اتىراۋدا «الاپەسپەن» اۋىراتىندار كوبەيگەن - وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ
ادەتتەگىدەي «قازاقپارات» ح ا ا وقىرماندار نازارىنا ەلىمىزدىڭ ايماقتارىنداعى وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ ۇسىنادى.
* * *
جاقسىدان جامان تۋسا دا، جاماننان جاقسى تۋسا دا - «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى
«وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى وسىنداي اتاۋمەن بەرىلگەن ماقالانى «تاريحيلىق پرينسيپى» ماسەلەسىنەن باستاعان ەكەن. اۆتور پايىمىنشا، ححى عاسىردا قاراپايىم بولىپ كورىنەتىن نارسەلەر ورتا عاسىرلاردا تاڭعاجايىپ جاڭالىق بولىپ ەسەپتەلگەن. «...V عاسىردا جابايى جىلقىنى قولعا ۇيرەتىپ، وعان ەر توقىم مەن ۇزەڭگى, اۋىزدىق سالۋ، قالا بەردى ونىڭ ۇستىندە قولىنا شوقپار الىپ جاۋمەن ايقاسۋ دەگەن ەڭ جوعارى تەحنولوگيا، عاجاپ نوۋ- حوۋ بولعان. ول كەز ءۇشىن جىلقىنى جۇگەندەپ مىنۋ، ونىمەن جاۋعا شابۋ دەگەنىڭىز قازىرگى جارىق جىلدامدىعىمەن ۇشاتىن زىمىران جاساۋدان دا قيىن تىرلىك-تى. سول جوعارى تەحنولوگيانى جاساپ شىعارعان جانە بۇكىل ادامزاتقا ۇيرەتكەن كوك تۇرىكتەر، بىزدىڭ اتا- بابالارىمىز ەدى. قازىر يەۆرەيدىڭ اقىلىن، نەمىستىڭ ساپاسىن، جاپوننىڭ تاپقىرلىعىن ايتىپ تاڭقالامىز ەمەس پە؟ دەپ باستايدى ماقالانى اۆتور.
ءسۇيتىپ، ماقالا جازۋشى ءبىر كەزدەگى وركەنيەت بەسىگى سانالعان بابالارىمىزدىڭ جولى قازىر جالعاسپاي وتىرعانىنا كۇيىنەدى. «نەگە العاشقى عارىش كەمەسىن نەمەسە سەنسورلى ەكرانى بار العاشقى سمارتفوندى بىز جاسامادىق؟ نە سەبەپتى نانوتەحنولوگيانىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن مايتالمان مامان ارامىزدان شىقپاي وتىر؟ نەلىكتەن وسى كۇنگە دەيىن قازاقتىڭ بىردە بىر عالىمى نوبەل سىيلىعىن الارداي عىلىمي جاڭالىق اشپادى؟» دەگەن ساۋالداردى كولدەنەڭ تارتىپ، اقىر اياعى الگىندەي: «...ۇلتتىق سالت- داستۇرىمىزدەن الشاقتاپ، وتباسىنداعى، اۋلەتتەگى ۇرپاق ساباقتاستىعىنان، تەكتى ۇرپاق تاربيەلەيتىن كەمەل مەتودولوگيامىزدان ايىرىلىپ قالدىق» دەپ بار ماسەلەنى وسىعان تىرەيدى. وسىعان بايلانىستى ماقالا اۆتورى بۇگىنگى ۇرپاق تاربيەسىندەگى كەمشىلىكتەرگە پىكىر ءبىلدىرىپ، تەكتىلىك ماسەلەسىن دە قوزعايدى.
«بۇقار جىراۋدىڭ ءوزى «جاقسىدان جامان تۋسا دا، جاماننان جاقسى تۋسا دا، تارتپاي قويماس نەگىزگە» دەپ جىرلاعان ەكەن. دەمەك، تەكتىدەن تەكتىنىڭ تۋاتىنى، تەكتىلىك تۇقىم قۋاتىنى - اقيقات. ولاي بولسا، بالا تۋعان كەزدە ونىڭ ميى اق قاعازداي تاپ-تازا بولادى دەپ، انا قۇرساعىنداعى، تىپتى وعان دەيىنگى تاربيەنى ۇمىت قالدىرىپ جۇرگەنىمىز ۇلكەن وكىنىش ەمەس پە؟ » دەپ تۇيىندەيدى. بۇل رەتتە اۆتور وتباسىن قۇرۋعا نيەتتەنگەن جاستاردىڭ كوپشىلىگى دۇنيەگە تەكتى ۇرپاق اكەلۋگە نيەتتەنبەيتىنىن ايتىپ ناليدى.
