تاۋەلسىزدىك تۇسىندا قالىپتاسقان بۋىن. توقتارالى تاڭجارىق پوەزياسى
مەنىڭشە، ولەڭنىڭ ەكىنشى اتى ەركىندىك بولۋ كەرەك سياقتى. قاسىمنىڭ «داۋىلداي ورتكە تيگەن ولەڭىمدى، قاسىمنىڭ ءوزى ەمەس پە كىم ايتا السىن؟!» - دەگەن انىقتاماسى بۇل ءسوزىمىزدى بارىنشا قۋاتتايدى.
وردا بۇزار وتىزىنا جەتپەگەن شاعىندا الاپات سەزىمدى ەركىن سارىندى ءسوز بەن سازعا ۇيلەستىرگەن تولەگەن ايبەرگەن ۇلىنىڭ «ساعىنىش» اتتى ولەڭى بۇل كۇندە پوەزيا سۇيەر قاۋىمنىڭ ماحابباتىنا اينالدى. ءسوز جوق قازاق پوەزياسى ارعى- بەرگى تاريحىن تۇگەل ەسەپتەگەندە ۇلكەن دەڭگەيگە كوتەرىلدى. سوعان قاراماستان اقيىق اقىن مۇقاعالي: «تۋادى، تۋادى ءالى ناعىز اقىن، ناعىز اقىن كوزدەن جاس اعىزاتىن» - دەپ ارمانداپ كەتتى. اقىن بۇل پىكىرى ارقىلى پوەزيانىڭ كەمەڭگەر، مۇمكىندىگى شەكسىز ەكەنىن اڭعارتقانداي اسەر قالدىرادى. ولەڭدە ءار اقىننىڭ مىنەزى، بولمىسى دارالانىپ تۇرسا، وقىرمانعا ونىڭ ايتار ويى مەن تاعدىرى دا سونشالىقتى قىزىقتىراق كورىنەدى دەپ ويلايمىن.
تاۋەلسىزدىك تۇسىندا قالىپتاسقان بۋىننىڭ ىشىندە توقتارالى تاڭجارىقتىڭ پوەزياسىندا ەركىندىك، وزىندىك تاعدىر ءھام جاڭاشىلدىق بار. از جازسا دا ساز جازاتىن وسى ءبىر اقىننىڭ سوڭعى كەزدە نەلىكتەن ولەڭ جازباي كەتكەنىن مەن تۇسىنبەيمىن. ءبىر ولەڭىندە: «سوقپاق سوقپاق جولدارمەن سورعا بولا شىقتىم مەن» - دەپ جازۋ- سىزۋعا دەگەن ادالدىعىن، اق نيەتىن اقتارىلا جىرلايتىن اقىننىڭ وتتى ولەڭدەر لەگى بۇل كۇندە وقىرمان كوزىنەن عايىپ بولدى. ءوز تاعدىرىن ءار ولەڭگە سەبەپشى ەتىپ، جالقى مۇڭنان جالپىلىق ءومىردىڭ وبرازىن جاسايتىن توقتارالى ولەڭدەرىنىڭ ىشكى قۋاتى، ەپيكالىق تىنىسى كەڭ ەكەنى - نىساناعا ءدوپ تيەتىن لوگيكاسى مەن ءمىردىڭ وعىنداي ادۋىندى ءسوز ساپتاۋىنان اڭعارىلىپ تۇرادى.
بۇل رەتتە اقىننىڭ قازاقتىڭ كوركەم ءتىلىن ولەڭدە قالاعانىنشا قولدانىپ، قۇبىلتاتىنىن ايتپاي كەتۋ اعاتتىق بولار. ءتىپتى اقىن ونداي كوركەم ءتىلدى ماقساتتى تۇردە ەمەس، قالىپتى تۇردە قولدانادى. ساز بەن ءسوزدىڭ ۇيلەسىمىنەن ەشقانداي جاساندىلىق تاپپايسىڭ. كەي اقىندار كونە سوزدەردى ولەڭگە ءوڭ بەرۋ ءۇشىن سانالى تۇردە پايدالانادى عوي. ونداي كەزدەردە جاساندىلىقتىڭ، قۇراپ- جاماۋدىڭ ءتاسىلى كوزگە كورىنىپ تۇرادى. «... دوسىم، مەنى تىڭدا سەن، سايتانمەن دە كوڭىلدەس، قۇدايمەن دە مۇڭداس ەم» - دەپ ءوزىنىڭ بولمىسىنا انىقتاما بەرۋ ارقىلى ولەڭگە جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىنىن ەسكەرتكەن اقىننىڭ قاي شىعارماسىن الىپ قاراساڭ دا ىشكى دايىندىق، كوتەرگەن تاقىرىپتىڭ كوزدەگەن ماقساتىنا جەتۋگە دەگەن تالپىنىس بار.
