ارنايى رەپورتاج: امەريكاداعى ۇلى كۇن تۇتىلۋى قالاي بولدى
بۇل قۇبىلىس 14 شتاتتىڭ اۋماعىن قامتىدى. تابيعي قۇبىلىس ا ق ش تۇرعىندارىنىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋدىردى. ەندەشە كۇننىڭ تولىق تۇتىلۋى سەكىلدى سيرەك كەزدەسەتىن وقيعا جونىندە «بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىنىڭ يەگەرى ەلنۋرا اباكانوۆانىڭ ا ق ش- تان ارنايى قازاقپارات ءۇشىن دايىنداعان رەپورتاجىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.
***
بۇل قۇبىلىس باتىستاعى ورەگوننان شىعىستاعى ونتۇستىك كاروليناعا دەيىنگى تەرريتوريادا بايقالدى. سونىمەن قاتار، بىرنەشە شتات تۇرعىندارى جارتىلاي كۇن تۇتىلۋىن كورە الدى. ولاردىڭ اراسىندا مەن تۇرىپ جاتقان كاليفورنياداعى سان فرانسيسكو دا بار. تىنىق مۇحيتىنىڭ ءدال جانىندا ورنالاسقان كورىكتى قالا مەن ايگىلى كرەمني جازىعىندا بۇل كۇن قالاي وتكەنى جونىندە بولىسە جۇرەيىن.
وسى اپتانىڭ دەمالىس كۇندەرىندە كرەمنيي جازىعى ورنالاسقان سانتا كلارا قالاسىنا ءبىر شارۋالارمەن بارىپ، دۇيسەنبى كۇنىنىڭ تاڭىندا دوسىممەن بىرگە سان فرانسيسكوعا جولعا شىقتىق. كرەمني جازىعىنىڭ بويىندا Apple مەن Google ورنالاسقان سانتا كلارا، Facebook-تىڭ تۇراقتى جەرى سان ماتەو، Adobe كومپانياسىنىڭ وفيسى بار سان حوسەدەن سان فرانتسيسكوعا كالترەين (Caltrain) پويىزىمەن شامامەن ەكى جارىم ساعاتتا جەتىپ الۋعا بولادى.
كۇننىڭ تۇتىلۋى ساعات ونداردا باستالاتىن بولعاندىقتان، بوس ۋاقىتتى پايدالانىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن سۇحباتتاسپاق بولدىم. الايدا، كرەمني جازىعى تۇرعىندارىمەن كەز كەلگەن ۋاقىتتا، اسىرەسە كالترەيندە سويلەسە سالۋ ونشا وڭاي ەمەس، ويتكەنى، قۇلاقتارىنا مۋزىكا تىڭدايتىن قۇرالداردى تاعىپ الىپ، نوۋتبۋكتارىنا ۇڭىلە قاراپ جۇمىس ىستەگەن ادامداردى مازالاعان ىڭعايىسسىزداۋ، ارينە.
بۇل ايماقتا جۇمىس ىستەيتىن اقىلدى ادامداردىڭ ەڭ باستى ماقساتى - قايدا جۇرسە دە، ۋاقىتتارىن بوس وتكىزبەۋ. قالاعا جەتكەنشە بىرنەشە اداممەن سۇحباتتاسىپ، ۋاقىت تەز وتە شىقتى. اڭگىمەمىز سول جوعارىدا اتاپ وتكەن كۇننىڭ تۇتىلۋى جونىندە ءوربىدى. جولاۋشىلاردىڭ ءبىرازى جۇمىستان قولى تيمەي، كەزدەسۋدە بولىپ، كورە المايتىندارىن كۇرسىنە ايتسا، شاعىن ستارتاپتا جۇمىس ىستەيتىن رەيچەل ەسىمدى قىز جۇمىسقا جەتۋگە اسىعىپ وتىردى. باسشىسى بىرنەشە كۇن بۇرىن ارنايى كوزىلدىرىكتەردى ساتىپ الىپ، قىزمەتكەرلەرىنە تاراتىپ بەرىپتى. ونداي قامقورشىل باسشىلار مۇندا كوپ، ويتكەنى ارىپتەستەردى ويلاپ، ولارعا كومەكتەسۋ - جاقسى مادەنيەتتىڭ بەلگىسى.