ماقالا تاقىرىبى دۇنيەگە دەنى ساۋ ۇرپاق اكەلۋگە قاتىستى پروبلەمالارمەن تولىعىپ، نەشەتۇرلى دەرەكتەر العا تارتىلادى. اينالىپ كەلگەندە بۇگىنگى زاماننىڭ جاعىمسىز قۇبىلىستارى جاستار اراسىندا بۇرىنعىدان بەتەر بەلەڭ الىپ، ۇرپاق ساناسى سونىمەن ۋلانىپ جاتقانىنا، تۇيىندەي ايتقاندا تەكتىلىكتى ويلايتىندار ازايىپ بارا جاتقانىنا الاڭداپ، دابىل قاعادى.
كوك كەسەنە - الپامىس باتىردىڭ جۇبايى گۇلبارشىن سۇلۋعا تيەسىلى مە؟
«سىر بويى» گازەتىنىڭ جازۋىنشا، جاڭاقورعان اۋدانىنا جەتپەي ۇلكەن جولدىڭ بويىنان تومەنارىق اۋىلىنا قاراي بۇرىلاتىن جەر بار. سول تۇستا قوجامبەردى ەلدى مەكەنى كەزىگەدى. وسى ماڭدا «كوك كەسەنە» دەپ اتاپ كەتكەن ورتاعاسىرلىق ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىشى بار ەكەن. ماقالا اۆتورىنىڭ جازۋىنشا، جەرگىلىكتى تۇرعىندار كوككەسەنەنى الپامىس باتىردىڭ جۇبايى گۇلبارشىننىڭ قابىرىنە ورناتىلعان دەپ سانايدى ەكەن. مىنا مالىمەتتى ەستىگەن ءتىلشىنىڭ ءوزى دە تاڭدانىس بىلدىرەدى.
«كوك كەسەنە - ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ جۇرەگى. بۇل جەردە اتاقتى الپامىس باتىردىڭ ايەلى گۇلبارشىن سۇلۋ جاتىر. بىزگە دەيىنگى ۇلكەندەر وسىلاي دەيتىن. ءبىز دە بالالارىمىزعا سولاي ايتىپ ءجۇرمىز. ال، اۋىل اتقا قۇيىسقانسىز مىنگەن قوجامبەردى باتىردىڭ ەسىمىمەن اتالادى» دەپتى تىلشىمەن اڭگىمەسىندە اۋىل اقساقالى.
شىندىعىندا سىر ەلىنىڭ تاريحتىڭ تالاي سىرىن ىشىنە بۇگىپ جاتىر. تەك وعان قىزىعىپ كىرىسپەگەن سايىن ونداي سىرلار دا كومەسكىلەنە تۇسەتىنى دە انىق.
اتىراۋدا «الاپەسپەن» اۋىراتىندار كوبەيگەن
«اتىراۋ» گازەتى نەگىزىنەن ەكولوگيالىق پروبلەمالار تاقىرىبىن كوتەرگەن ەكەن. سونىڭ سالدارى رەتىندە ءتۇرلى اۋرۋلاردىڭ كوبەيىپ وتىرعانىن دا العا تارتادى. سونىڭ ءبىرى قازاقتار «الاپەس» اتايتىن ۆيتيليگو اۋرۋى. بۇل بۇگىندە اتىراۋ وڭىرىندە كوبەيگەن. بۇرىندارى ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن تەرىنىڭ بۇل اۋرۋى قازىرگى تاڭدا كىشكەنتاي سابيلەردە دە بايقالاتىن كورىنەدى.
دەرەكتەرگە قاراعاندا، اتىراۋ وبلىسىندا 2014 -جىلدان بەرى شاشتىڭ ءتۇسۋى، ادامداردىڭ تاز اۋرۋىنا شالدىعۋى كوبىرەك بايقالعان. تاز اۋرۋىنىڭ قوزدىرعىشى مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىندا دا كەزدەسەدى ەكەن. وسىعان وراي، دارىگەر ماماندار جاستاردى تازالىققا كوبىرەك كوڭىل بولۋگە شاقىرىپ، اۋرۋعا شالدىققاندار ءوزىن- ءوزى ەمدەۋمەن اينالىسپاۋى كەرەكتىگىن ەسكەرتەدى.
كاچير قاشان قازاقشالانادى؟ - «سارى ارقا سامالى» گازەتى
پاۆلودار وبلىستىق «سارى ارقا سامالى» گازەتى كاچير اۋدانىنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ جونىندە ماسەلە كوتەرىپتى. باقساق، وسىدان ءبىراز بۇرىن اۋدان ورتالىعى تەرەڭكول دەپ اتالىپتى، ەندىگى كەزەك اۋدان اتاۋىنا دا كەلگەن ءتارىزدى.
