لاتىنعا كوشۋ تۋرالى يگى جاقسىلار نە دەيدى؟

استانا. قازاقپارات - دۇيسەنبى كۇنى ماجىلىستە «مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ لاتىن گرافيكاسىنداعى ءالىپبيىنىڭ ءبىرىڭعاي ستاندارتتارىن ەنگىزۋ ماسەلەلەرى تۋرالى» پارلامەنتتىك تىڭداۋ وتكىزىلگەنى بەلگىلى.

وندا ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا كورىنىس تاپقان وسىناۋ ىرگەلى جوباعا بايلانىستى وردالى ويلار ايتىلدى. ۋاقىتپەن ۇندەسكەن باعالى باستامانى قىزۋ قولداعان رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى مەملەكەتتىك ماڭىزدى ماسەلەگە وراي بايىپتى پىكىر بىلدىرۋدە. بۇگىن ءبىز سولاردىڭ ءبىر بولىگىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

 لاتىن الىپبيىنە ءوتۋىمىز كەرەك -  ول انىق دۇنيە. مەن بۇل باستامانى قولدايمىن. ءبىز ول ارقىلى تۇركى تىلدەس حالىقتارعا ءبىر قادام جاقىندايمىز. تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەنيەتى، سوزدىك قۇرامى لاتىن الىپبيىندە جازىلعاندىقتان، ولاردى زەرتتەۋ دە وڭايعا تۇسەدى.

ءتۇپ نەگىزىندە لاتىن الىپبيىنە كوشۋ -  تۇركى تىلدەس باۋىرلارمەن تولىق ىنتىماقتاستىق ورناتۋمەن تەڭ. نەگىزى بۇرىن ءبىز دە لاتىن الىپبيىندە جازىپ، وقىعانبىز. سول كەزدە جازىلعان قانشاما جادىگەرلەر زەرتتەلمەي نەمەسە اۋدارمانىڭ ارقاسىندا ءوز قۇندىلىعىن جوعالتىپ الدى ەمەس پە؟!

ماڭگى ەل بولامىز دەسەك، وندا ءبىز ماڭگى قالاتىن ءتىلىمىزدى، ءالىپبيىمىزدى جاساۋىمىز كەرەك. بۇل جۇمىستى وتە مۇقيات جانە قوعاممەن ساناسا وتىرىپ جۇرگىزسەك، جاقىن ارادا ناتيجەسىنە جەتەمىز دەپ ويلايمىن.

سەرىك قيرابايەۆ، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، ۇ ع ا اكادەميگى:

- مەن نەگىزى 1940-جىلداردا لاتىن الىپبيىندە وقىپ، ءبىلىم الا باستاعان جانداردىڭ ءبىرىمىن. سول سەبەپتى ونىڭ ارتىقشىلىعىن كورگەندىكتەن، ەلباسىمىز ۇسىنعان باستامانىڭ قازىرگى تاڭدا قولداۋ تاۋىپ وتىرعانىنا ريزامىن. مەن ونەر سالاسىندا جۇرگەندىكتەن، شەت مەملەكەتتەردە كوپ بولدىم. سول كەزدە كورگەنىم، ونەر تۋىندىلارىنىڭ كوبى لاتىن الىپبيىندە جازىلعان جانە ونى اۋدارۋ ارقىلى ءتۇپنۇسقاسىن جوعالتۋ قاۋىپى بار.

سوندىقتان تاريحي جادىگەرلەرىمىزدى، ونەر تۋىندىلارىمىزدىڭ ءتۇپنۇسقاسىن ساقتاپ، تاريحي ماڭىزدىلىعىن جوعالتپاي جەتكىزۋ ءۇشىن لاتىن الىپبيىنە وتكەنىمىز دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. سونىمەن قاتار، ءبىزدىڭ كەلەشەك ۇرپاق عىلىمي- تەحنيكالىق يننوۆاتسيا داۋىرىندە ءومىر سۇرۋدە. ال تەحنيكا ءتىلى اعىلشىن ەمەس پە؟

سول ءۇشىن قازىردەن باستاپ لاتىن الىپبيىندە جازىپ ۇيرەنسىن، داعدىلانسىن دەيمىن. ەلباسى باستاعان وسى جۇمىستى تياناقتىلىقپەن، جاۋاپكەرشىلىكپەن سوڭىنا جەتكىزۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

