قازاق بالالار كينوسىنىڭ اتاسى
ەستيار اپكەم: «ولاردىڭ ءبارىن جاقسى كورگىزىپ تۇرعان ءبىر ادام بار. ول - رەجيسسەر»، - دەگەن. سوندا العاش رەجيسسەر دەگەن ماماندىقتىڭ بارىن ەستىپپىن. مەن جاقسى كورگەن كەيىپكەرلەردى سۇيكىمدى قىلىپ تۇرعان ادام - ابدوللا قارساقبايەۆ ەكەن.
سودان باستاپ قارساقبايەۆتى كورگىم كەلدى. سويتسەم، مەن تۋىلماي تۇرىپ، ول كىسى ومىردەن ءوتىپ كەتكەن ەكەن... ءبىراق، سوندا دا قارساقبايەۆ جۇرگەن جەرلەرمەن جۇرگىم كەلدى...
...الماتىنىڭ كوشەسىندە كەلەم. قارساقبايەۆتىڭ ءوزىن بولماسا دا، ەستەلىكتەر ارقىلى ەلەسىن تابارمىن دەيمىن... انا كينوتەاترعا بارام - قازاق كينوسى جوق، مىنا كينوتەاترعا بارام، وندا دا قازاق كينوسى جوق. كوشەدەن دە جارناماسى ىلىنگەن قازاق كينوسىن تابا المادىم.
كىلەڭ شەتەلدىك كينولاردىڭ افيشاسى سىقيىپ تۇر. «كەلينكا سابينا» سياقتى ارزانقول دۇنيەلەردىڭ جارناماسى عانا ءار جەردەن سىقسىڭدايدى.
...الماتىنىڭ كوشەسىندە ويلانىپ كەلەم. قازىرگى كينوداعى كەيىپكەرلەر نەگە ەستە قالمايدى؟ نەگە وسى سوڭعى تۇسىرگەن فيلمدەردەگى كەيىپكەرلەر جالپىعا سۇيكىمدى بولىپ كەتپەيدى؟ ويتكەنى، وندا شىنايىلىق جوق. قازاقى مىنەز تاپپايسىڭ. سوندىقتان دا، بۇگىن تۇسىرگەن كينونى ەرتەڭ ۇمىتىپ قالامىز. سوندىقتان دا، ءبىز قازاق كينوسىنا بارمايمىز. سوندىقتان دا، ءبىز قازاق رەجيسسەرلەرىن تانىمايمىز.
...الماتىنىڭ كوشەسىندە اسىعىپ كەلەم. ابدوللا قارساقبايەۆتىڭ بولمىسىن ىزدەيمىز دەپ «قازاق فيلم» قاقپاسىنىڭ تۇمسىعىنا كەلىپ ءبىر-اق تىرەلدىك. مۇندا كوزكورگەندەر كوپ...
بالالىق شاعى اۋىر بولعانىن ءاۋ باستا ارىپتەس ءىنىسى سلامبەك تاۋەكەلدەن ەستىدىم. «ابدوللا اعانىڭ بالالىق شاعى تۋرالى ەستىگەنىمدە، جۇرەگىم شىمىرلاپ كەتتى. اشارشىلىق جىلدارىندا ابدوللا اعانىڭ اكەسىنىڭ جولداستارى اۋىلىنا كەلىپتى. ولار جولاي تاۋ جاقتان يىعىنا كەتپەن اسىنىپ كەلە جاتقان قارساقبايدىڭ زايىبىن جولىقتىرىپتى. قۇرداس بولعاسىن كەلىنشەكپەن قالجىڭداسادى. ۇيىنە كىرىپ، ءشاي-ءپاي ىشكىسى كەلەتىن نيەت بىلدىرەدى. سوندا ابدوللا اعانىڭ اناسى داستارقانىن جايىپ، قارا سۋمەن بولسا دا، قوناقتارىن كۇتىپ بايەك بولادى. جولداستارىنىڭ بۇكىل قالجىڭىنا شىدايدى. داستارقان جينالىپ، باتا بەرىلگەننەن كەيىن شىمىلدىقتى ءتۇرىپ جىبەرىپتى دە: «ازاماتتار، ەندى مىنا بالالارىمدى كومۋگە كومەكتەسىڭدەر»، - دەپتى.
سويتسە، شىمىلدىقتىڭ ارعى جاعىندا قاز-قاتار 4-5 بالا تىرايىپ-تىرايىپ ءولىپ جاتىر ەكەن. مۇنى ابەكەڭ ماعان ءوزى ايتىپ بەرگەن ەدى. قارساقبايدىڭ ون التى بالاسىنىڭ ىشىندە امان قالعانى - ابدوللا عانا. قالعاندارى اشارشىلىق جىلدارىندا، سوعىس كەزىندە باقيلىق بولىپ كەتكەن»، - دەيدى سلامبەك تاۋەكەل.