اۋداننىڭ ارعى تاريحىن ايتا كەلە اۆتور: «ىقىلىم زاماننان تەرەڭكول بولىسى، كەيىن ەڭ العاش تەرەڭكول اۋدانى دەپ اتالعان بۇگىنگى كاچير اۋدانىنا «تەرەڭكول» اتاۋىن قايتارعان ءجون دەپ بىلەمىن. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ ىسساپارمەن كەلگەندە، «قاشىر» اتاۋىنا كوڭىلى تولماعانىن ايتا كەتكەن دە ءجون» دەپ جازادى.
بۇل رەتتە اۆتور ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا كوتەرىلگەن «تۋعان جەر» باعدارلاماسىنىڭ ماقساتىنا توقتالا كەلە، تۋعان جەرىمىزدىڭ بايىرعى اتاۋلارىن قايتارۋ - كوپتىڭ ءىسى ەكەنىن ەسكە سالادى.
ءۇي جوندەپ ءجۇرىپ لاتىن ارىپىمەن جازىلعان وقۋشى داپتەرىن تاۋىپ الدى - قوستاناي تاڭى گازەتى
قوستاناي وبلىسى قارابالىق اۋدانىنىڭ تۇرعىنى ءوز ءۇيىنىڭ جوندەۋ جۇمىستارى كەزىندە ەدەن استىنان 1942 -جىلى لاتىن قارپىمەن جازىلعان وقۋشى داپتەرىن تاۋىپ الىپتى. بۇل تۋرالى «قوستاناي تاڭى» گازەتى جازادى. البەتتە، الگى داپتەردىڭ باسقا ۋاقىتتا تابىلسا قۇنى قانداي بولاتىنى، ءتىپتى وعان ارنايى ماقالا ارنالاتىنى دا ونشا بەلگىسىز. الايدا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسى قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان بۇگىنگى كۇنى الگى لاتىن داپتەردىڭ قۇنى دا توتەنشە ەكەنى ءسوزسىز.
«داپتەردىڭ بىرنەشە پاراقتارى عانا ساقتالعان. ءبىراق، وقۋشىنىڭ قازاق تىلىنەن سىنىپتىق جانە ءۇي جۇمىسىن لاتىن ارىپتەرىمەن جازىپ، ونى ورىس تىلىنە اۋدارعانى انىق كورىنەدى... داپتەر تابىلعان ءۇي تۋرا 100 -جىل بۇرىن سالىنعان ەكەن. سونىمەن قاتار بەكبولاتوۆتار وتباسى ءۇي جوندەۋ بارىسىندا الپىسىنشى جىلداردا شىققان ءبىرقاتار ۇساق مونەتالار تاۋىپ العان» دەپ جازادى ءتىلشى.
بوزايعا بوگدەعالامشارلىقتار كەلگەن بە؟ - ديدار گازەتى
شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ «ديدار» گازەتى جۇرتتى ەلەڭ ەتكىزەتىن ماقالا جاريالاپ وتىر. باقساق اياگوز ماڭىنداعى ەلدى مەكەندە وزگە عالامشارلىقتارعا قاتىستى ەرەكشە وقيعالار بۇرىننان ايتىلاتىن كورىنەدى. بۇل جولى جەرگىلىكتى تۇرعىندار «اۋىل سىرتىنداعى جازىق الاڭقايعا كەلىپ ءىز سالعانداردىڭ بوگدەعالامشارلىقتار ەكەنىندە داۋ جوق» دەيتىن كورىنەدى.
ايتپاقتى بوزاي تۋرالى مالىمەت تە قىزىق. كەزىندە وسى اۋىلدىڭ گۇلعايشا اتتى ەمشىسىنە بۇكىل كەڭەس وداعىنان اعىلعان سىرقات جانداردا ەسەپ بولمايدى ەكەن. مىنە، بوزاي ماڭىنا بوگدەعالامشارلىقتاردىڭ كەلگەنى تۋرالى دەرەكتەر سول تۇستا دا ايتىلعان كورىنەدى. «اۋىلدىڭ ءبىر توپ ازاماتتارى وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن وسى جەردە بولىپ، بوگدە «قوناقتاردىڭ» سالىپ كەتكەن «ورنەگىن» بەينەكامەراعا ءتۇسىرىپ الىپتى.
ەندى «ورنەك» جايىندا. رومب ءتارىزدى ەتىپ قالىڭدىعى 40 سانتيمەتردەي جەردى ويىپ الىپ، ءبىر مەتردەي جانىنا جىلجىتقان قانداي كۇش ەكەنىنە تاڭعالاسىڭ! بالكىم، ويىپ الىنعان وسىنداي ۇلكەن جەردى «شاقىرىلماعان قوناقتار» باسقا جاققا الىپ كەتپەك بولىپ، ورنىنا تاستاي سالعان. رومب ءتارىزدى جىلجىتىلعان جەردى ولشەدىك: ۇزىندىعى 12, ەنى 4,5 مەتر»، دەپ جازادى اۆتور.