بيبىگۇل تولەگەنوۆا، ك س ر و جانە قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى:

- مەن لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۋرالى باستامانى 1994 -جىلدان قولداپ، قولعا العانمىن. ول جىلدارى مەن ا. ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ەدىم. سول كەزدە، تۇركيا، قىتاي، موڭعوليا، قىرعىزستان جانە باسقا دا تۇركى تىلدەس ەلدەردەن ستۋدەنتتەر مەن مۇعالىمدەر كەلىپ تاجىريبەدەن وتەتىن. سول ۋاقىتتا تۋىنداعان قيىندىق، بىزدەگى بار اقپاراتتى ولاردىڭ مەڭگەرە الماۋى، ال ولاردىڭ زەرتتەۋلەرىن ءبىزدىڭ مامانداردىڭ تۇسىنبەۋى بولدى. وسى رەتتە، ۋنيۆەرسيتەت ىشىندە قولدانۋ ماقساتىندا قازاق لاتىن ءالىپبيىن ويلاپ تاپتىق.

نەگىزى رەتىندە 1929-1942 -جىلدارى قولدانىلعان لاتىن ءالىپبيىنىڭ ۇلگىسىن الدىق. بۇل ۋاقىتتا اڭعارعانىمىز، تۇركى تىلدەس باۋىرلاردان بولەك امەريكالىقتاردىڭ ءوزى قازاق ءتىلىن جارتى جىلدا تولىق مەڭگەرىپ العانى. بۇدان كەيىن، اتالعان ءالىپبيىمىزدى جان-جاقتى زەرتتەپ، تولىقتىرىپ وتىردىق. ال بۇگىنگى تاڭدا لاتىن ءالىپبيىنىڭ بىزگە بەرەرى مول، مىسالى: - اعىلشىن ءتىلىن تەز ءارى قيىندىقسىز ۇيرەنۋ.

سونىمەن قاتار، الەم جاڭالىقتارىنان ۋاقىتىندا حاباردار بولىپ، كوشتەن قالماۋىمىزدى قامتاماسىز ەتەدى. ماسەلەن، جاپوندىقتار ءوز انا ءتىلىن وتە قاتتى جاقسى كورىپ، قادىرلەيدى. الايدا، عىلىمي ورتاداعى جاڭالىقتارىمەن اعىلشىن تىلىندە بولىسەدى. ونداعى ماقسات، الەمدى تۇگەلدەي قامتۋ بولىپ تابىلادى. ويتكەنى عىلىمي- يننوۆاتسيا ءتىلى اعىلشىن ءتىلى ەكەنى بارلىعىمىزعا ءمالىم؛ - تۇركى حالقىمەن بىرىگىپ، ىنتىماقتاستىعىمىزدى نىعايتۋ. مۇمكىن وزبەك، تاتار جانە ۇيعىردىڭ ءالىپبيى بولەك دەرسىز، الايدا نەگىزگى 25 ءارىپ بارلىعىنا ورتاق. سوندىقتان، ارادا بولاتىن بىرنەشە ءارىپ وزگەشەلىگىن مەڭگەرىپ الۋ قيىندىق تۋدىرمايدى.

تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ مادەنيەتى، ادەت- عۇرپى ءبىر-بىرىنە ۇقساس بولعان. وسى رەتتە، لاتىن الىپبيىنە كوشە وتىرىپ، بىزگە بەيمالىم دۇنيەلەرمەن تىڭعىلىقتى تانىسۋعا مۇمكىندىك الامىز؛ - ۇلتتىق كودىمىزدى ساقتاپ، ءتىلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە جول اشامىز. جازۋشى، اقىن جانە عالىمدارىمىزدىڭ شىعارمالارى مەن زەرتتەۋلەرىن الەم الدىندا تەرەزەسى تەڭ مەملەكەت رەتىندە كورسەتە الامىز. سوندىقتان لاتىن الىپبيىنە كوشۋدەگى قولعا الىنعان جۇمىس ناتيجەسىن كوپ كۇتتىرمەي بەرەدى دەگەن ويدامىن.