«بالا جامبىل»
تاعى دا الماتىنىڭ كوشەسىندە كەلەمىن... تەزىرەك «قازاقفيلمدىكتەر» بەرگەن تەلەفون نومىرىنە قوڭىراۋلاتسام دەيمىن. قولىمداعى تىلدەي قاعازدا ابدوللا قارساقبايەۆتىڭ جالعىزى - توقتاردىڭ تەلەفون ءنومىرى مەن مەكەن-جايى. جۇمىسقا كەلە سالا تەردىم. تەلەفوننىڭ ارعى جاعىنداعى كىسى ورىسشالاۋ كورىندى باستاپقىدا. اكەسى تۋرالى جازامىز دەگەنىمىزگە قۋانىپ قالدى. ءبىراق، اكەسىنىڭ بالالىق شاعى تۋرالى تام-تۇمداپ قانا ايتا الدى.
«اكەمنىڭ ارمانى - اشارشىلىق جايىندا ۇلكەن كارتينا ءتۇسىرۋ بولىپتى. اشتىقتان قاتىپ قالعان قازاق اۋىلىن ەكراندا وشپەستەي ەتىپ تاڭبالاۋدى ءوزىنىڭ بورىشى ساناپتى. ءبىراق، ءوزى سول دۇنيەنى جاساي المادىم دەپ وكىنىشپەن ومىردەن ءوتتى. دەسە دە، «بالالىق شاقتىڭ كەرمەك ءدامى» فيلمىندە ازداپ بولسا دا، ءوز ارمانىن جۇزەگە اسىرعىسى كەلگەن. ونىڭ بالالىق شاعىنداعى قيىندىق - قازاقتىڭ باسىنان وتكەن ناۋبەت. اجەمىزدەن ون ەكى جاسىندا ايرىلعان. كوپ ۇزاماي اتامىز دا اجەمىزدىڭ ارتىنان كەتەدى. قارساقباي - مال جيماعان قازاق بولىپتى، كەرىسىنشە، ءومىر بويى قوي باعىپ كۇنىن كورگەن. مۇنداي وتباسىنان شىققان بالانىڭ قانداي بولاتىنى بەلگىلى ەمەس پە؟ ارينە، ەرتەگىدەگىدەي: كوپ وقىپتى، ساباقتان كەلە سالا جاسى كەلگەن اتاسى مەن اجەسىنە قولعانات بولىپ، وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن تىربانىپ ەڭبەكتەنىپتى.
اكەم كينو ونەرىنە اۋىلىندا جۇرگەندە-اق ارالاسقان. جامبىلدىڭ جاستىق شاعى تۋرالى فيلم ءتۇسىرىپ جۇرگەن ماماندار بىردە ساۋ ەتىپ اۋىلعا كەلە قالادى. مەكتەپتەگى ەڭ بەلسەندى وقۋشى بولعان اكەم كەلگەن قوناقتارعا ءان ايتىپ، جىر وقىپ، كونسەرت قويادى. سوندا ريزا بولعان كينو ماماندارى اكەمدى جامبىلدىڭ جاس ءوسپىرىم شاعىنداعى ءرولىن سومداۋعا شاقىرادى. اكەم جامبىلدىڭ ءرولى ارقىلى ونەرگە جولداما العان»، - دەيدى توقتار قارساقبايەۆ.
رەجيسسەردىڭ ۇلى: «مەنەن گورى كەلىنى مايرا جاقسى سويلەيدى. ونىڭ ۇستىنە، اكەمنىڭ بۇكىل ارحيۆى سول كىسىنىڭ قولىنا وتكەن. سوسىن نۇرجۇمان ىقتىمبايەۆ اتالارىڭ ايتىپ بەرەدى»، - دەپ ءجون سىلتەدى.
ماسكەۋلىك رەجيسسەر ساقتاعان كورىنىس
ابدوللا اعانىڭ بەينەسىن، بولمىسىن ىزدەپ كەلەم... قازاق زيالىلارى قونىستانعان «سامال» ىقشام اۋدانىنداعى كونەلەۋ ۇيگە كەلىپ كىردىم. مۇندا ابدوللا قارساقبايەۆتىڭ شاكىرتى، اكتەر نۇرجۇمان ىقتىمبايەۆ تۇرادى. ىقتىمبايەۆتى دا تىڭداپ كوردىك...
