ەۋروپادان تابىلعان «كاتالون كارتاسى» جانە حاندار بەينەسى - فوتو

 استانا. قازاقپارات - ەۋرازيانىڭ اپايتوس دالاسىندا ءبىزدىڭ بابالارىمىزدىڭ تابانى تيمەگەن جەر جوق شىعار. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، Ⅺ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن دەشتى قىپشاقتىڭ ايگىلى حانى ءھام دارىندى قولباسشىسى ارتىق سارىحان ۇلى دەيتىن ادام بولعان. ونى ورىس جىلنامالارىندا «وتروك حان» دەپ جازادى.

 وسى ارتىق حانزادا 1118 -جىلى گرۋزيا پاتشاسى ءداۋىتتىڭ جالىنىشتى شاقىرۋىمەن 45 مىڭ ساربازىن باستاپ بارىپ، گۇرجىلەردى جوق قىلۋعا كەلگەن وزىنەن بەس ەسە كوپ (300 مىڭ) پارسى اسكەرىن ويسىراتا جەڭەدى. ءسويتىپ، ول جەردە سەگىز جىلداي تۇرىپ، تۋعان دالاسىنا قايتادى. قازىر وسى شايقاس بولعان جەر گرۋزيندەردىڭ ماڭگى ءتاۋ ەتەر توبەسى، بىزشە ايتقاندا «كيەلى ورىنى».

 

 «كاتالون كارتاسى»

قىسقاسى، مىنا تۇرعان ورىس دالاسى، ونىڭ ارعى جاعىنداعى قاپ تاۋلارىنىڭ قىرقا- قولاتىندا جاۋىنگەر تۇركى- قىپشاققا قاتىستى تاريح كوپ. وسى ورايدا، جوعارىداعى بابالار جورتقان جولمەن ءجۇرىپ، ۇلى دالا تاريحىنا قاتىستى دەرەكتەردى تۇگەندەپ، قايتقان «بابالار ىزىمەن» اتتى ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى وتكەن سارسەنبى كۇنى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە باسپا ءسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى. ەكسپەديتسيا باسشىسى، تانىمال مەتسەنات ساپار ىسقاقوۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل ساپار وتە پايدالى بولعان.

وزبەك حاننىڭ بەينەسى

 «جۇرگەنگە -  جورگەم» دەگەندەي ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى اۋەلى، قازاق دالاسىن كوكتەي ءوتىپ، رەسەي، ازەربايجان، ارمەنيا، گرۋزيا، ۋكراينا، مولداۆيا، سلوۆەنيا، بەلارۋس، ليتۆا، پولشا، گەرمانيا، فرانسيا، ۆەنگريا، يتاليا، ۆاتيكان، ت. ب. ەلدەرىن ارالاپ، ءتول تاريحىمىزدى تۇگەندەپتى. وزبەك حاننىڭ بەينەسى ساياحاتشىلاردى جوعارىدا ارتىق حانزادا جەڭىس تۋىن تىككەن توبە باسىندا گرۋزيا ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ءوزى كەلىپ كۇتىپ الىپتى. ول: «بۇگىنگى تاۋەلسىز گرۋزيا دەشتى قىپشاق حانى ارتىققا ايرىقشا قارىزدار»، دەگەن ەكەن.

جانىبەك حاننىڭ بەينەسى

بۇدان باسقا اسا قۇندى دۇنيە، ساياحاتشىلار ەۋروپا ساپارى كەزىندە ۇلى دالا تاريحىنا قاتىستى كارتالار تاپقان. اتاپ ايتقاندا، 1375 -جىلى ۆەنەتسيادا جاسالعان قازىرگى تاڭدا تولىق نۇسقاسى پاريج قالاسىندا ساقتالعان «كاتالون كارتاسى» . بۇل كارتا كەزىندە ەۋروپالىق ساياحاتشى- بارلاۋشىلار قولىمەن سىزىلعان. كارتادا قازاق حانى جانىبەكتىڭ اتى- ءجونى جازىلعان بەينەسى بار ەكەن.

 ەكىنشى كارتا «انتونيو دۋلسەرت» دەپ اتالادى. بۇل 1339 -جىلى جاسالىپتى. مۇندا قازاقتىڭ وزبەك حانىنىڭ سۋرەتى جانە دەشتى قىپشاق ورداسىنىڭ تۋى بەينەلەنگەن.

«انتونيو دۋلسەرت» كارتاسى

ءۇشىنشى كارتا -  سترالەنبەرگ يوگان كارتاسى. بۇنى 1730 -جىلى شۆەد وفيتسەرى جاساعان. كارتانى ءوز كوزىمەن كورىپ پايىمداۋشى گەوگرافيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى وردەنبەك مازبايەۆتىڭ پىكىرىنشە، بۇل قۇجاتتا قازاق حاندىعى جانە قازاق رۋلارىنىڭ ورنالاسۋى جايلى مالىمەتتەر كوپ جانە جوعارىداعى ەكى كارتادان بۇگىنگى ەتنوستار اۋماعىنىڭ تارالۋىن اڭعاراسىز دەيدى.
 

دەشى قىپشاق حاندىعىنىڭ تۋى وسىلاي

 ۇلكەن ساپاردان تۋعان جەرگە ورالعان ساياحاتشىلار قازىر 40 سەريادان تۇراتىن دەرەكتى فيلم جاساپ جاتىر. ونى وتاندىق تەلەارنالار ارقىلى حالىققا جەتكىزبەك. ونىڭ سىرتىندا الداعى قىركۇيەك ايىنىڭ 13-نەن باستاپ ەلوردا تورىندە «دەشتى قىپشاقتىڭ ورتاعاسىرلىق تاريحى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنسيا وتكىزبەكشى. بۇعان 25 مەملەكەتتىڭ تۇركى- قىپشاق زەرتتەۋشىلەرى كەلەدى دەپ كۇتىلۋدە. كونفەرەنسيامەن قاتار Ⅲحالىقارالىق «The spirit of Desht-I-Kipchak» اتتى ونەر فەستيۆالى وتەدى. بۇعان 36 ەلدەن 100-گە تارتا ونەرپازدار مەن ونەر ۇجىمدارى شاقىرىلىپ وتىر. بۇل ونەرپازدار العاشقى كۇنى قازاقتىڭ ءان- جىرىن ايتىپ سايىسادى، كەلەسى كۇنى ءوز ەلىنىڭ ونەرلەرىن كورسەتەدى.

 بەكەن قايرات ۇلى، «ەگەمەن قازاقستان»