بۇل ەڭ الدىمەن، بولاشاق ۇرپاقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن جاسالاتىن يگى دۇنيە بولماق.

مۇرات جۇرىنوۆ، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى:

- لاتىن الىپبيىنە كوشۋ -  ەلباسىمىزدىڭ العا قويعان اۋقىمدى ماقساتى. لاتىن ءالىپبيى -  الەمدە كەڭىنەن تاراعان الىپبيلەردىڭ ءبىرى. ءوز باستاۋىن ەجەلگى گرەك جانە ريم ەلدەرىنەن الىپ، بۇگىنگى تاڭعا دەيىن جالعاسىپ، وركەندەۋدە. تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋى تەگىن ەمەس، ەل ءۇشىن جەكە باسىن سيپاتتايتىن، ەشكىمگە ەلىكتەمەي ۇلتتىق كودىمىزدى ودان ءارى نىق قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ىسكە اسىرىلىپ وتىر.

ءبىز دارا، تالانتتى حالىقپىز، ءبىزدىڭ ۇلتىمىزعا ءالىپبيدىڭ اۋىسۋى قيىنعا سوقپايتىندىعى بارشامىزعا ءمالىم. ونىڭ ۇستىنە لاتىن الىپبيىنە اۋىسۋ ەلىمىزدىڭ ءوز دامۋىن جالعاستىرۋدا زور ىقپالىن تيگىزەدى. لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى ورىندى، جۇرتىمىزدىڭ سانا- سەزىمىن ارتتىراتىن جانە بولاشاعى زور شەشىم دەپ سانايمىن.

ءشومىشباي ساريەۆ، اقىن، «پلاتينالىق تارلان» سىيلىعىنىڭ يەگەرى:

- مەن ناعىز قازاقي جۇرەگىم جانە بولمىسىممەن تۋعان ەلىم، قازاقستانىم وسسە، الەمنىڭ الپاۋىت مەملەكەتتەرىمەن تەرەزەسى تەڭ بولسا ەكەن دەيمىن. سول سەبەپتى بۇگىنگى كۇنى قولعا الىنىپ جاتقان لاتىن الىپبيىنە ءوتۋ ماسەلەسىن تولىعىمەن قۇپتايمىن. مەن ونەرىمنىڭ ارقاسىندا ءتۇرلى جەرلەردە بولدىم. سونداعى كورگەنىم بارلىعى دەرلىك لاتىن ءالىپبيىن قولدانادى ەكەن. ول دەگەنىمىز -  تاريحى، مادەنيەتى، ولەڭ- جىرلارى، ءتۇرلى جاڭالىقتارى لاتىن الىپبيىندە جارىق كورەدى دەگەن ءسوز. وسى رەتتە، ءبىز ءۇشىن بۇل قولجازبالاردى ءوز دەڭگەيىندە زەرتتەۋ، سونىمەن قاتار ولارعا ءوز دۇنيەمىزدى تانىتىپ، كورسەتۋگە مۇمكىندىكتەر جوق ەكەندىگىن ءتۇسىندىم.

مىسالى، ازەربايجاندىقتار 10 جىل بۇرىن، وزبەكستاندىقتار 15 جىل بۇرىن لاتىن الىپبيىنە وتكەن ەكەن. بۇل جاعىنان ءبىز كىشكەنە كەشىگىپ قالدىق. الايدا، «ەشتەن كەش جاقسى» دەيدى. سول سەبەپتى ەلباسىمىزدىڭ باستاماسىن تولىق قولدايمىن. مەنىڭ ويىما ونەر ادامدارى دا تولىعىمەن قوسىلادى دەپ سەنەمىن. كەلەشەكتە ءبىزدىڭ وسكەلەڭ ۇرپاق بۇگىنگى ىستەلگەن جۇمىستىڭ ارقاسىندا باسەكەگە قابىلەتتى، ءوز انا تىلىندە جازىپ جانە وقي الاتىن، اتا- باباسىنىڭ مادەنيەتى مەن تاريحىن تولىق بىلەتىن ازامات بولاتىنىنا سەنىممەن قارايمىن.