كەز- كەلگەن اقىننىڭ ولەڭدەرىنە قالعىپ- شۇلعىپ وتىرىپ، جالپىلاما پىكىر ايتا سالۋعا بولادى. سونىڭ سالدارىنان كەيدە مۇقاعاليدىڭ پوەزياسىنا ءتان پىكىرىمىزدى ولەڭنىڭ ەلەمەنتى بار ءبىرلى- جارىم تۋىندى جازعان اقىنعا كوڭىل ءۇشىن ساۋدالاپ جىبەرەتىنىمىز بار. سوڭعى شيرەك عاسىردا قازاق ادەبيەتىندە بۇل دەرت اسقىنىپ كەتتى. ءار نارسەنى ءوزىنىڭ ساپاسىنا، سىن ەسىمدىگىنە قاراي اتاعانعا نە جەتسىن؟! ءبىراق، قولدان كەلمەي جاتىر. ماعان ونورە دە بالزاكتىڭ «ەل ازات بولماي، ەر ازات بولماس» دەگەن ءسوزىنىڭ قانشا قارسىلىققا سالساق تا، جانى بار سياقتى كورىنەدى. بۇل رەتتە تاريحقا ءۇڭىلىپ، ماحامبەتتەن باستاپ مىسال كەلتىرىپ، بالزاكتىڭ سوزىنە قارسى شىعاتىندار دا تابىلۋى مۇمكىن...
ەگەمەندىگىن ەندى الىپ، ءولىارا شاقتى باسىنان وتكەرگەن مەملەكەتىمىزدىڭ ەكونوميكالىق حال- احۋالى رۋحاني سانامىزعا اسەر ەتپەي قويمادى. سودان بولار، قايسار مىنەزدى كلاسسيك جازۋشى مۇحتار ماعاۋيننىڭ ءوزى «مەن» اتتى عۇمىرباياندىق رومانىندا «ورازا، ناماز - توقتىقتا» دەگەن قازاقتىڭ بايىرعى ءسوزىن ءجيى قولدانىپ، وقىرمانعا ەسكەرتىپ وتىرادى. قاراپايىم حالىقتى بىلاي قويعاندا، شىعارماشىلىق يەلەرى قيىن- قىستاۋ كەزەڭدە نارىقتىڭ زاڭىنا باعىندى.
«بۇگىن ايتىلعان اشى ءسوز، ەرتەڭگى باس پايدامىزدىڭ الدىن بوگەر» دەگەن جەلەۋمەن ءبىز ۇنسىزدىكتى مەڭگەرىپ الدىق. ايتۋ كەرەك جەردە ءۇنسىز قالۋدىڭ ءوزى مورالدىق تۇرعىدان قىلمىس ەكەنىن ءبىلىپ تۇرسا دا، ءبىزدىڭ كوپ قالامگەرلەر ءمىز باقپادى. جاي جۇرمەي ۇنسىزدىكتىڭ ۇستىنە ودان ءسال جاريا ءارى جابايى كورىنەتىن وتىرىك ماقتاۋدى قوسىپ الدىق. كوپشىلىك ورتادا ءتوقتارالى سياقتى پوەزيانى سەزىنەتىن، ءسوزى مەن ولەڭىندە ءوزىنىڭ بولمىسى كورىنىس تاباتان اقىنداردىڭ ەلەنبەي، ورەلى مەن ورەسىزدىڭ الماسىپ اتالاتىنى كەي جاعدايدا ءبىزدى دە ۇجىمدىق قىلمىسقا قوسارلاپ جاتقانداي كورىنەدى. ارينە «شىن تالانتقا ۋاقىت تورەشى» - دەگەن جالاڭ ءارى كلاسسيكالىق تۇجىرىمدى جەلەۋ ەتىپ، قانشاما داۋ- دولباردان ءوزىڭدى امان ساقتاپ قالۋعا بولادى. ءبىراق، شىعارماشىلىق ادامىنا ءومىردىڭ كەز- كەلگەن ءساتى، قوزعالىسى تىكەلەي سيگنال بەرەتىنىن ەسكەرسەك، ءبىز تالانتتارعا تىرىسىندە دەمەۋ بەرۋ كەرەكپىز. ءسوزدىڭ تورەلىگى ايتىلسا دا جامان بولماس ەدى.
