تىلىمە ءتىل تيگىزبەڭىز
بالانىڭ قىلىعىن قىزىقتاپ جاقىن تۇرعان جاس جۇپ ەرلى-زايىپتى ەكەن، كەنەت جىگىتى ءسال يلىگىپ: «اپاي، كەلىنشەگىمنىڭ اياعى اۋىر ەدى. نەمەرەڭىزدى الدىڭىزعا الىپ، ورىن بەرەسىز بە؟» دەدى قىسىلا ءۇن قاتىپ.
اپامىز موينىن دا بۇرماستان «نۋ ي چتو... ۋ نەە توجە نوگي بوليات» دەپ نەمەرەسىنىڭ باسىنان سيپاپ، ءمىز باقپاي ەمىرەنىپ وتىرا بەردى.
بۇگىنگى باعاندا وي ايتۋعا شىنىندا دا، نە كۇلەرىڭدى، نە جىلارىڭدى بىلمەيتىن حالگە دۋشار ەتكەن وسى وقيعا تۇرتكى بەردى. قازاقشا سويلەۋ ءوز الدىنا، قوعامدا قازاقشا ءسوزدىڭ توركىنىن تۇسىنۋدەن قالعانىمىز جانعا جامان باتادى ەكەن. ولاي دەمەيىن دەسەڭ، «جاھانعا جار سالعان» كۇنى كەشەگى «كۋرلى- مۋرلى» وقيعاسى اناۋ!
ءبىر ءتاۋىرى، قازاق ءتىلىن قورلاۋعا بۇرىنعىداي «ايتا بەرسىنمەن» شەكتەلمەيتىن دارەجەگە جەتىپ قالىپپىز. رەسەيلىك ك ۆ ن- داعى «كامىزياك» كومانداسىنىڭ كاپيتانى ازامات مۇساعاليەۆ «كۋرلى-مۋرلى» دەپ ورىستار ايتاتىنداي تىرنانىڭ تىلىندە «قازاقشا» سويلەگەنى ءۇشىن وڭباي تاياق جەدى.
ازامات تۋدىرعان داۋدان رەسەيدەگى ەڭ تانىمال «مۋز ت ۆ» - نىڭ باس ديرەكتورى ارمان داۋلەتياروۆ پەن الماتىلىق بەلگىلى كينورەجيسسەر- اكتەر نۇرتاس ادامبايعا دەيىن شەت قالمادى. ازاماتتىڭ قاتەلىگىن بەتىنە باستى. ەلىمىزدىڭ مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى قانداسىمىزدى ماقتاي وتىرىپ، ماقتامەن باۋىزدادى، وڭباي سۇرىنگەنىن ەسكەرتتى.
«قازاق تىلىنە تيىسپە، بىلمەسەڭ قورلاما!» دەگەن حالىقتىق مىنەز بۇرىننان دا بار، ءبىراق، ءيسى قازاقتىڭ وسى جولعى ورە تۇرەگەلۋى وزگەشە ەدى... ءسىز بىلەسىز بە، قازىر قازاق ءتىلى ءۇشىن قازاقتار عانا ەمەس وزگە ۇلت وكىلدەرى، شەتەلدىكتەر دە جانىن سالىپ كۇرەسۋگە ءازىر. وتكەندەگى تۇرىك جۋرناليسىنىڭ «ەير استانا» ۇشاعىندا بورتسەرىك قىزعا قازاقشا ەسكەرتۋ جاساعانى سونىڭ ايعاعى.
الايدا، قارىنداسىمىزدىڭ قىزارىپ كەشىرىم سۇراۋ ورنىنا، نۇسقاۋ پاراقشاسىن اكەلىپ، «ءبىز تەك ورىس جانە اعىلشىن تىلىندە سويلەيمىز» دەپ، قوناعىمىزدىڭ مۇرنىنا تاقاپ تۇرىپ، ايبات شەگۋى كوپ جايتتى اڭعارتتى. نۇسقاۋدا سولاي-اق جازىلسىن، ءبىراق، سەنىڭ جەتى اتاڭ تۇتىنعان تىلدە ءبىر اۋىز ءۇن قاتقان شەتەلدىك نە ءۇشىن جازىقتى؟!