التىنبەك قورازبايەۆ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى:

- ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جاڭا «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا قازاق ءتىلىن لاتىن قارپىنە اۋدارۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى مالىمدەدى. سونداي-اق مەملەكەت باسشىسى 2017 -جىلدىڭ سوڭىنا قاراي عالىمدار مەن قوعام وكىلدەرىمەن ءوزارا تىعىز بايلانىس جاساي وتىرىپ، قازاق ءالىپبيىنىڭ ءبىرىڭعاي ستاندارتى مەن گرافيكاسىن قابىلداۋعا قاجەت بولاتىندىعىن ناقتى ايقىندادى.

ال، 2025 -جىلدان باستاپ ىسكەرلىك قۇجاتتاما، مەرزىمدى باسپا ءسوز، وقۋلىقتار وسىنىڭ ءبارى ەندى لاتىن قارپىندە شىعۋى ءتيىس بولادى. بۇگىنگى تاڭداعى ءالىپبيدى اۋىستىرۋدىڭ ساياساتقا دا، باسقاعا دا قاتىسى جوق، ەڭ باستى قاجەتتىلىگىن ءتىلدىڭ ءوزى تالاپ ەتىپ وتىرعانىن جەتە ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. قازاقستاننىڭ قازاق ءتىلىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ ارقىلى كەڭ كولەمدى، تەرەڭ دەڭگەيلى عالامداسۋ پروتسەسىنە ەنۋى ەڭ ماڭىزدى ماسەلە.

لاتىن گرافيكاسى قازىرگى تاڭدا دۇنيەجۇزى بويىنشا كەڭ قولدانىلاتىن جازۋ جۇيەسى رەتىندە تانىلىپ وتىر.

وسى تۇرعىدان العاندا قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋى ءبىر جاعىنان، قازاق ءتىلىنىڭ الەمدىك اقپاراتتىق كەڭىستىككە ەركىن ەنۋىنە، ەكىنشى جاعىنان، قازاقستانداعى اقپاراتتىق جانە كوممۋنيكاتيۆتىك تەحنولوگيالاردىڭ كەڭ تارالۋى مەن دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. لاتىن الىپبيىنە كوشۋ -  ۇلت ءۇشىن قاجەتتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ولاي دەۋىمىزدىڭ سەبەبى، بىرىنشىدەن، قازاقتىڭ دىبىستىق جۇيەسىن سول قالپىندا تاڭبالاپ بەرە الاتىن ءالىپبيدى ەنگىزۋ بولسا، ەكىنشىدەن، سول ءالىپبي قوعام دامۋىنا ساي ودان ءارى جەتىلدىرۋگە ىلەسىپ، دامي الۋ دەڭگەيىندە ەسكەرىلەتىن زاڭدىلىقتاردى ەنگىزۋ جانە قازاقتىڭ ۇلتتىق جازۋىن، ءالىپبيىن تۇراقتاندىرۋعا، قازاق تىلدىك قوردى سول قالپىندا ساقتاپ قالاتىن نەگىزگى گرافيكانى ەنگىزۋگە باعىتتالادى.

لاتىن الىپبيىنە كوشۋ -  قازاق ءتىلىنىڭ حالىقارالىق دارەجەگە شىعۋىنا جول اشادى. بۇگىنگى كومپيۋتەر زامانىندا ينتەرنەت جۇيەسىندە ۇستەمدىك ەتەتىن لاتىن ءالىپبيى ەكەندىگىن مويىندار بولساق، قازاق تىلىنە كومپيۋتەرلىك جاڭا تەحنولوگيالار ارقىلى حالىقارالىق اقپارات كەڭىستىگىنە كىرىگۋگە ءتيىمدى جولدار اشىلادى. ءبىز لاتىن الىپبيىنە كوشە وتىرىپ، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، تىلىمىزدەگى دىبىستىق جۇيەلەردى ناق انىقتاپ، قازاق ءتىلىنىڭ جازىلۋى مەن دىبىستالۋ كەزىندە سوزدەر قولدانىسىنداعى ارتىق كىرمە سوزدەردەن ارىلامىز. الەمدەگى باسقا ۇلتتارمەن باسەكەگە تۇسۋدە قازاق ۇلتىنا قاجەتتى نارسە جالپى زياتكەرلىك پەن الەمدىك دەڭگەيدەگى ءبىلىم. ال بۇلارعا باستار قادام جاقىن ۋاقىتتا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ دەپ ەسەپتەيمىن. لاتىن ءالىپبيى جالپى تۇركى حالىقتارىنىڭ ورتاق تۇسىنىسەتىن جازۋى بولارى ءسوزسىز. كەشەگى پارلامەنتتەگى القالى جيىندا ايتىلعان ۇتىمدى ويلار مەن ۇسىنىستار جالپى ەلىمىز ءۇشىن جاسالىپ جاتقان يگى قادامداردىڭ ءبىرى. ءوز باسىم لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە قولداۋ بىلدىرەمىن.