سوڭعى كەزدەرى «قازاق ادەبيەتىندە سىن جوق» - دەگەن پىكىردى ءجيى ايتىپ ءجۇرمىز. سىن دەگەنىمىزدىڭ ءوزى ادەبيەتتىڭ دەڭگەيىمەن پارالەلدى جۇرەتىن جاندى قۇبىلىس قوي. دەمەك، بىزدە سىن مەن سىن قابىلداۋ مادەنيەتى اقساپ جاتسا، ادەبيەتىمىزدىڭ دە وڭىپ تۇرعانى شامالى دەگەندى بىلدىرەدى. ءوزىن سارقىپ، تىراشتانىپ، ادەبي باگاجدىڭ ازدىعىنا قاراماستان جۇيكەسىمەن جازىپ، ۇلكەن دۇنيەلەر تۋعىزعىسى كەلەتىن قالامگەرگە ءسىز سىن ايتىپ كورىڭىز... كىمگە بولسا دا وڭاي تيمەسى انىق. وسى ورايدا جۇمكەن اقىننىڭ «نەعۇرلىم وسال جازساڭ، سولعۇرلىم دا كورىنىپ قالادى ەكەن سىنشىڭ مىقتى» - دەگەن ولەڭى ەسىمە ەرىكسىز ءتۇسىپ وتىر. باسى بار اياعى جوق، قۇرىلىمى بار قۇر سوزدەن باسقا ەشتەڭەسى جوق ولەڭدەردى توپىرلاتىپ كورسەتىپ، سىنشىنىڭ وبرازىنا كىرۋدى بىلايعى جۇرت بىلمەي ءجۇر ەمەس، ءبىلىپ ءجۇر. ودان ءبىزدىڭ ادەبيەت كوگەرەر مە ەكەن؟
- «پروزا جازۋ ءۇشىن» ، - دەدى گەتە ەككەرمانعا، - ايتاتىن بىردەڭەڭ بولۋ كەرەك، ال ەندى ايتاتىن ەشتەڭەسى جوق كىسى ولەڭ مەن ۇيقاسقا ۇمتىلادى، ءبىر ءسوز ارتىنان ءبىر ءسوزدى سۇيرەلەپ، اقىر اياعىندا، راسىندا ەشتەڭەسى جوق بولسا دا، الدەنەگە ۇقسايتىن بىردەڭە شىعادى» - دەيتىن ءسوز بار. بۇل مىسالدى كوبىنە پروزاشىلار كەلتىرەدى. ناعىز حالتۋرانىڭ پروزا مەن پوەزيانىڭ قايسىندا كوپ ورىن الاتىنىن انىقتاپ، زەرتتەۋ كەرەك. ول ءوزى باسقا اڭگىمە.
كەمەڭگەر جازۋشى ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ ادەبي ماقالالارىن وقىپ وتىرىپ: «ەگەر قاتارالاستارىڭنان جاقسى جازاتىنداردى كورىپ تۇرساڭ، ماقتاۋىن اياما. ال ناشار تۋىندىسىن كورىپ تۇرساڭ، ءۇنسىز قال. جاۋلاسپا. ۋاقىت تۇبىندە ءبارىن ىسىرادى» - دەگەن پىكىرىن كوزىم شالىپ قالدى. راسىندا كەمەل جازۋشى ءومىر بويى وسى پرينتسپپەن جۇرگەن سياقتى. اعالارىنان باستاپ، كوزى كورگەن سوڭعى كلاسسيك ىنىلەرىنە دەيىن كولدەي ماقالا جازىپ، شىعارمالارىنا ادەبي تالداۋ جاساعانى - سونىڭ ايقىن دالەلى.