بەيباستاقتىق جاساپ، قىزمەتتىك ەتيكەت ەرەجەسىن بۇزعان بورتسەرىك «ەير استانانىڭ» قازاقتىڭ كومپانياسى ەكەنىن، ونىڭ قىزمەتى ءۇشىن كۇللى قازاقستان حالقى ماڭداي تەرىن سىلىپ سالىق تولەپ وتىرعانىن ۇقپادى. ونىڭ بەر جاعىندا تاۋەلسىزدىك ارايىندا تۋعان قارىنداسىمىز ورىس تىلىنەن سوندايلىق قورعانىش تىلەپ تۇردى! قورعاۋشىسىنا سەنىمدى دە ەدى. نەگە؟ ويتكەنى، وسى تەكتەس وقيعالار ەلىمىزدە سيرەك تە بولسا بوي كورسەتۋدە ءارى ءبىر-بىرىنە سەبەپشى، ىقپال ەتۋدە.
قازاقستان ۇلتتىق بانكىنىڭ ءتوراعاسى دانيار اقىشەۆ وتكەن جىلى 1 -ماۋسىمدا 1 جىلدان سوڭ مىندەتتى تۇردە قازاقشا سۇحبات بەرەتىنىن جاريا ەتتى. باس بانكيردىڭ قابىلەتىنە ءشۇبا جوق، ءبىراق الەمدىك ب ا ق وكىلدەرىنىڭ الدىندا بۇلاي كەسىمدى ءسوزدى وزىنە وتە سەنىمدى نە سىرعىتپا جاۋاپقا ۇيرەنگەن ادام عانا ايتاتىنى حاق.
ەندى ءبىر ءارتىس باۋىرىمىز ءانۋار نۇرپەيىسوۆ عالامتوردى شارلاعان بەينەروليكتە «مەن قاي تىلدە سويلەسەم دە ءوز ەركىم. ءبىز ادام قۇقىعى دەموكراتيالىق نەگىزدە قورعالاتىن زايىرلى مەملەكەتتە ءومىر سۇرەمىز» دەپ كەۋدەسىن ۇردى.
ورىستىلدىلەر «انۋار نۋرپەيسوۆ سدەلال ۆيد، چتو ۋ نەگو نە پولۋچاەتسيا پرويزنەستي نا كازاحسكوم يازىكە سلوۆو «قۇقىق» (پراۆو)» دەپ وتقا ماي قۇيدى. مۇنداي «قولداۋعا» ماساتتانعان بىلىكتىمىز «منە كاجەتسيا، سلوۆو «قۇقىق» - ەتو رەزۋلتات زاگوۆورا ميروۆوگو پراۆيتەلستۆا. نە موجەش ۆىگوۆوريت - نە موجەش ي پوترەبوۆات» دەپ ىشتەگى بار جىنىن توكتى دە سالدى.
ءيا، اكتەر ءسوز جوق ءوز قۇقىعىن جاقسى بىلەدى! ءبىراق، ول تۋرالى ەل كونستيتۋتسياسىنىڭ 1- ءبولىمىنىڭ 1-بابىندا تايعا تاڭبا باسقانداي: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى - ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەپ جازىلعانىن بىلمەيدى. ياعني، ءوزىن وقىتىپ، الاڭسىز ءوسىرىپ، ايالاپ تاربيەلەپ، قاق-سوقتان قورعاپ، قىزمەتكە قول جەتكىزگەن وتانى سىيلاعان قۇقىعىن بىلمەيدى.
ءسويتتى دە، ءوزىن قوعامدا قورعاپ وتىرعان زاڭ اكتىلەرىنە ويلانباي ءتىل تيگىزدى... اتىراۋلىق زامانداسىم، كاسىبي دارىگەر ءومىرزاق زينۋلليننىڭ اۋزىنان ازاماتتىڭ كادىمگى استراحان (رەسەي) جەرىندەگى ەجەلگى قۇموزەكتەن (قازىر - كامىزياك!) ەكەنىن ءبىلدىم. ازامات ەستى جىگىت ەكەن، ورەسكەل قىلىعى ءۇشىن قازاقتاردان، قازاقستاننان عالامتور ارقىلى كەشىرىم سۇرادى!
انا ءتىلىمىزدىڭ جاناشىرسىز ەمەستىگى وسىلايشا سالتانات قۇردى. قازىر قازاق ءتىلى وتكەن عاسىردىڭ 90- جىلدارىنداي قاۋقارسىز دا ەمەس.
وزىنە «تيىسكەندەردى» كەشىرۋگە بەيىل. دەي تۇرعانمەن... باۋىرلار، تىلگە ءتىل تيگىزبەڭىزدەر!
تالعات ءسۇيىنباي، "ەگەمەن قازاقستان"