«ابدوللا قارساقبايەۆ كەڭەستىك سەنزۋراعا قاراماستان باتىل قادامدارعا بارعان رەجيسسەر. مىسالى، «قيلى كەزەڭ» - قازاق كينو ونەرىندەگى كلاسسيكالىق تۋىندى. ءبىراق، حالىق بۇل فيلم تۋرالى كەڭىنەن بىلە بەرمەيدى. سەبەبى، فيلم شىققان سوڭ جالپى حالىققا كورسەتۋگە تىيىم سالىنعان. «قيلى كەزەڭدە» قىتاي اسىپ كوشىپ بارا جاتقان حالىقتى كورسەتەدى. كورگەن ادام سول ساتتە-اق: «بۇلار نەگە شەكارا استى؟» دەگەن ساۋالدى ءسوزسىز قويىپ، ونىڭ جاۋابىن دا ىشتەي بەرەر ەدى. ونىڭ ۇستىنە بۇل فيلمدە تۇڭعىش رەت حالىق ءانى «ەلىم-اي» شىرقالدى. سول جىلدارداعى قازاقتىڭ ءحالىن ءبىر انمەن جەتكىزەدى. فيلمدە ءجۇنىس اقساقالدىڭ قىزىل اسكەر وفيتسەرىنىڭ الدىندا دارەت الىپ، ءدىني يشارا جاساپ وتىرعان كورىنىسىن بەرۋ دەگەن سۇمدىق ەدى. اتەيستىك قوعامدا فيلمگە مۇنداي كورىنىستى جىمداستىرىپ جىبەرۋ ۇلكەن ەرلىك. اندرەي يۋرەنوۆ دەگەن ماسكەۋلىك رەجيسسەر دوسىم بىردە مەنى شاقىردى. «سەن تاڭعالاتىن ءبىر دۇنيە كورسەتەم»، - دەدى.
ەكراندى قوسىپ قالعاندا، ءجۇنىس اقساقالدىڭ وزەن جاعاسىندا دارەت الىپ وتىرعان ءساتى جارق ەتە قالدى. سويتسەم، ماسكەۋلىك رەجيسسەرلەر ابدوللا اعانىڭ سول كادرىن ستۋدەنتتەرگە كورنەكىلىك رەتىندە كورسەتەدى ەكەن.
قارساقبايەۆ «قانداي زامان بولسا دا، ۇلتتىڭ ادەت-عۇرپىن ۇمىتپاۋ كەرەك» دەگەن ۇستانىم قالدىرىپ كەتكەن. ونداي تەرەڭ رەجيسسەر قازاقتا بولعان ەمەس»، - دەيدى اكتەر نۇرجۇمان ىقتىمبايەۆ.
وكىل بالالار: ىقتىمبايەۆ، جولجاقسىنوۆ، قالىمبەتوۆ، دوسماتوۆا جانە نۇرلان سانجارلار...
الماتىنىڭ كوشەسىندە قوجانىڭ ءرولىن سومداعان نۇرلان سانجاردى جولىقتىرىپ قالدىق. قارساقبايەۆ جونىندە سۇراي باستادىق. «مەكتەپتە القىن-جۇلقىن بوپ جۇگىرىپ كەلە جاتقانىمدا، ءبىر كىسى قولىمنان شاپ بەرىپ ۇستاپ الدى. ۇلكەن ەكى اعا مەنى اڭگىمەگە تارتىپ: «كينوعا تۇسكىڭ كەلە مە؟» - دەپ سۇرادى. قالايدا تەز قۇتىلۋدىڭ امالىن جاساپ، تۇسكىم كەلمەيتىنىن ايتتىم. سىنىپتاس قىزداردان مەنىڭ اتى-ءجونىمدى سۇراپ الدى. قىرسىعىپ اتىمدى دا ايتپاپ ەدىم. ول كىسى ادامداردىڭ، كەيىپكەرلەردىڭ ءبىر سىزىقتىڭ بويىمەن جۇرگەنىن قالامايتىن. سول ءۇشىن «مەنىڭ اتىم قوجاداعى» باس كەيىپكەرگە ءتارتىبى، ساباعى جاقسى بالانى ەمەس، مەكتەپتە بۇزىقتىعىمەن اتى شىققان مەنى تاڭداپ الدى. ايتپەسە، قوجانىڭ رولىنە ءتۇسۋ سىناعىنا 500 بالا قاتىسقان ەكەن...
ساباق وقۋعا ىنتاسى جوق وقۋشىلار سياقتى، كەيدە ءتۇسىرىلىم الاڭىنا سەناريدەگى سوزدەردى جاتتاماي كەلەتىنمىن. كۇندىز كينوعا تۇسسەم، كەشكىسىن بالا بولىپ وينايمىن. ويىن قۋىپ جۇرگەن بالادا قاي ءبىر ەس بولسىن. تاڭەرتەڭ ءتۇسىرۋ الاڭىنا كەلگەندە، رولدەگى ءسوزىمدى بىلمەي وتىراتىنمىن. سوندا ابدوللا اعا نە ايتاتىنىمدى تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. سەناريدە وقىعانىمدى تۇسىنبەگەن مەن ابدوللا اعانىڭ ايتقانىن بىردەن ميىما قۇيىپ الامىن»، - دەيدى قوجا-نۇرلان.