ءبىز شە؟ ءبىز بۇگىن ولەڭنىڭ ءبىر- بىرىنەن ءبىر باس جوعارى تۇرعانى قايسى، قالامگەردىڭ جەتەر مۇمكىندىگى قانداي دەگەن ساۋالدى قويۋدىڭ وزىنەن يمەنەتىن بولدىق. توقتارالى تاڭجارىق - پوەزياعا ۇلكەن دايىندىقپەن كەلگەن اقىن. ونىڭ فولكلور مەن ەتنوگروفيانى، قازاق ادەبيەتىن بىلاي قويعاندا شەتەل ادەبيەتىن ءسىڭىرىپ، ولەڭدەرىندە وزىندىك قورىتىندى جاساۋى - ءساتتى شىعىپ جاتادى. ارينە، پوەزيا ءبىلىم جارىستىراتىن الاڭ ەمەس. ءبىلىم دەگەننىڭ ءوزى شارتتى اتاۋ عوي. پوەزيا - ۇلكەن ۇعىم. ءبىلىم، ادەبي باگاج دەگەنىمىز الدىمەن قالامگەرگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيدى. وسى تاقىرىپقا قاتىستى اقىن مەيىرحان اقداۋلەت ۇلىمەن سۇحباتتاسقان كەزدە:
- كوپ بىلەتىن قالامگەرلەر كوركەم شىعارما جازا الماي قالاتىن سياقتى كورىنەدى، - دەپ دولبارلاپ، جورامالداپ سۇراق قويعان ەدىك.
- مۇمكىن. مەنىڭشە، ءبىراق، قازاق قالامگەرلەرىنىڭ دەنى كوپ نارسەنى بىلگىسى دە كەلمەيدى. ءتىپتى، ءوز تىلىمىزدەگى، وزىنە ۇسىنىلعان (سىيعا بەرگەن) كىتاپتاردى اشپاي وتەتىندەر بار. بۇل، ءسىرا، وزدەرى ءۇشىن ىڭعايلى بولار: «ءوزىمدى جانە كەرەك ادامنىڭ كىتاپتارىن بىلسەم، جەتەدى» دەگەن سورلىلىق. ءارى وتە ءتيىمدى: «از- مۇز قازاقتى الدارقاتۋعا ءوز شىعارماشىلىعىم دا جەتەدى» دەگەن «پوزيتسيا». مۇمكىن، ولاردىڭ توم- توم كىتاپ جازىپ، ءبىر بەدەلدەرگە ماقتاتىپ، ءتىپتى، سىيلىق العىشتاپ جاتاتىنى دا سودان شىعار. كوپ بىلسە ەگەر، جازا الماي قالعان ەمەس، جازۋىن ۇيالعاننان قويىپ كەتۋى دە مۇمكىن ولاردىڭ، - دەپ جاۋاپ بەردى.
باسقاسىن قايدام، توقتارالىنىڭ ولەڭدەرىن وقىپ وتىرىپ، سالىستىرمالى تۇردە ادەبي شىعارمالاردى كوپ بىلەتىنىنە كوزىم جەتتى. جالپى جازۋ دەگەنىمىز نە ءوزى؟ «قۇرباقا اسپاندى قۇدىقتىڭ اۋزىنداي عانا دەپ ويلاتىنى» سياقتى، كوپ جاعدايدا دۇنيەنىڭ كەڭدىگىن وزىمىزشە تارىلتىپ، يكەمدەپ وي تۇيەتىنىمىز جاسىرىن ەمەس. ايتپەسە، جازۋ دەگەنىمىز سيانىڭ قاعاز بەتىندەگى ايباق- سايباق شيمايى عانا ەمەس قوي. ءتىپتى جازۋدىڭ تاريحىن تىم ارىدەن باستاپ، «تاعدىر جازدى» دەپ جاتامىز. ونىڭ انىقتاماسىن توقتارالى اقىن «جازۋ» دەگەن ولەڭىندە وزىندىك پايىممەن، شارتتى ۇعىمداردى بۇزىپ- جارىپ كورسەتەدى.