تىنىق مۇحيتتان كەلگەن تۇمانعا، اسىعىپ اعىپ جاتقان بۇلتتارعا قاراماستان ءار جەردە ماشينالارىن توقتاتىپ، بىردەن شىعىپ، ۇيالى تەلەفوندارىن كۇنگە قاراتىپ، سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جاتقان ادامدار جول بويىندا كوپ كەزدەسىپ جاتتى.
پويىزدىڭ ىشىندە، تەلەفوندارىن كۇننەن الماي، تۇسە سالىپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جاتقان جولاۋشىلاردىڭ بۇل قۇبىلىسقا قىزۋعىشىلىعىن تۇسىنۋگە بولادى.
مەنىڭ دە ويىم وسى تاريحي ءساتتى ءبىر كورىپ قالۋ. سان فرانتسيسكوعا تەزىرەك جەتىپ، كۇننىڭ تۇتىلۋىن باقىلاۋعا بولاتىن ارنايى كوزىلدىرىكتى ساتىپ الۋعا دوسىم ەكەۋىمىز اسىعىپ، كەلە سالا دۇكەندەردى ارالاپ شىقتىق.
ارنايى كوزىلدىرىك جوقتىڭ قاسى، اتتەڭ دەپ تۇرعان ساتتە دەنەسىنىڭ ءبارى سۋرەتكە تولى قاراپايىم قىز ءوزىنىڭ كوزىلدىرىگىن بەرىپ، كۇن تۇتىلۋ ءساتىن ءبىراز تاماشالاپ الدىم. اسەر تاماشا!
كرەمني جازىعىندا ورنالاسقان NASA- نىڭ ەيميس زەرتتەۋ ورتالىعىندا (Ames Research Center) تاڭعى ساعات سەگىزدە ءىس- شارا ۇيىمداستىرىلىپ، سپۋتنيكتەردەگى كورىنىستەردى موديفيكاتسيالانعان تەلەسكوپتار ارقىلى كورۋگە بولاتىن جاعداي جاسالدى. بۇل ءىس- شارانى تاماشالاۋعا كرەمنيي جازىعىنا جۇرت كوپ جينالدى. سونداي-اق وكلەندتەگى (سان فرانسيسكونىڭ جانىنداعى قالاشىق) چابوت عارىش جانە عىلىم ورتالىعىندا (Chabot Space and Science Centre) شامامەن 1000-عا جۋىق ادام بۇل قۇبىلىستى قىزىقتادى. كەيبىر كىتاپحانالار مەن مەكتەپتەردە وقۋشىلارعا اقپارات بەرىلىپ، ارنايى كوزىلدىرىك تاراتىلىپ، قىزىقتاۋعا جاعداي ۇيىمداستىرىلعان بولاتىن.
سان فرانسيسكونىڭ اتاقتى كوپىرلەرى مەن توبەشىكتەرىندە ءبىراز ادام ارنايى جينالىپ، ەكى ساعاتتاي كۇندى تاماشالاسا، بىرەۋلەر كوشەلەر اراسىندا بارا جاتىپ، باعدارشامعا كەلگەندە توقتاي سالا، كوزىلدىرىكتەرىن تەز كيىپ، 20-30 سەكۋند بولسا دا كۇندى باقىلاپ، ءارى قاراي اسىعىس جوندەرىنە جۇرە بەردى.
