ەلوردالىق بالالار قاي تىلدە وقيدى؟

استانا. قازاقپارات - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا جاس بۋىننىڭ بويىنا قاجەت بولمىس تۋرالى بۇكپەسىز ايتتى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ قازاقستاندىقتاردان كورگىسى كەلەتىن ەڭ ءبىرىنشى قاسيەت، ول -  ۇلتتىق سانا. ءبىلىم دە، باسەكەگە قابىلەتتىلىك تە، سانانىڭ اشىقتىعى دا ەڭ الدىمەن ۇلتتىق كودتىڭ ساپالى نەگىزى بولۋى ءتيىس.

وسى ورايدا كەلەشەكتىڭ كەپىلى -  وقۋشىلارىمىزدىڭ قاي تىلدە وقىپ جۇرگەنىنە نازار اۋدارعان ەدىك. ويتكەنى الەمنىڭ ۇزدىك 100 وقۋلىعى قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ءھام ءبىلىم سالاسىنداعى رەفورمالار قىزۋ جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان بەتبۇرىستى كەزەڭدە ورىس جانە قازاق سىنىبىنىڭ تارازى باسىنداعى سالماعى تۋرالى ماسەلە قوعامدا ءجيى قوزعالىپ جۇرگەنى ءمالىم.

2017 -جىلعى وقۋ جىلىندا ەلوردا مەكتەپتەرىندە 76257 بالا -  قازاق تىلىندە، 53603 بالا -  ورىس تىلىندە، ال 682 بالا اعىلشىن تىلىندە وقىعان ەكەن. استانا قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە، ەلوردادا بارلىعى 95 مەكتەپ بولسا، ونىڭ ىشىندە 32 قازاق مەكتەبى، 17 ورىس مەكتەبى، 41 ارالاس مەكتەپ جۇمىس ىستەيدى.

سونداي-اق، 2 مەكتەپتىڭ باس- تاۋىش سىنىپتارى ارالاس، 3 مەكتەپ 9-سىنىپقا دەيىن ورىسشا وقىتادى. بۇل -  ويلانتارلىق كورسەتكىش. جاسىراتىنى جوق، سوڭعى جىلدارى بالاسىن ورىس تىلىندە وقىتۋدى قولايلى كورەتىن اتا- انالار قاتارى ارتىپ وتىر. اتالعان ءۇردىس استاناداعى №84 -مەكتەپ- ليتسەيىنەن دە بايقالادى.

وسى مەكەمە ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى زاۋرەش نۇرعاليەۆانىڭ ايتۋىنشا، بيىل ءبىلىم ورداسىندا 762 بالا قازاق سىنىبىن، 548 بالا ورىس سىنىبىن ءبىتىردى. جاڭا وقۋ جىلىندا 1214 بالا مەكتەپكە قابىلداندى. باستاۋىش سىنىپتار بويىنشا 28 قازاق سىنىبىندا 768 بالا وقىسا، 14 ورىس سىنىبىندا 446 بالا ءبىلىم الۋدا. الاڭداتارلىعى، ورىس سىنىبىندا وقيتىنداردىڭ دەنى قازاق بالالارى ەكەن.

-  ءبىزدىڭ مەكتەپتەگى ورىس ءتىلى سىنىپتارىنىڭ 90 پايىزى -  ءوز قاراكوزدەرىمىز. بۇل -  قازاق اتا-انالارىنىڭ تاڭداۋى. ايتالىق، قازاق سىنىبىندا 38 وزگە ۇلت وكىلى وقىسا، ورىس سىنىبىندا 336 قازاق بالاسى ءبىلىم الۋدا. سەبەبى، حالىق سۇرانىسقا وراي تاڭداۋ جاسايدى. كەز كەلگەن دۇنيە قوعامداعى قاجەتتىلىككە بايلانىستى، -  دەپ ءتۇسىندىردى بۇل جايتتى زاۋرەش نۇرعاليەۆا.

-  نەگىزگى نارسە -  اتا-انالاردىڭ ىشكى سەنىمسىزدىگى. ايتپەسە، وقۋ ادىستەمەسى ورتاق. بارشا مۇعالىمگە اقپاراتتىڭ قولجەتىمدىلىگى بىردەي. وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسار مەكتەپتەگى كادر تاپشىلىعى ماسەلەسىنە دە توقتالىپ ءوتتى. -  اسىرەسە، باستاۋىش سىنىپ پەن ورىس ءتىلى، فيزيكا، حيميا پاندەرىنىڭ مۇعالىمدەرى جەتكىلىكسىز. ورىس سىنىپتارىنا مامان وتە تاپشى. قوسىمشا ماماندار دايىنداي الماي جاتىرمىز، -  دەيدى ول.

البەتتە، بالانىڭ وتباسى مەن ورتا تاربيەسىنە بايلانىستى ءتىل بىلمەۋى دە كۇرمەۋى قيىن ماسەلە. اتا-انالار وسى سەبەپپەن دە باستاپقىدا قازاق سىنىبىنا بارعان بالاسىن ۋاقىت وتە كەلە ورىس سىنىبىنا اۋىستىرىپ جاتادى. ويتكەنى، ساباق ۇلگەرىمى ناشار. ءبىز مەكتەپتىڭ الدىندا 1-سىنىپتا وقيتىن بالالارىن كۇتىپ تۇرعان اتا-انالاردى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.

ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاق مەكتەپتەرىنە قاتىستى نەگىزگى ەكى ماسەلەنى العا تارتتى. ياعني، پەداگوگيكا ماماندارىنىڭ كاسىبي دايىندىعىن ارتتىرۋ جانە كادر دايارلاۋدى ەكونوميكالىق قاجەتتىلىككە سايكەستەندىرۋ -  ءبىلىمنىڭ ساپاسى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى كۇشەيتپەك. ماسەلەن، ءوزىن روزا دەپ تانىستىرعان اتا-انانىڭ ءبىرى 8-سىنىپتا وقيتىن بالاسىن وسى مەكتەپ-ليتسەيگە اۋىستىرعىسى كەلەدى ەكەن. تاياۋدا ماسكەۋدەن كوشىپ كەلگەن ول: «قازاق سىنىبىنداعى بالالار كوپ نارسەنى تۇسىنبەيتىن سەكىلدى. مۇنىڭ ءبىر سەبەبى، قازاق تىلىندە ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەردىڭ پەداگوگيكالىق ادىستەمەسى السىزدەۋ كەلەدى. بالانىڭ ۇلگەرىمى ءاۋ باستان ناشار بولسا، ونى ءارى قاراي الىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. وسى تۇرعىدا قازاق مۇعالىمدەرىنە جاناشىرلىقپەن جۇمىس ىستەۋ جەتىسپەيدى»، دەگەن ءۋاج ايتتى.

اشىق پىكىرلەسكەن اتا-انالار الەۋمەتتىك جەكە ماسەلەلەرىن سىنىپقا «ەرتىپ كەلەتىن» مۇعالىمدەردىڭ بار ەكەنىن دە جوققا شىعارمايدى. ولاردا بالاعا كوڭىل بولۋگە قۇلىق بولمايدى. مۇعالىمدەردىڭ ەڭبەكاقىسى - از، نەسيەسى -  كوپ. اسىرەسە، وتباسىلىق الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ ادەتتەن تىس كوپ بولۋى وقىتۋ ۇدەرىسىنە اسەر ەتپەي قويمايدى.

بۇل اتا-انالاردىڭ ءبىرجاقتى شەشىم قابىلداۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى دە، كوپ جاعدايدا ۇلتتىق سەزىمدى الەۋمەتتىك ساراپتاۋ ءارى ساپالى ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى جەڭىپ كەتەدى. قازاق بالالارىنىڭ ورىس سىنىپتارىندا ءبىلىم الۋىنىڭ ءبىر ۇشىعى وسىندا جاتقان سياقتى.

ارينە، «تاربيە - تال بەسىكتەن» دەگەندەي، تەرىسكەي وڭىرلەردە ءتالىم-تاربيە العان اتا-انالاردىڭ باسىم بولىگى بالالارىن «وزدەرىنە تۇسىنىكتى تىلدە» وقىتاتىنى شىندىق. اتا-انالاردىڭ تاعى ءبىر پاراسى قازاق تىلىندەگى وقۋ باعدارلاماسىنىڭ تۇسىنىكسىز بولۋى، تولىمدى اقپاراتتىڭ بولماۋى جانە عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ اۋدارىلماۋى، پراكتيكالىق وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەنى مەن قۇرالداردىڭ كوڭىلدەن شىقپاۋى دا تاڭداۋعا اسەر ەتەتىندىگىن ايتادى.

ارينە، بۇل جەردە اڭگىمە قازاق سىنىبىنا قارسىلىق ەمەس، ورىس سىنىبىندا وقيتىنداردىڭ ۇلەس سالماعىنىڭ كوبەيۋى جانە ونىڭ سەبەپ-سالدارى بولىپ وتىرعانىن باسا ايتقىمىز كەلەدى. ايتپەسە، «قازاقى ورتادا وسكەن بالا مەيىرىمدى كەلەدى ءارى ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى ءبىلىپ وسەدى»، دەگەن نارعىز شايماعامبەتوۆا ەسىمدى اتا-انانىڭ تىلەگى كوپتىڭ تىلەگى بولسا، قانەكي!..

قورىتا كەلگەندە ايتارىمىز، ورتا ءبىلىم بەرۋ -  تەرەڭ ءبىلىم مەن كاسىبي داعدىلار نەگىزىندە ەركىن باعدارلاي ءبىلۋ، ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان جاۋاپتى شەشىم قابىلداۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى. وسى تۇرعىدا بۇگىنگى ءبىلىم الۋشى بۋىننىڭ ۇلتتىق تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا پەداگوگتاردى قىرۋار ەڭبەك كۇتىپ تۇر.

ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ۇلتتىق تاربيە قۇرالى ىسپەتتى «پەداگوگيكا» اتتى ەڭبەگىندە: «قازاقتىڭ تاعدىرى دا، كەلەشەك ەل بولۋى دا مەكتەبىنىڭ قانداي نەگىزدە قۇرىلۋىنا بارىپ تىرەلەدى» دەپ جازىلعان. الاش قايراتكەرىنىڭ التى قاتپارلى ءسوزى الدىڭعى بۋىن وكىلدەرىنىڭ جولباسشىسى بولسا ەكەن دەيسىز، وسىندايدا...

ايا ءومىرتاي، «ەگەمەن قازاقستان»