الماتى كوشەسىندە كەلە جاتىرمىن...
«قارساقبايەۆ تۋرالى كىم نە جازىپتى؟» دەپ كىتاپحاناعا دا كىردىم. قىزىقتى دەگەندەرىن قويىنداپتەرىمە ءتۇرتىپ الىپ وتىردىم. قارساقبايەۆ بىردە فۋتبول ويناپ جۇرگەن بالالاردىڭ اراسىنان سوزگە كەلىسپەي قالىپ، توبەلەسىپ، مۇرنى قاناپ قالعان بالانى كورەدى. ونى دا كينوعا تۇسىرەدى.
«بالالىق شاقتىڭ كەرمەك ءدامى» - سوعىستان كەيىنگى اۋىر كەزەڭدى سۋرەتتەيتىن فيلم. جۇرەكتى اۋىرتاتىن كادرلار كوپ. اسىرەسە، كىشكەنتاي بالانىڭ قىستىعىپ جىلايتىن كورىنىسىن ءتۇسىرۋ وڭايعا سوقپايدى. قارساقبايەۆ پسيحولوگ رەجيسسەر. كىپ-كىشكەنتاي كەيىپكەرلەرىنە ءرولىن نانىمدى ويناتۋ ءۇشىن، ولاردىڭ ەرەكشەلىگىنە قاراي ءتۇرلى سيتۋاتسيالار ويلاپ تابادى ەكەن.
كىپ- كىشكەنتاي بولات قالىمبەتوۆتى جىلاتۋ ءۇشىن: «قانداي جاقىن ادامىڭنان ايرىلدىڭ؟» - دەپتى. «اپامنان». سوندا ابدوللا قارساقبايەۆ «اپام-اي» دەپ اعىل-تەگىل جىلاپ، جوقتاي باستاپتى. وعان شىن سەنىپ قالعان كىشكەنتاي اكتەر رەجيسسەرىنە جانى اشىپ، بوزداپ قويا بەرەدى. سول ءساتتى قالت جىبەرمەي ءتۇسىرىپ الادى.
«باندىنى قۋعان حاميتتە» ايگەرىمنىڭ مىلتىق اتاتىن ءساتى بار. سوندا كەيىپكەر جاراقاتتانعان ادامنىڭ كەيپىنە ەنە بەرگەندە، تەرەزەنىڭ اينەگى سىنىپ، قولى قانايدى. اكتريسا ومىردە شىنىمەن ادام ءولتىرىپ قويدىم ەكەن دەپ شوشىپ كەتىپ، جىلاپ جىبەرەدى. «مۇنىڭ ءبارى ابدوللا اعانىڭ ادەيى ۇيىمداستىرىپ قويعان قۋلىعى ەكەن. مىنە، ول كىشكەنتاي اكتەرلەرمەن وسىلاي جۇمىس ىستەيتىن»، - دەپتى گۇلنارا دوسماتوۆا.
ابدوللا قارساقبايەۆ نۇرجۇمان ىقتىمبايەۆ پەن دوسحان جولجاقسىنوۆتى دا العاش كينوعا تۇسىرگەن رەجيسسەر. ىقتىمبايەۆ: «ابدوللا اعا بولماعاندا، اۋىلدا مۇعالىم نەمەسە بوكستان جاتتىقتىرۋشى بولىپ جۇرە بەرەر مە ەدىم، كىم ءبىلسىن... «قيلى كەزەڭدەگى» جالشى قاپاننىڭ ءرولىن ويناتىپ-اق ماعان كينونىڭ ءيىسىن ءسىڭدىرىپ كەتتى. ءبىرىنشى دۋبلدە سىنادى، ەكىنشى دۋبلدە ويىنىمدى قابىلدادى. سودان باستاپ قانداي ءرول ويناسام دا، ەشقاشان ەكى رەتتەن ارتىق دۋبل جاساعان ەمەسپىن»، - دەيدى. ال دوسحان جولجاقسىنوۆ دەسە، كوز الدىمىزعا «باندىنى قۋعان حاميت» ەلەستەيدى.
راحمانوۆ اعاي...
ابدوللا قارساقبايەۆ تالانتتى ادامدارمەن دوس بولىپتى. كەنەنباي قوجابەكوۆ، نۇرعيسا تىلەنديەۆ، نۇرماحان جانتورينمەن پىكىرى، ارمان- ماقساتى ۇقساپتى. اسقار سۇلەيمەنوۆپەن كوپ ءسوز تالاستىرىپ قالادى ەكەن. ىلعي ابدوللا شامىرقانىپ قالاتىن كورىنەدى. سوندايدا پىكىر تالاستىرۋعا كەلگەن اسقار سۇلەيمەنوۆ پەن كۋا بولعان ءابىش كەكىلباي ۇلىنا پىشەن شاپتىرىپ قويادى- مىس. وزىنە قارسى كەلگەن دوستارىنىڭ «جازاسىن» وسىلاي بەرەتىن بولىپتى. دوستىققا ادالدىعى، تىك سويلەيتىنى - اينالاسىنداعىلاردىڭ ايىلىن جيعىزىپتى.