... جازۋ كورەم مەن ىلعي نۇر بالقىتقان پىشىندە،
ايانى ما اللانىڭ جەر بەتىنە تۇسىرگەن؟!
قاراپ كەيدە ايناعا جانارىمنىڭ ىشىنەن،
سول جازۋدى كورەمىن ۇلكەيگەن ءھام كىشىرگەن.
توقتارالى جازۋعا «كوردىم»، «سەندىم» دەيتىن سەزىممەن قارايتىن اقىن ەمەس. ول شاما كەلگەنشە ءوزىنىڭ ىشىكى پايىم- پاراساتىنا جۇگىنىپ، تۇيسىگىن تۇرتكىلەگەن تاقىرىپتاردى عانا قاعازعا تۇسىرەدى. ونىڭ تاقىرىپتارى بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا باعىنبايدى. ولەڭدە «جازۋ» دەگەن شارتتى اتاۋدى ۇلكەن ولشەممەن شەندەستىرىپ، ءوز بولمىسىنداعى ىشكى داۋىس، وي- يىرىمدەرىن وقىرمانعا اشىقتان- اشىق اقتارادى. بۇل رەتتە وقىرمانعا اقىن قانداي جازۋدى ايتىپ، نەنى مەڭزەپ وتىر دەگەن ساۋال تۋاتىنى انىق.
جازۋى ەمەس ءتاۋراتتىڭ، ەمەس مۇلدە ىنجىلدە...
وتىرامىن وڭاشا قيالىمدا مۇڭ بۇرلەپ.
جاپىراعىنا جانىمنىڭ سالعان شاقتا جۇلدىز دەم،
بەلگىسىز ءبىر اۋەندە سويلەيدى ولار كۇمبىرلەپ.
اقىن بۇل شۋماقتا تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان «جازۋدىڭ» وزىنە عانا تيەسىلى ەكەنىن انىق بايقاتادى. ءوزى ايتقان ىنجىلدە «وسىعان دەيىن بارلىق ءان شىرقالىپ كەتكەن، قالعانى قايتالاۋ عانا» دەگەن ءتامسىل بار. ءبىر قاراعاندا ءبىزدىڭ قوعام سول تاسىلمەن، قايتالاۋمەن ءومىر سۇرۋگە سەنەتىن سياقتى. ال، توقتارالى بۇل پىكىرگە سانالى تۇردە قارسى شىعىپ وتىر. ول وڭاشادا وتىرىپ جالقىعا ءتان ويلاردىڭ ءومىر سۇرۋىنە قۇقىق بەرگىسى كەلەتىن اقىن. قورشاعان قاۋىمنىڭ ايقاي- شۋىنان، حورىنان بەزىنىپ، جۇلدىزدى ءتۇننىڭ اياسىندا ءوز جانىنداعى ويدى، جازۋدى سەرىك ەتەدى، ايالايدى.
تىنىشتىقبەك ابدىكاكىم ۇلى «تۇنگى كۇزەت» دەگەن ولەڭىندە ءتۇن مەن ادام ويى اراسىنداعى بايلانىستى «جۇلدىزداردا تۇرتكىلەپ تۇيسىگىمدى، تۇسىنىكسىز ءدىرىل بار بويدا ازداعان» - دەپ جىرلاسا، توقتارالى تاڭجارىق «جاپىراعىنا جانىمنىڭ سالعان شاقتا جۇلدىز دەم، بەلگىسىز ءبىر اۋەندە سويلەيدى ولار كۇمبىرلەپ» - دەپ تۇيىندەيدى.
ءبىراق ونى ۇعۋعا رۋحى جەتپەي ءدىلىمنىڭ،
كۇرمەلەدى ءتىلىم ءدۇر.
ورتاسىنان بەزىنىپ كۇبىر مەنەن سىبىردىڭ،
كوككە جايىپ قولىمدى كوكجيەكپەن جۇگىردىم...
سوندا بالقىپ اي تۋدى ءۇرپىن ءسۇيىپ ءىڭىردىڭ.