الماس مۇحتاروۆ، «ەجەلگى تاراز ەسكەرتكىشتەرى» قورىق- مۋزەيىنىڭ ءبولىم باسشىسى:

- جالپى، قازاق جازۋىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ ماسەلەسى ەلباسىمىزدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلۋى بەكەر ەمەس. ويتكەنى مۇنداي قادام ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىزدىڭ كەڭ ءورىس الۋىنا جانە قولايلى دامۋىنا زور مۇمكىندىكتەر بەرەدى. سونداي- اق لاتىنشاعا كوشۋ قازىرگى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار زامانىنىڭ تالابىنا ساي كەلەتىندىكتەن، ەلىمىزدىڭ الەمدەگى ەڭ مىقتى دامىعان، وركەنيەتى جوعارى وتىز مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلۋىنا كومەگىن تيگىزەدى دەپ ويلايمىن. ارينە، وسى ءتىل مەن ەل تاعدىرى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ءىستى جان- جاقتى ويلاستىرىپ، كەزەڭ- كەزەڭىمەن جۇيەلى دە كەشەندى تۇردە اتقارۋ قاجەت دەپ سانايمىن. پارلامەنتتىك تىڭداۋدا بۇل جونىندە ساليقالى اڭگىمە ءوربىدى. ءتيىستى ۇسىنىستار قابىلداندى. الداعى ۋاقىتتا دا جۇمىس توبى اتالعان باعىتتاعى جوبانى جۇزەگە اسىرۋدا قوعام ۇنىنە قۇلاق اسادى دەپ سانايمىن.

ال ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا، قازاق ءالىپبيىنىڭ جاڭا نۇسقاسى وسىلايشا قىزۋ تالقىلانىپ، كوپ كەشىكتىرىلمەي قابىلدانۋى ءتيىس. جالپى قولدانىسقا ەنگىزىلۋ كەزەڭى 2025 -جىلعا قاراي دەپ مەملەكەت باسشىسىنىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا ناقتى اتاپ كورسەتىلگەنىن ەسكەرسەك، ءبىزدىڭ تىڭعىلىقتى دايىندالۋىمىز ءۇشىن ۋاقىتىمىز جەتكىلىكتى، مۇمكىندىكتەرىمىز دە از ەمەس. كارىباي مۇسىرمان، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى الەمدە ءار 10 ادامنىڭ 8^- ء^і لاتىن گرافيكاسىن پايدالانادى. بۇل -  تىم كوپ. لاتىنعا كوشۋ ماسەلەسى ويدان شىعارىلعان جوبا ەمەس. وركەنيەت الەمىنە قادام باسقاندا لاتىن الىپبيىمەن بىرگە بارۋ -  وتە دۇرىس قادام. شەتەلدە تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبارى لاتىن ءقارپىن قولدانادى. جاڭا ءالىپبي سولاردىڭ ءبارىنىڭ باسىن بىرىكتىرۋگە جاعداي جاسايدى.

ياعني بۇل -  بىرىكتىرەتىن پروتسەسس. سونىمەن قاتار، قازاق ءتىلىن وركەنيەتكە جەتكىزىپ، ونى وقىپ- ۇيرەنۋدى قالاساق، لاتىن الىپبيىنە كوشكەنىمىز ءجون. البەتتە، بۇل قادام بارىسىندا قيىندىقتار كەزدەسەتىنى انىق. مىسالى، جاسى كەلگەن ادامدار لاتىنشا ءارىپ تانىماۋى مۇمكىن. جاقسى دۇنيەگە وڭايلىقپەن قول جەتپەيدى. مەنىڭشە، وسى باعىتتا كەزدەسەتىن كەيبىر كەدەرگىلەردى تۇيەدەي ەتىپ كورسەتۋدىڭ قاجەتى جوق.