ءبىر مىسال: سول كەزدەگى «قازاق فيلمنىڭ» رەداكتورى بولعان كينودراماتۋرگ ولگا بوندارەنكو «مەنىڭ اتىم قوجاداعى» مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ رولىنە اياعىن تىكتەپ جۇرە المايتىن كەنەنباي قوجابەكوۆ تاڭدالعاندا، قارسى بولىپتى. «ابدوللا، سەن قىزىقسىڭ، فيلمىمىز جارقىن ءومىردى كورسەتەتىن كوڭىلدى فيلم. ال سەن كوزىندە مۇڭى بار ادامدى تاڭداپ وتىرسىڭ»، - دەپتى. سوندا بوندارەنكوعا جالت قاراپ، وتتى جانارىمەن جەرگە كىرگىزىپ جىبەرە جازداپتى.
ولگا: «ونداي وڭمەنىڭنەن ءوتىپ كەتەتىن ىزعارلى كوزدى ومىرىمدە كورمەدىم. مەنەن قاتتى كوڭىلى قالعانىن ءبىلدىم. ابدوللا تاعدىرى بار، جاعدايى جوق ادامداردىڭ قامقورشىسى بولدى. ءوزىمنىڭ ويلانباي ايتقان ءبىر ءسوزىم ءۇشىن قاتتى وكىندىم. بەتىمدى باسىپ كەتىپ قالدىم. نيەتتەس كوڭىلمەن ايتقان ءسوزىم اقىماقتىڭ ءسوزى بولىپ شىقتى. شىنىندا دا، كەنەنباي مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ءرولىن كەرەمەت الىپ شىقتى»، - دەگەن ەكەن.
«ميىمنىڭ ءبارى كينوعا تولىپ كەتتى...»
جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەننەن سوڭ قارساقبايەۆ دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرىپتى. «قازاقتىڭ حالىقتىق قولونەرى» دەپ اتالاتىن تۋىندىسى ەكسپو-67-دە كورسەتىلىپ، ونى الەمنىڭ 50 مەملەكەتى ساتىپ الىپتى.
ابدوللا قارساقبايەۆ كەڭەستىك كينەماتوگرافيادا بالالار ءفيلمىن تۇسىرۋدە جاڭالىق ەنگىزگەن رەجيسسەر ەكەن. جاڭالىعى - بالالارعا ارنالعان كوركەم فيلمدە تۇڭعىش رەت مۋلتيپليكاتسيا ەلەمەنتتەرىن قولدانۋى. ياعني، «مەنىڭ اتىم قوجادا» قوجانىڭ عارىشقا ۇشۋ قيالىن مۋلتيپليكاتسيالىق جولمەن كورسەتەدى. وسى فيلمنەن كەيىن كينو-ەرتەگى جاساۋدىڭ مايتالمانى الەكساندر پتۋشكو «جوعالعان ۋاقىت تۋرالى ەرتەگىسىندە» مۋلتيپليكاتسيا قولدانادى.
قارساقبايەۆ كوزى تىرىسىندە وداقتىق رەسپۋبليكالارعا بارعانى بولماسا، شەتەلگە شىعىپ كورمەپتى. «مەنىڭ اتىم قوجا» فيلمى كانن فەستيۆالىنىڭ جۇلدەسىن العانىن ابدوللا اعا راديودان ەستىپتى. رەجيسسەردى سۇراعان شەتەلدىكتەرگە: «ول رەجيسسەر قايتىس بولىپ كەتتى»، - دەپ وتىرىكتى سوعىپ جىبەرسە كەرەك.
ءبىراق، ول ءۇشىن قارساقبايەۆ تۇك تە رەنجىمەپتى. كەرىسىنشە: «ءوز حالقىمدى الەمدەگى ەڭ وزىق حالىق دەپ ەسەپتەيمىن، سول وزىق حالىقتىڭ ۇل-قىزدارى ۇزدىك شىعارمالار تۋىنداتپاۋى مۇمكىن ەمەس. كوپ بولسا، مەن دە سولاردىڭ ءبىرى شىعارمىن»، - دەپ حالقىنا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپتى.
«التى جاسار الپامىس» ءفيلمى بۇكىلوداقتىق 10 فەستيۆالگە قاتىسىپ، بارىنەن جۇلدەلى ورىن العان. ماسكەۋدە، وداقتىق رەسپۋبليكالاردىڭ كينوتەاترلارىندا ءبىر جىل بويى ۇزدىكسىز كورسەتىلىپتى. «التى جاسار الپامىستان» باسقا قازاق كينوسىندا ءبىر جىل بويى كينوتەاترلاردا انشلاگپەن جۇرگەن فيلم بولماپتى.
