءبىزدىڭ مۇعالىمدەر مەن اتا- انالار بالالاردىڭ قىلمىسىن جاسىرادى. وقۋشىلاردىڭ قىلمىسىن جاسىرعان مۇعالىمدەر مەن مەكتەپ ديرەكتورلارى اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلادى»، - دەپ ەسكەرتەدى ءى ءى د.
راسىندا، كەلتىرىلگەن مالىمەتتەرگە قاراعاندا بيىلعى جىلى وڭىردە ءبىلىم سالاسىنىڭ 6 قىزمەتكەرى اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلعان ەكەن. ءبارى بالالاردى قورعاپ، قىلمىستى جاسىرعان. ولاردىڭ اراسىندا مەكتەپ، كوللەدج مۇعالىمدەرى دە بار كورىنەدى. قۇقىق قورعاۋ ورگانىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بۇل رەتتە پەداگوگتار وقۋشىلاردىڭ قىلمىسىن قازىر جاسىرسا، ەرتەڭ ولاردىڭ اۋىر قىلمىس جاساۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكە سالادى.
توراشتاعى تىلسىم تاستار - سىر بويى گازەتى
«سىر بويى» گازەتىنە شىققان ماقالادا قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىن ساياحاتتايتىن اۆتور «تورىش دالاسىنا» تاڭدانىسىن جايىپ سالادى. «بەكەت اتانى» بۇرىننان ەستىپ، ءبىلىپ ءجۇرمىز. ال، «تورىش دالاسى» قۇلاققا بەيتانىستاۋ ەستىلدى. سودان نە كەرەك، عالامتوردى اقتارىپ مالىمەت ىزدەي باستادىم. سويتسەم، بۇل سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس كەرەمەت جەر ەكەن. تورىش جايلى جازىلعانداردى وقىپ، ونىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن باعاسىن الا الماي جۇرگەن ايماقتىڭ ءبىرى ەكەنىن ءتۇسىندىم»، - دەپ جازادى ماقالا اۆتورى.
ايتا كەتەرلىگى توراش كيەلى ماڭعىستاۋ جەرىندە ورنالاسقان. ەرەكشەلىگى بۇل ايماقتا قۇددى ءبىر قول جاسالعانداي نەشە ءتۇرلى دومالاق تاستار بار. ەڭ باستىسى بۇل دالاداعى قۇپيا سىرىن عالىمدار دا تاپ باسىپ ايتا الماي كەلەدى. ادام بويىنداي الىپ تاستار تۇتاس ءبىر القاپتى الىپ جاتىر.
«جەرگىلىكتى جۇرت بۇل تاستاردى اڭىز- اڭگىمەلەرمەن بايلانىستىرادى. ەستە جوق ەسكى داۋىردە ماڭعىستاۋ جەرىنە سانىنان ادام جاڭىلاتىن جاۋ كەلىپتى. ولاردىڭ كوپتىگى سونشا، ءتىپتى، انا شەتى مەن مىنا شەتىنە ادامنىڭ كوزى جەتپەيدى ەكەن. جەر قايىسقان قولعا جەرگىلىكتى جۇرتتا قارسى تۇرارلىق قاۋقار بولمايدى. ولار جاراتقانعا جالبارىنىپ، دۇشپاننان قۇتقارۋدى سۇرايدى. ءبىر عاجابى، وسى كەزدە ادام سەنگىسىز وقيعا ورىن العان. كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي وينايدى. نوسەرلەپ جاۋىن جاۋادى. بۇگىندە تورىش جەرىندە جاتقان دومالاق پىشىندەس تاستار سول كەزدە پايدا بولىپتى. جاۋدىڭ ءاربىر ادامى تاسقا اينالعان. شار ءتارىزدى كونكرەتسيالار وسىلايشا پايدا بولعان كورىنەدى. ەل اۋزىنداعى اڭىزدار وسىنى مەڭزەيدى».
ماقالا اۆتورى ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «رۋحاني جاڭعىرۋ» ارقىلى وسىنداي جۇرت بىلە بەرمەيتىن كيەلى ورىندار ناسيحاتتالسا دەگەن تىلەگىن جەتكىزەدى.
جۇرگىزۋشىلەر مادەنيەتى نەگە تومەن - جەتىسۋ گازەتى
جول ءھام جولاۋشىلار تاسىمالى ماسەلەسى قاي ءوڭىر ءۇشىن دە وزەكتى. ءبىر- بىرىمەن باسەكەلەسە جوڭكىلەتىن جولاۋشى تاسيتىن اۆتوبۋستار جارىسى ءبىر كەزدەرى تەك الماتى ءۇشىن عانا قالىپتى جاعداي سەكىلدى ەدى. ال ءقازىر بۇل وڭىرلەردىڭ بارىنە ورتاق پروبلەماعا اينالعان. وسى ماسەلەنى الماتى وبلىستىق «جەتىسۋ» گازەتى دە كوتەرەدى. ماقالا جەكەمەنشىك اۆتوپاركتەردىڭ قالا ىشىندە تەگىن قاتىنايتىن وقۋشى مەن ستۋدەنتتەرگە كوندۋكتورلار كوزقاراسىنان باستالادى.
«كەيبىر اۆتوبۋستار وقۋشىلار كوپ شوعىرلانىپ تۇرعان ايالداماعا توقتاماي، توقتاسا دا اۋلاقتاۋ بارىپ جولاۋشىلاردى ءتۇسىرىپ تۇرا قاشاتىن، وقۋشىلار ءمىنىپ جاتقان تۇستا ەسىكتى تارس جاۋىپ ءجۇرىپ كەتەتىن جايتتار ورىن الىپ تۇرادى. اۆتوبۋسقا كىرىپ كەلە جاتقان بالا قىسىلىپ قالىپ، جازاتايىم جاعداي بولادى-اۋ دەگەن وي جۇرگىزۋشىلەردى قالايشا مازالامايدى دەيسىڭ مۇندايدا. تەگىن جۇرەمىن دەپ تەپەرىش كورىپ جۇرگەن وقۋشىلاردى كۇندە كەزدەستىرۋگە بولادى. ول، ول ما؟ تەگىن جۇرەتىن زەينەتكەرلەرگە دە جاۋشا تيەتىن كوندۋكتورلار بولادى» دەپ جازادى اۆتور.
ماقالادا جولاۋشىلار تاسىمالىنان تەپەرىش كورگەن قاراپايىم حالىقتىڭ پىكىرلەرى دە بەرىلىپتى. ءسوز سوڭىندا اۆتور قالا اكىمدىگى تاراپىنان ءبىرقاتار ماسەلەلەر وڭ شەشىمىن تاۋىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەلە، الايدا «جۇرگىزۋشىلەردىڭ مادەنيەتى مەن ادامگەرشىلىك ماسەلەسىن ۋاقىت ەنشىسىنە قالدىرادى».