لاتىن ءالىپبيىنىڭ حالقىمىزعا، ەلىمىزگە قانداي پايداسى بار دەگەن ماسەلە بولۋى ءتيىس. وسى تۇرعىدان العاندا لاتىن گرافيكاسىنىڭ بىزگە بەرەرى مول. لاتىن قارپىنە كوشۋ ماسەلەسىن قوعام بولىپ، جۋرناليستەر، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر سەكىلدى ءار سالانىڭ وكىلدەرى تالقىلاسا، وندا ەشقانداي قيىندىق تۋمايدى. مەنى بۇعان دەيىن جازىلعان قازاق ادەبيەتىنىڭ، كونە تۋىندىلارىمىزدىڭ تاعدىرى تولعاندىرعان ەدى. الايدا كومپيۋتەرلىك باعدارلاما ارقىلى ولاردى ۇسىنىلعان گرافيكاعا لەزدە اۋىستىرۋعا مۇمكىندىك بار ەكەن.

ماسەلەن، 3 سەكۋندتا «اباي جولىن» لاتىنشاعا اينالدىرىپ بەرەتىنى تۋرالى ايتىلدى. ەندەشە، بۇدان ارتىق نە كەرەك؟! لاتىن الىپبيىنە اۋىسۋ -  زامان تالابى. دۇنيە ءجۇزىنىڭ 80 پايىزى وسى ءقارىپ ءتۇرىن تاڭداعان. سوندىقتان، قازاقستان وركەنيەتتەن قول ۇزبەي، سول يگىلىكتى ءىستى تەزىرەك جۇزەگە اسىرۋى كەرەك.

نۇرلان دۋلاتبەكوۆ، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:

- بۇگىنگى تاڭدا قوعامدا ءالىپبيدى اۋىستىرۋعا بايلانىستى ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلۋدا. بىرەۋلەر لاتىن ءالىپبيىنىڭ وڭتايلى تۇستارىن العا تارتسا، ەندى باسقالارى بۇل ىستە اسىعىستىق جاسامايىق دەپ ساقتاندىرادى. مۇنداي پىكىرلەردىڭ ورىن الۋى وتە زاڭدى. سونىڭ ارقاسىندا كوپشىلىك وسى ءبىر كۇردەلى ماسەلەگە وراي ءوزىنىڭ كوزقاراسىن قالىپتاستىرادى. الايدا انىق بولاتىن ءبىر ماسەلە بار. ول -  قازاق ءتىلى بۇگىن بە، ەرتەڭ بە مىندەتتى تۇردە لاتىن الىپبيىنە كوشەدى. شىنىندا دا، ءالىپبي اۋىستىرۋدىڭ ساياساتقا دا، باسقاعا دا قاتىسى جوق، ەڭ باستى قاجەتتىلىگىن ءتىلدىڭ ءوزى تالاپ ەتىپ وتىر. ءتىلدىڭ ىشكى- سىرتقى جاعدايى قازىرگى جازۋدىڭ (ورفوگرافيا) ايتىلىمعا (ورفوەپياعا) كەرى اسەر ەتىپ، وزگە تىلدەن كىرگەن سوزدەردىڭ سالماعى ارتا ءتۇسىپ، كىرمە دىبىستاردىڭ ءتول سوزدەرىمىزدىڭ فونەتيكا- گرامماتيكالىق تالاپتارىن بۇزا باستاۋى سەكىلدى ءتۇرلى جاعدايلار ءالىپبي وزگەرتۋ ماسەلەسىن العا تارتتى.

لاتىن الىپبيىنە كوشۋ -  قازاق حالقىنىڭ العا جىلجۋىنا، جاڭا زامان تالابىنا ساي ءوسىپ- وركەندەۋىنە، بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ جان- جاقتى دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسىپ، جەمىسى مەن جەڭىسىن اكەلەرى ءسوزسىز. ءبىز لاتىن الىپبيىنە كوشە وتىرىپ، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، تىلىمىزدەگى دىبىستىق جۇيەلەردى ناق انىقتاپ، قازاق ءتىلىنىڭ جازىلۋى مەن دىبىستالۋ كەزىندە سوزدەر قولدانىسىنداعى ارتىق كىرمە سوزدەردەن ارىلامىز.