نۇرجۇمان ىقتىمبايەۆ قارساقبايەۆقا ءومىرىنىڭ سوڭعى ۋاقىتىندا ەشقانداي كينو تۇسىرتپەي قويعانىن ايتادى. جاس رەجيسسەرلەرگە كەڭەسشى بولىپ قانا ءجۇرىپتى. كەلىنى مايرا: «اتامىز مامامىزعا: «ميىمنىڭ ءبارى كينوعا تولىپ كەتتى»، - دەگەن ەكەن. ەگەر سول ميىنداعى كينولاردى اتامىزعا تۇسىرۋگە مۇمكىندىك بەرگەندە، قازاق كينەماتوگرافياسى ءبىراز جەرگە بارىپ قالار ما ەدى؟ اتامىز سەگىز كوركەم فيلم تۇسىرگەن. بارلىعى دا حالىقتىڭ جادىندا.
مىسالى، قاراپايىم ادامداردىڭ ساناسىنا ءسىڭىستى بولىپ قالعانى سونشا، اتامىز تۇسىرگەن «كينو تىلىمەن» سويلەيتىندەردى ءجيى كەزدەستىرىپ قالامىز. «ۋادەڭدى جۇتتىڭ با، قۇدىرە؟!»، «مۇنار اتا، مەن مەكتەپكە بارامىن» دەپ فيلمدەگى كەيىپكەرلەردىڭ ءسوزىن ءوز سوزىندەي ايتىپ وتىرادى. انت-سۋ ىشكەندە «مەنىڭ اتىم قوجادان» ديالوگ ايتادى. وسىدان-اق اتامىز تۇسىرگەن كينولار حالىقتىق بولىپ كەتكەنىن بايقايسىز»، - دەيدى.
قارساقبايەۆتىڭ ۇرپاعى كانادانىڭ تۇرعىنى...
توقتار
«قارساقبايەۆتىڭ بالاسى ەلدەن كەتىپ قالىپتى»، - دەگەن ءسوزدى ەستىگەنبىز. كەلىنى مايرادان سىر سۋىرتپاقتاپ وتىرىپ، ەلدەن كەتۋدىڭ جايىن سۇرادىق. قارساقبايەۆتىڭ ۇرپاعى كىمدەرگە وكپەلى؟ «توقتارمەن العاش تانىسقانىمدا ول ءوزىنىڭ كىمنىڭ بالاسى ەكەنىن ايتپادى. تۇرمىسقا شىعاتىن كەزدە عانا اتامنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلدىم. بالا كەزدە ول كىسىنىڭ فيلمدەرىن كورىپ وستىك قوي. ونداي كىسىنىڭ كەلىنى بولۋ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ەكەن.
ويتكەنى، ەلدىڭ ءبارى ساعان سىن كوزبەن قارايدى. شىنىن ايتساق، وسىنداي بەلگىلى فاميليا بىزگە كوپ كەدەرگى كەلتىردى. اتامىزدى كورە الماعاندار بالاسىنىڭ دا جەتىستىككە جەتكەنىن قالاماعانداي بولدى. قوجىقوۆتىڭ، ايمانوۆتىڭ، بەگاليننىڭ بالالارىنىڭ كەرى كەتۋىنە ۇلكەن كىسىلەردىڭ ىقپالى بولعان سياقتى. ءبارى دە ىشىمدىككە سالىنىپ كەتتى.
مايرا
ەلدە جۇرە بەرسەك، توقتاردىڭ دا قۇرىپ كەتۋى مۇمكىن ەدى. بىزگە سولاي سەزىلدى. سوندىقتان: «توقتار، باسقا ەلگە بارىپ، جۇمىس ىستەپ كورەيىك»، - دەدىم. 2004 -جىلى قازاقستاننان تىركەۋدەن شىعىپ، كاناداعا كەتتىك. ءالى كۇنگە دەيىن ۆانكۋۆەر قالاسىنىڭ تۇراقتى تۇرعىندارىمىز. سوندا كينوستۋديالاردا جۇمىس ىستەدىك. وندا ءبىزدى ەشكىم تانىمايدى. بارىنە ءوز ەڭبەگىمىزبەن جەتتىك. سوسىن بىزگە گولليۆۋدتىڭ اكتەرلەرىن قازاقستانعا اكەلۋ جونىندە ۇسىنىستار جاسالدى. ستيۆەن سيگال، كيەۆين كوستنەر، مايك تايسون، حيلاري سۋونك، لەين دەۆيس سياقتى ايگىلى جۇلدىزداردى قازاقستانعا الىپ كەلدىك. سودان باستاپ بىزبەن ساناسا باستادى. وسىنداي تۇلعانىڭ بالاسى دەپ ىزدەدى. ەگەر سەن مىقتىنىڭ ۇرپاعى بولساڭ، مىقتى ەكەنىڭدى اكەڭنىڭ اتاعىمەن ەمەس، ءوز ەڭبەگىڭمەن مويىنداتۋىڭ كەرەك»، - دەيدى كەلىن.