مەن بۇل جەردە توقتارالىنى تىنىشتىقبەك اقىننىڭ كوشىرمەسى دەۋدەن اۋلاقپىن. ءبىراق، وسى ولەڭدەگى كەيبىر تىركەستەر ءھام سول كەيىپتەۋلەردىڭ ماعىناسى تىنىشتىقبەك اقىننىڭ «تۇنگى كۇزەت» ولەڭىنە ۇقسايدى. ماسەلەن، كەشەگى مەن بۇگىنگىنىڭ، ارعى مەن بەرگىنىڭ تانىمىنداعى گەنەتيكالىق بايلانىستىڭ اجىراۋىن، بوس حاوستى تىنىشتىقبەك اقىن «ساندىراقتاپ ءتۇز جاتىر كونە تىلدە» - دەپ جىرلاسا، توقتارالى «ءبىراق ونى ۇعۋعا رۋحى جەتپەي ءدىلىمنىڭ، كۇرمەلەدى ءتىلىم ءدۇر» - دەپ تۇسىندىرەدى. ۇلى اباي: «كوڭىلدەگى كورىكتى وي اۋىزدان شىققاندا ءوڭى قاشادى» دەۋشى ەدى عوي. توقتارالىنىڭ ءتول بولمىسىمىزدان باستاۋ العان تۇنىق ويلارى لايلانعان، لاستانعان سانامىزبەن ۇلكەن ايقاسقا تۇسەدى.
اقىن ادام جانىنىڭ تەبىرەنىسىن تابيعاتپەن قاتار قويىپ، كوز الدىمىزعا ۇلتتىق بولمىسىمىزدى سۋرەتتەپ بەرەدى. «كوككە جايىپ قولىمدى كوكجيەكپەن جۇگىردىم... سوندا بالقىپ اي تۋدى ءۇرپىن ءسۇيىپ ءىڭىردىڭ» - دەپ تىڭ تەڭەۋ تاپقان حاس جۇيرىكتىڭ ەكپىنى وقىرماندى ءوز الەمىنە، ۇستانىمىنا ىنتىقتىرادى. بىردە تولەگەن ايبەرگەنوۆ سياقتى تۋعان جەردىڭ تاۋ- تاسىن يدەال تۇتىپ توگىلىپ، ەندى بىردە ومارعازى ايتان سياقتى تەرەڭدەپ، تىنىشتىقبەك اعاسىنىڭ ىقپالى مەن قىرشاڭقى كەيىپتەۋىن دە جاسىرماي جىرلايتىن توقتارالى ولەڭدە ءوزىنىڭ ويىن قاز- قالپىندا، بۇكپەسىز ايتىپ قالۋعا تىرىسادى. ول پوەزيانى تەاتردىڭ دەڭگەيىندە تۇسىنبەيدى، ءوزىن جاساندى اكتەر رەتىندە سەزىنبەيدى.
قۇستارىنداي بەيىشتىڭ قاناتتارى جاپ - جاسىل،
ولار سامعاپ... نۇر وپكەن قاۋىرسىنىن مازداتىپ.
شىمىر- شىمىر قايناعان قاسىرەتىمدى قوزداتىپ،
قارا ءتۇندى ءسىمىرىپ قاراشىعىما كوز جاسىم،
- كەبىسىمدى سۇيرەتىپ كەتتىم كەلمەس جاققا ءبىر،
اياعىما، سونان سوڭ وزىمە سور - ءوز باسىم...
ماڭدايىمدى سۇيگىزىپ قاراڭعى مەن جارىققا،
ەزۋ تارتام سابيدەي ءوز وزىمنەن شالىقتاپ.
ايعاي مەنەن ۇراننان ساتتەرىمدە تالىققان،
ءۇن جەتەدى ءبىر مۇڭلى، ءۇن جەتەدى تامۇقتان.
سونسوڭ ماڭگى باز كەشىپ ماراپات پەن داڭقتان،
سانامداعى ساۋلەنىڭ نۇرىن مۇڭلى اي ۇرتتاپ...
سۇلىق ءتۇسىپ جاتامىن سۇپ- سۋىق ءبىر تابىتتا،
سول جازۋلار جۇرەدى كوكىرەگىمدە قالىقتاپ...