قاراپايىم حالىقتىڭ بۇل قۇبىلىسقا قىزىعۋشىلىعى نەگە جوعارى دەيسىز عوي. ەڭ الدىمەن، امەريكاننىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى كەز كەلگەن جاڭالىقتى الدىن الا، ءتىپتى شامادان تىس تالقىلايدى. ونى ەستىپ العان حالىق قوعامدىق، عىلىمي، ساياسي قۇبىلىستارعا بەلسەندى ارالاسىپ جاتادى. ولاردىڭ بەلسەندى بولۋى ابدەن تۇسىنىكتى، ويتكەنى بالابا ق شا، مەكتەپتەردەن باستاپ، جوعارى وقۋ ورىندارىندا «سەنىڭ ازاماتتىق ۇستانىمىڭ ەل ءۇشىن ماڭىزدى، قوعامعا، ساياساتقا ارالاس، داۋىسىڭ، قالاۋىڭ وتە كەرەك»، - دەپ، ءار ادامدا ەلدىڭ تاعدىرىن وزگەرتە الاتىنداي سەنىم قالىپتاستىرادى.
وعان قوسا، بۇل دامىعان ەلدىڭ عىلىم سالاسىنىڭ حالىقپەن قاتىناسى وتە جوعارى. عىلىمداردىڭ تاريحى، جاڭا اشىلىمدار تەك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى عانا ەمەس، مادەني تانىمدىق سالالار ارقىلى حالىققا جەتكىزىلىپ وتىرادى. كەز كەلگەن اتى بار كومپانيانىڭ وزىنە تيەسىلى مۋزەيى، كەلۋشىلەر ورتالىقتارى بار.
بۇل ارينە دامىعان ەلدىڭ نەمەسە ءتۋريزمنىڭ كورىنىسى عانا ەمەس، كاپيتاليستىك كوزقاراسىڭ كەز كەلگەن سالادان قاراجات جاساۋعا قۇشتارلىعى مەن بەيىمدىلىگى شىعار. ال ۇشىنشىدەن، دامىعان ەلدىڭ ادامدارى كوپ نارسەگە نەمقۇرايلى قارامايدى، قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن سالالارى تىم كوپ، مىسالى، ۆولونتەرلىك، اقىسىز قىزمەت ەتۋ، بوس ۋاقىتتارىندا تۇرىپ جاتقان جەرگە، قوعامعا پايدالى بولۋ، ت. ب. ول دجون كەننەديدىڭ «ءار ازامات ەلىم ماعان نە بەردى دەمەي، مەن ەلىمە نە بەردىم دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋى كەرەك»، دەگەن سوزدەرىنىڭ يدەولوگيالىق جەمىسى بولار.
امەريكاداعى ءوزىمىزدىڭ جەرلەستەر اراسىندا كۇن تۇتىلۋىن كورە الدىڭدار ما دەپ شاعىن ساۋالناما جۇرگىزدىم. ءبىرازىنىڭ قولى تيمەي، قالعانى ينتەرنەتتەگى تىكەلەي ەفيردەن باقىلاعاندارىن ايتىپ جاتتى. ال سىرتقا شىعىپ، كۇنگە قاراعان قازاقستاندىقتار سۋرەتتەرىمەن ءبولىستى.
اسەم باينازاروۆا، سان فرانسيسكو
انۋار سادىكوۆ، نيۋ يورك
ايتپا قشى، NASA عارىشتان تىكەلەي ەفير قوسىپ، ونى youtube, facebook, amazon سياقتى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كورۋ مۇمكىنشىلىگىن ۇيىمداستىرىپ قويعان ەكەن. ونى ءوزىم دە ءبىر تەكسەرىپ الدىم.
ءبىر كەزدە قول جەتپەيتىن، كورە المايتىن تابيعي قۇبىلىستار قازىرگى عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانىندا ءبىز ءۇشىن قولجەتىمدى بولدى. بار تالاپ - ءبىزدىڭ قىزىعۋشىلىعىمىز. ءومىر مەن تابيعاتتىڭ قۇبىلىستارى مەن ەرەكشە كۇندەرىنەن تىس قالمايىق. جاقسىلاپ قاراساڭ، كەز كەلگەن كۇن ەرەكشە سياقتى.
ەلنۋرا اباكانوۆا
سان فرانسيسكودان ارنايى «قازاقپارات» ح ا ا ءۇشىن