باستىقتاردى مالاقايعا تەڭەپتى...
«اتامنىڭ تۇتىنعان زاتتارىن قاراۋسىز قالدىرمادىم. مىسالى، الماتى قالاسىنداعى اتانىڭ اتىمەن اتالاتىن №41 -مەكتەپتىڭ، تۋعان جەرى ۇزىناعاشتاعى اتى بەرىلگەن مەكتەپتىڭ مۇراجايلارىنا زاتتارىن ءبولىپ-ءبولىپ قويعام، ۋاقىتى كەلگەندە بەرەمىن. الماتىدا اتامىزدىڭ اتىندا كىشكەنتاي ءبىر كوشە بار. بۇيىرتسا، استانادان دا كوشە اتى بەرىلەدى دەپ وتىرمىز. قازىر سوعان جۇگىرىپ ءجۇرمىز»، - دەپ ۇرپاعى جاساپ جاتقان ىستەردى جىكتەپ ايتىپ بەردى كەلىن. «اتامىز»، «توقتاردىڭ اكەسى» دەپ وتىردى سۇحبات بارىسىندا. قازاقتىڭ سالتىن ساقتاپ، اتاسىنىڭ اتىن اتاماي وتىرعان كەلىننەن اينالدىق. اتاسى تۋرالى اڭگىمەسى ءبىزدى ىنتىقتىرىپ بارادى...
«اتامىزدىڭ قولى اشىق بولىپتى. ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ ۇلكەن ۇلى ءابىلتاي وپەراتور بولعان. اتامىزبەن كوپ ارالاسىپتى. سول كىسىنىڭ ايتاتىن ءبىر اڭگىمەسى بار: اتامىز بىردە ساياجايعا الما تەرىپ كەلۋگە كەتىپتى. قايتاردا جولاي بۇكىل دوستارىنىڭ ۇيىنە كىرىپتى. ازاننان كەشكە دەيىن ەڭبەكتەنىپ تەرگەن الماسىنىڭ ءبارىن دوستارىنا، كورشىلەرىنە تاراتىپ بەرىپتى. ءسويتىپ، الما تەرۋگە كەتكەن ادام ۇيگە ءبىر تال الماسىز كەلىپتى. ول كىسىنىڭ سونداي قوجاناسىرلىعى بولىپتى.
اتامىزعا قالانىڭ ورتاسىنان ءتورت بولمەلى پاتەر بەرىپتى. سويتسە، ونى الماي قويىپتى. «ماعان بەرگەنشە، جاستارعا بەرىڭدەر. قانشاما جاس اكتەرلەر ءۇيسىز ءجۇر»، - دەپتى. كەيدە قالاماقىسىن جاستارعا كينوستۋديادان شىقپاي جاتىپ تاراتىپ بەرەدى ەكەن. وسىنداي قىلىعىنا تالاي كۋا بولعان كاسساداعىلار قالاماقى بەرەردە مامامىزعا حابارلاسىپ: «ءسىزدىڭ ۇيدەگى كىسى بۇگىن قالاماقىسىن الادى، تەز كەلىپ الىپ كەتىڭىز، ايتپەسە دىم قالدىرمايدى»، - دەپ ەسكەرتەدى ەكەن.
سوندا ءوزىنىڭ جايىن ەمەس، وزگەنىڭ جايىن ءبىرىنشى ويلايدى ەكەن اتا. وزىنەن كەيىنگىلەرگە قامقورلىق جاساۋ ول كىسىنىڭ تابيعاتىندا بار قاسيەت. ال باستىقتارمەن كەلىسۋى قيىن بولىپتى. شەنى بار ادامداردى مالاقايعا تەڭەپتى. ولارعا: «سەندەر مەزگىلى كەلگەندە كيىپ، مەزگىلى وتكەندە باستان شەشىپ تاستايتىن مالاقايسىڭدار»، - دەيدى ەكەن». بۇل دا كەلىننىڭ اتاسى جايىندا ەستىگەن ەستەلىكتەرى.