سوندىقتان لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ءبىز ءۇشىن، بولاشاق ءۇشىن الدەقايدا ماڭىزدىراق. ايگەرىم جاڭبىرباي قىزى، «ايىرتاۋ تاڭى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ەلىمىز بەن بالالارىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاعان ادامعا شىن مانىندە لاتىن ارپىنە كوشۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. وتكەن عاسىردىڭ 1929-1940 -جىلدارى لاتىن ارپىندە بولدىق. بۇگىندە كەز كەلگەن ازامات لاتىن ءالىپبيىن بىلمەسە دە ونىڭ ىشىندەگى ارىپتەردى وقي الاتىنىمىزعا سەنىمدىمىن. ورىس، اعىلشىن تىلدەرىن دە ۇيرەنىپ، انا تىلىمىزدەي مەڭگەرىپ جاتىرمىز عوي. سوندىقتان قيىندىقتار تۋمايدى دەپ بىلەمىن. جاستار قازىرگى 42 ارىپكە قاراعاندا 25 تاڭبادان تۇراتىن لاتىن ءالىپبيىن تەز ۇيرەنىپ الادى. «نە ءۇشىن لاتىن ارپىنە كوشۋىمىز كەرەك؟»، دەگەن سۇراق توڭىرەگىندە كوپ عالىمداردىڭ وي- پىكىرلەرىن وقىپ، تانىستىم. مەن دە ۇستاز، ماتەماتيكا ءپانى مۇعالىمى رەتىندە ەلباسىنىڭ پىكىرىمەن تولىق كەلىسەمىن. دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋدى جوسپارلاپ وتىرعان مەملەكەتىمىزدىڭ سولارمەن تەرەزەسى تەڭ بولۋى ءۇشىن دە بۇل رەفورما قاجەت. ساياسي ماڭىزدىلىعى جاعىنان ايتقاندا، كيريلليتسامەن ءسىڭىپ كىرگەن وتارلىق سانادان ارىلۋ ءۇشىن دە ونىڭ ساياسي ماڭىزى زور.

ەكىنشىدەن، لاتىن جازۋى قولدانىسقا وڭاي، يگەرۋگە ىڭعايلى. وعان قوسا جاراتىلىس عىلىمدارى جاعىنان دا قولدانىستا دالدىلىگى مەن قولايلىلىعىن دۇنيەجۇزىنىڭ ءومىر تاجىريبەسى دالەلدەدى. جەر بەتىندە لاتىن ءالىپبيى بارلىق سالادا قولدانىلاتىنى بايقالادى. بارلىق ءدارى- دارمەك اتاۋلارى، ماتەماتيكا، فيزيكا، حيميا فورمۋلالارى، كوپتەگەن تەرميندەر، ماماندىقتارعا قاتىستى عىلىمي ادەبيەتتەر -  بارلىعى دا لاتىن الىپبيىمەن بايلانىستى ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. لاتىن گرافيكاسىن قولداناتىن بارلىق ەلدەردىڭ الىپبيىندەگى ءارىپ سانى تىلدەگى فونەمالار سانىنان الدەقايدا از بولۋى دا ونىڭ جەتىستىگى بولىپ تابىلادى. لاتىن ارپىنە كوشۋ - ءتۇبى ءبىر، تاريحى ورتاق تۇركى حالىقتارىمەن جاقىنداستىرا تۇسەتىنى دە ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ءبىرى. ولارمەن بىرلەسە وتىرىپ، گۋمانيتارلىق عىلىمي- زەرتتەۋلەردى جاڭا ساتىعا كوتەرۋگە مۇمكىندىكتەرىمىز كوبەيەدى. تۋىستاس حالىقتاردىڭ ىنتىماقتاستىعىنان ەشكىم ۇتىلمايدى.

گۇلميرا نۇرتايەۆا، ءال-فارابي اتىنداعى مەكتەپ-ليتسەيدىڭ ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى