سونشاما ماداقتالىپ، ماقتانىشىمىزعا اينالعانداي اقسەلەۋ كىم ەدى؟

ەلدىگىمىزدىڭ ىرگەسىن بەكىتىپ، ەتەك-جەڭىمىزدى جيناپ جاتىرمىز. باستى ماقساتىمىز - ماڭگىلىك ەل ورناتۋ. وسى مۇراتقا جەتۋ جولىنداعى كۇرەسكەرلىك قۇلشىنىسىمىز بەن ۇرىمتال ۇمتىلىسىمىز دا قارقىندى. الايدا ءالى دە كۇرمەۋى شەشىلمەگەن كۇردەلى ماسەلەلەر جەتەرلىك.
بۇگىنگى اتقارىلاتىن شارۋانى ەرتەڭگە قالدىرىپ، جايباسارلىققا جول بەرىپ، شۇكىرشىلىكپەن ۋاقىت وزدىرىپ الساق، وپىنارىمىز انىق. ازدى-كەمگە الدانىپ، توقمەيىلسۋ قوعامدىق-الەۋمەتتىك ءومىرىمىزدى توقىراۋعا ۇشىراتارىن ۇمىتپاعانىمىز ابزال.
قازىرگىدەي قوعام وزگەرىپ، زامان جاڭارىپ جاتقان جانتالاس كەزەڭدە جول كورسەتىپ، ەل باستايتىن كوشەلى كوسەمدەر، قايراتكەر ازاماتتار اۋاداي قاجەت. سونداي ەلىم دەگەندە ەمەشەگى ءۇزىلىپ تۇراتىن تۇلعا، ۇلتجاندىلىعى ۇرپاعىنا ۇلگى، ءومىرى ونەگە اسىلىمىز، ارداعىمىز اقسەلەۋ سەيدىمبەك ەدى عوي. اتتەڭ، تاتار ءدامى ەرتە تاۋسىلدى. ايتپەسە، بۇگىندەرى ونىڭ كەزەكتى مەرەيتويىن قازاق ەلى قۋانا وتكىزىپ جاتار ەدى عوي.
قانشا قىنجىلىپ، كۇيزەلە كۇڭىرەنىپ، قابىرعامىز سوگىلىپ قايعىرساق تا، ونىڭ قايتا ورالماسىن بىلەمىز. ءبىراق تا ءوزى ولسە دە ارتىنا - حالقىنا ءمان-ماڭىزى ماڭگىلىك مۇرا قالدىرىپ كەتكەنى مۇڭلى كوڭىلىمىزگە مەدەت.
اقسەلەۋدىڭ تاسقا باسىلعان ەرەن ەڭبەكتەرى - جۇرەگىن جارىپ شىققان جازبالارى جالپاق ەلگە قالدىرعان اماناتى. بۇگىنگى بىزدەرگە، بولاشاق ۇرپاققا رۋحاني ءتالىمى قىمبات، قازىنالى وي-تولعامدارى، اباي ارمانداعان تولىق ادامنىڭ بولمىسىن قالىپتاستىراتىن يماني قاعيداتتار، قازاقتىڭ قاشاندا قازاقى قالپىن ساقتاپ، ەڭسەسى بيىك ەل بولۋىنىڭ باعىت-باعدارىن ايقىنداپ، ۇلت رۋحانياتىنىڭ جاناشىرى ءارى جوقتاۋشىسى بولعان ەسىل ەردىڭ ەسىمى ەشقاشان ۇمىتىلمايتىنىنا ءسوزسىز سەنەمىز.
ەندى سول اقسەلەۋدىڭ قازاق قاۋىمىنا، ەلىنە قانداي ەڭبەك سىڭىرگەنىنە ازدى-كەم توقتالا كەتكەن ءجون بولار. سونىمەن، سونشاما ماداقتالىپ، ماقتانىشىمىزعا اينالعانداي اقسەلەۋ كىم ەدى؟!
تۇيسىگىمىز بەن ءسوزىمىز جەتكەنشە اڭگىمەلەپ كورەيىك. جاڭىلىپ، جازا باسا قويماسىمىز كامىل. قاتارىنان قىرىق بەس جىل سىيلاس، سىرلاس بولعان ادامنىڭ كىسىلىك قاسيەتىن، ارمان-اڭسارىن، مۇرات-ماقساتىن بىزدەن ارتىق كىم ءبىلسىن؟!..
قاي جاعىنان الساق تا، اقسەلەۋ ازاماتتىعى مەن ادامگەرشىلىگىندە مىسقالداي دا ءمىنى جوق، تەكتى تۇلعا ەدى عوي. ءومىر جولىن جورنالشىلىقتان باستاپ، جازۋشىلىقپەن جالعاستىرعان ونىڭ قالامى قارىمدى، بولمىسى دارىندى ەكەندىگىنە وقىرماندارىن ءسوزسىز سەنگىزدى. شۇرايلى تىلىمەن، تارتىمدى تاقىرىبىمەن، قىزىقتى وقيعالارىمەن، ءتالىمدى وي-تۇيىنىمەن ەرەكشە ەستە ساقتالار، قۇنىعا وقىلار كوركەم شىعارمالارى «اقيىق»، «قىر حيكايالارى»، «تاۋعا بىتكەن جالبىز»، «اققىز» دەگەن كىتاپتارى جاريالانىپ، جۇرتشىلىق تاراپىنان جوعارى باعالاندى.
الايدا اقسەلەۋدىڭ شىعارماشىلىعى ۇزاماي باسقا ارناعا اۋىستى. قوعامدىق-الەۋمەتتىك ومىردە قوردالانىپ قالعان ءماندى ماسەلەلەر، قازاق حالقىنىڭ تاعدىرىنداعى شەشىلمەگەن تولعاقتى تۇيىندەر تۇرلىشە وي سالىپ، ءتۇن ۇيقىسى تورتكە بولىنگەن ۇلتىنىڭ ۇپايىن تۇگەندەپ، قازاعىنىڭ نامىسىن قامشىلاپ، تاريحىن جاڭعىرتىپ، وزىنە ءتيىستى ەنشىسىن الۋدىڭ جاڭاشا جولىن ىزدەۋگە كوشتى. ءسويتىپ، الاش زيالىلارى كوكسەگەن ازات ەل بولۋدىڭ باعىت-باعدارىن زەردەلەپ ىسكە كىرىستى...
قازاق حالقىنىڭ اسىل قاسيەتتەرىن ارداقتاپ، تاريحىن تەرەڭنەن قوزعاپ، ار-نامىسىن وياتىپ، ۇلتتىق ءومىر- ىرشىلىگىنىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعىنا قاتىستى وتە وزەكتى ماسەلەلەردى ايتۋ مەن جازۋ قاجەت دەپ تاپتى.
وسى ويلارىمەن بولىسكەن ماقالالارى كۇن قۇرعاتپاي باسپا ءسوز بەتتەرىندە جاريالانىپ، راديو مەن تەلەديداردا تىلشىلەرگە سۇحبات بەرىپ، قازاقتىڭ كوكەيىن تەسكەن ءسوزىن ايتىپ، جالپاق ەلمەن سىرلاسىپ، مۇڭداسىپ وتكەن ەسىل ەرىمىز اقسەلەۋ بولعانى بەلگىلى.
اقسەلەۋ شىن مانىسىندە ۇلتتىق وركەنيەتىمىزدىڭ شىراقشىسى بولدى دەسەك، استە قاتەلەسپەيمىز. قازاقتىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنا جان سالا كىرىسىپ، ەرەن ەڭبەك سىڭىرگەنى كوپكە ايان. بۇل رەتتە اتاپ ايتار دايەكتى دالەلدەرىمىز جەتىپ جاتىر. ول بويىنا بىتكەن استا-توك ونەرىن حالقىنا اماناتتاپ كەتتى ەمەس پە؟! اقسەلەۋدىڭ قازاقتىڭ رۋحاني قازىنالارىن جيناپ، زەرتتەپ، جاڭاشا وي-تولعامدارىن تولىقتىرعانىنا قازاقتىڭ قاراولەڭىنىڭ قاسيەتى مەن ەرەكشەلىگىن ايقىندايتىن «مىڭ مارجان»، ماقسات-مازمۇنىن اتاۋلارى ايعاقتاپ تۇرعان «قازاق الەمى»، «قازاقتىڭ كۇي ونەرى»، «قازاقتىڭ اۋىزشا تاريحى» دەگەن كلاسسيكالىق عىلىمي ەڭبەكتەرى وسىعان دالەل.
ازاتتىق العان قازاق ەلىنىڭ قانداي جولدى تاڭداپ، كوشىن ءتۇزۋى كەرەكتىگى جونىندە اقتارىلا ايتىپ، جارقىراتا جازۋدان الدىنا جان سالماعان دا اقسەلەۋ ەدى عوي. مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەتاسىنىڭ بەكىپ، قابىرعالى ەل قاتارىنا قوسىلۋى قازاق ءتىلىنىڭ احۋالىنا بايلانىستى ەكەندىگىن، ۇلتى جوق، ءتىلى جوق، ۇلتتىق بولمىس-قاسيەتى - سالت-ءداستۇرى، ادەت-عۇرپى جوق بولسا تاۋەلسىزدىك بولا ما دەپ توتەننەن سۇراق قويىپ، جالپاق جۇرتقا ءسوز ارناعان دا اقسەلەۋ ەدى عوي.
وتارشىلدىقتىڭ ايار ساياساتى ءالى دە جاسىرىن جالعاسىپ جاتقانىن، تاۋەلسىزدىكتىڭ ءالى دە ءتورت اياعىن تەڭ باسىپ، تىك تۇرىپ كەتە الماعاندىعىن، وسىعان وراي قانداي قاراكەتتەر جاساۋ قاجەتتىگىنە توقتالىپ، پىكىر بولىسكەن دە اقسەلەۋ ەدى.
كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇلتىمىزدىڭ بىرلىگىنە زالالىن تيگىزىپ كەلە جاتقان دەرت تۋرالى تولعانا كەلە قازاق رۋ-تايپالارىنىڭ ەتنيكالىق بولىك ەمەس، كادىمگى اكىمشىلىك-اۋماقتىق بولىك ەكەنىن ناقتى دايەكتەرمەن دالەلدەپ تۇڭعىش عىلىمي ەڭبەك جازعان دا اقسەلەۋ ەدى عوي.
بيلىك باسىنداعى ماسەلەنى شەشۋگە تىكەلەي جاۋاپتى قايسىبىر شەنەۋنىكتەردىڭ زيالى قاۋىمنىڭ ۇسىنىس-پىكىرىنە قۇلاق اسپاۋى سالدارىنان ۋشىققان ماسەلەلەردىڭ اياقاستى قالىپ جۇرگەنىن قىنجىلا، اشىنا ايتىپ، وي سالعان دا اقسەلەۋ ەدى عوي.
وسى وردالى، بولمىسى بەكزات، ءسوزدىڭ كيەسى قونعان قاناتتى قالامگەر دە، كوكىرەگىندە كۇي كۇمبىرلەگەن ورەن ونەرپاز دا، ساڭلاق سازگەر دە، قازاق تاريحىن جاڭاشا پايىمداپ، تۇگەندەسكەن دە، سالت-ءداستۇرىن دارىپتەپ، ونەرىن ورلەتۋگە وشپەس ۇلەس قوسقان دا اقسەلەۋ ەدى عوي.
بار ءومىرىن ۇلتىنىڭ قىزمەتىنە ارناعان، بار بولمىسىمەن بار قازاقتىڭ ءبىر قازاق بولۋىن تىلەگەن اسىلزادامىز ەدى عوي اقسەلەۋ!
ءبىر سوزبەن تۇيىندەسەك، اقسەلەۋ ۇلتتىڭ رۋحاني ۇستازدارىنىڭ ماڭدايالدى مارقاسقاسى ەدى عوي. ونى قيامەتتىك دوس بولعان ءبىر ءبىز عانا ەمەس، قالىڭ قازاق جۇرتى وسىنداي الاشتىڭ اسىلزاداسى سانايتىنى ءسوزسىز. ەندىگى جەردە اقسەلەۋدىڭ ءومىرىن ارناعان سول اسىل ارماندارىنىڭ ورىندالۋىنا اتسالىسۋ بۇگىنگى ۇرپاققا - ۇلتقا قالدىرعان اماناتى دەپ قابىلدايىق!
قۋانىشباي قۇرمانعالي،
حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى
«ايقىن»