ارىپتەس ىنىلەرى ايتادى: ابدوللا قارساقبايەۆ ءتۇسىرۋ الاڭىندا اكتەرلارعا اكەسىندەي قامقور بولىپتى. كيىز ۇيلەردە، اشىق الاڭداردا ءتۇسىرۋ توبى قونعاندا، اكتەرلارىنىڭ استىنان سىز وتپەسىن دەپ، تاپشان جاساتىپ، قالىڭ كورپەشە توسەتىپ قوياتىن كورىنەدى. كەيدە جاس اكتەرلار ۇيىقتاعاندا كورپەسى اشىلىپ، جاۋراپ قالماسىن دەپ، تۇنىمەن قايتا-قايتا ويانىپ، قىمتاپ جۇرەدى ەكەن. الدەنەگە كوڭىلى تولماي اشۋلانىپ قالسا، اتقا ءمىنىپ الىپ، قىرعا قاراي شاۋىپ كەتەدى ەكەن. قايتا اينالىپ كەلگەندە، جۇزىندە الگى اشۋدىڭ ءىزى دە قالمايتىن بولىپتى.
ابدوللانىڭ ايەلدەرى...
كەلىننىڭ ايتۋىنشا، ابدوللا قارساقبايەۆ ۆ گ ي ك- تا وقىپ جۇرگەندە، ەۆرەي ايەلمەن كوڭىل قوسىپتى. ودان قايسار دەگەن ۇلى تۋىلىپتى. قايسار ەرتەرەكتە ۇشاق اپاتىنان قايتىس بولعان. ەكىنشى رەت العان ايەلىنىڭ اتى - ءۇمىت. ول ءىلياس جانسۇگىروۆ پەن فاتيما عابيتوۆانىڭ تۇڭعىش قىزى. ۇمىتتەن نۇرلان دەگەن ۇلى بولعان. نۇرلاننىڭ ماماندىعى حيرۋرگ. ءبىراق ول الپينيزممەن اينالىسىپ جۇرگەندە، تاۋدا قازاعا ۇشىراپتى. نۇرلاننان دانارا دەگەن قىز بار.
قاي ءبىر جىلى ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ قىزى يلفا اپامىزدىڭ ۇيىنە قوناققا بارعانىمىزدا، يلفا اپا: «ءبىزدىڭ شەشەمىز كۇيەۋبالاسى ابدوللانى ەرەكشە جاقسى كوردى. ءۇمىت ەكەۋى اجىراسىپ كەتسە دە، ءبىز وتباسىمىزبەن ارالاسىپ تۇردىق. انامنىڭ ءسوزىن كوپ تىڭداعان ابدوللا ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «قۇلاگەر» پوەماسىنىڭ نەگىزىندە كوركەم فيلم تۇسىرگىسى كەلدى. ءبىراق، ابدوللا اياق استىنان كەلەڭسىز جاعدايعا تاپ بولدى. بىردە مەنىڭ كۇيەۋىم سانجار جاندوسوۆپەن بىرگە بيليارد ويناۋعا كەتكەن. سويتسە، سول كەزدەگى مادەنيەت ءمينيسترى بيليارد ويناۋعا كەلە قالىپتى. الگى شەنەۋنىك: «سەن سياقتىلار دا وسىندا جۇرە مە؟ بىلاي تۇر، مەن وينايمىن!» - دەيدى. ابدوللا تۋمىسىنان قىزبا، باسىنان ءسوز اسىرمايتىن ادام عوي. الگىنى بوقتاپ، جاعاسىنان الا كەتىپتى. سودان كەيىن ابدوللانىڭ كينو تۇسىرۋىنە رۇقسات بەرىلمەدى. «قۇلاگەردى» ابدوللادان تارتىپ الىپ، بولات مانسۇروۆقا تۇسىرتكىزدى»، - دەگەن ەدى.
«ءۇمىت اپادان كەيىن توقتاردىڭ اناسىنا (كلاراعا) ۇيلەنەدى. قازىر مامامىزدىڭ جاسى جەتپىس ەكىدە. دەنساۋلىعىن كۇتسىن دەپ، باسسەينگە، يوگاعا جازدىرتىپ قويعانبىز»، - دەيدى قارساقبايەۆتىڭ كەلىنى.
P. S. الماتىنىڭ كوشەسىندە ويلانىپ كەلەم... ادام كوپ. ءبارى ءبىر-بىرىنە ۇقساس سياقتى... ابدوللاداي رەجيسسەر بولسا، مىنا زاماننىڭ دا ءوز كەيىپكەرلەرى شىعار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟
ايتپاقشى، جۇرەكتەن ينسۋلت العان ابدوللا قارساقبايەۆ 56 جاسىندا وسى الماتىنىڭ كوشەسىندە، امانگەلدى يمانوۆتىڭ ەسكەرتكىشىنە قاسقايىپ قاراپ وتىرعان بويى ءجۇرىپ كەتىپتى.
الماتىنىڭ ءار كوشەسىندە قارساقبايەۆتىڭ رۋحى مەن كەيىپكەرلەرى ءجۇر، كورە بىلگەنگە...
«اق جەلكەن»، اۆتورى: جادىرا نارماحانوۆا