توقتارالى بۇل ولەڭدە جازۋ دەگەن ءسوزدى وي، مۇڭ، تۇيسىك ۇعىمىنا كوتەرىپ، ونىمەن ماڭگىلىك بىرگە بولۋعا سەرتتەسەدى. وسى ءومىردىڭ جالعان ۇرانىنان، داڭق- داقپىرتىنان ءولىمدى ويلاعاندا ەرىكسىز بەزىنەدى، ءبىراق جازۋدان ەمەس. ەگەر اباي «ويلى ادامعا قىزىق جوق بۇل جالعاندا» دەسە، توقتارالىگە ءوز ويىمەن الىسۋ، ساناسۋ اقتىق دەمى قالعانشا قىزىق كورىنەتىن سياقتى.
مەن بۇل شاعىن ماقالادا توقتارالىنىڭ بارلىق شىعارماسىن تالداۋدى ءوز مىندەتىمە المايمىن، ءبىراق بارلىق شىعارماسىن وقىعاننان كەيىنگى تۋىنداعان ويىمدى ورتاعا سالىپ وتىرمىن. جانە توقتارالى سياقتى قۋاتتى اقىندار ەلىكتەۋ- سولىقتاۋدان شىعىپ، كەمەلىنە كەلگەن شاقتا جاقسى جىرلارىمەن وقىرماندى قارق قىلسا دەگەن وي قىلاڭ ەتە قالادى. نەگىزى توقتارالى - ليريك اقىن. ول تابيعات پەن ادامدى جاقىنداستىرىپ، بايلانىستىرىپ جىرلاۋدىڭ شەبەرى. بۇل ءتاسىلدى قازاق پوەزياسىندا العاش رەت ماعجان جۇمابايەۆ، كەيىن قاسىم امانجولوۆ ءساتتى قولدانعانىن جاقسى بىلەمىز.
توقتارالىنىڭ عاشىقتىق عازالدارىنىڭ وزىنەن جۋساننىڭ ءيسى بۇرقىراپ، شىعىستىڭ ەتيكاسى سەزىلىپ تۇرادى. ول عاشىق بولعان قىزداردىڭ ءوزى اقىلدى، بايىپتى، اقىننىڭ وزىمەن تەڭ تۇرعانداي اسەر بەرەدى. «قۇشتارلىق» دەگەن ولەڭىندە:
جەتىم كولشىك بولەنىپ شۇرىلعا سان،
ماڭعاز تىرلىك ايتقاندا جىرىن ماساڭ.
بوزالا تاڭ اتقاندا بوزتورعاي كەپ،
تەرەزەڭە قوناقتاپ شىرىلداسا،
ول مەنمىن عوي... قايتەيىن ۇعىنباساڭ، - دەپ جىرلايدى. توقتارالىنىڭ ولەڭدەرىندە تۋعان جەرگە دەگەن الاپات ساعىنىش بار. ول ءوز جەرىنىڭ تاۋ- تاسىن، اڭ- قۇسىن ءوزىنىڭ مەنشىگى رەتىندە قابىلداپ، جىرعا قوسادى. ول ەركىندىكتى، ورلىكتى وسى دالادان ۇيرەنەتىندەي كورىنەدى.
وكىنىشتىڭ ءورتى ەمەس مىنا ءتۇن
- قاسىرەتتىڭ قاراپايىم تۇنباسى.
ءوزىن- ءوزى ۇگىپ بىتكەن ءبىر اقىن،
ال، ءومىردى جىرلاشى!.. - دەپ ءوزى ايتقانداي اقىننىڭ وقىس ويلارىن، جادىمىزدا بار، ءبىراق كۇندە كوزبەن كورە بەرمەيتىن سيۋجەتكە قۇرىلاتىن جىرلارىن ساعىناتىنىمىز جاسىرىن ەمەس. ساعىنىشتان بۇرىن، اقىننىڭ قالامىنداعى ءوسۋ مەن قۇلدىراۋ كوەفتسيەنتىن دە بىلگىمىز كەلەدى. سەبەبى، ءبىز ءۇشىن ءاربىر تالانتتى اقىننىڭ تاعدىرى قىمبات.
باعلان ورازالى
adebiportal.kz
