اقىن دەپ ەلىڭ تورگە شىعارسا، ودان اسقان باقىت جوق - جانسايا مۋسينا
وسىعان وراي «قازاقپارات» ءتىلشىسى جانسايامەن سۇحباتتاسقان ەدى.
- جانسايا، ايتىس اقىنى بولۋ قيىن با، جازبا اقىن بولۋ قيىن با؟
- جالپى، اقىن بولۋدىڭ ءوزى وڭاي ەمەس سياقتى. تابيعات بەرگەن تۋما تالانت شىڭدالا كەلە اقىن دەگەن ابىرويلى اتاققا اكەلەدى عوي. اقىندار جيناعىنا ەنگەن ولەڭدەرىم بار بولعانىمەن، مەن ءوزىمدى جازبا اقىنمىن دەپ ەسەپتەمەيمىن. سۇراعىڭىزعا وراي، ءوز ويىمدى ايتار بولسام، ايتىس اقىنى بولۋ قيىنداۋ سياقتى كورىنەدى. ايتىس ۇلى ونەردىڭ دوداسى عوي. سينكرەتتى ونەرگە جاتادى. بىرنەشە ونەر توعىسادى. شابىتىڭ كەلسە، شارىقتاپ، كوركەم شۋماقتار توگەسىڭ انمەن اسپەتتەپ، دومبىرامەن قاعىتىپ.
ۋاقىت شەكتەۋلى بولعاندىقتان، قايىمداسىپ ايتىسىپ، جاۋاپ تا تابۋ كەرەك، ورىندى، قيسىندى شۋماقتار دا قۇراپ ۇلگەرۋ قاجەت. ۇزاق تولعاتىپ وتىرا بەرۋگە شارتى كوتەرمەيدى دەگەندەي. جازبا اقىندارعا سول جاعىنان العاندا، ەركىندىك بار عوي دەپ ويلايمىن. اقىننىڭ اقىن بوپ تانىلۋى ايتىس ارقىلى جۇزەگە اساتىنى شىندىق.
اقىننىڭ تالانتىن شىڭدايتىن ۇلكەن ونەر دوداسىنىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرۋدىڭ ءوزى قيىندىقتى جەڭۋمەن پارا- پار. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءوزى ايتىسكەر اقىنعا ءتان قاسيەتتەر رەتىندە العىر يمپروۆيزاتورلىق قاسيەت، دۇنيەتانىمنىڭ كەڭدىگى، تاپقىرلىق، باتىلدىق ت. ب. قاسيەتتەردى سانامالاپ ايتىپ، «اقىندار ايتىسى - كوپشىلىك الدىندا تۋىپ، ورىندالادى. انمەن نە ءار اقىننىڭ ارناۋلى سارىنىمەن: قوبىزعا، دومبىراعا، گارمونعا قوسىلىپ ايتىلادى. اقىنداردىڭ ءبىرى جەڭىپ، ءبىرى جەڭىلگەنىنە تورەلىك ايتۋشى دا سول جيىننىڭ ءوزى بولادى» دەگەن پىكىرلەرى ايتىس پوەتيكاسىنىڭ نەگىزى، الىپپەسىندەي دەر ەدىم.
- اقىندىق ونەر وزىڭە كىمنەن اۋىستى؟
- قاي ونەر دە تەكتەن اۋىسادى دەپ جاتادى عوي. اكەم مارقۇم دا، انام دا ونەردەن قۇر الاقان ەمەس. تازا اقىن بوپ تانىلىپ، بويلارىنداعى ونەردى دامىتپاسا دا، انامنىڭ ءان ايتاتىنى بولعان ەرتەرەكتە. ماقالداپ، قاعىتىپ سويلەپ، سوزگە شەشەندىگىن بايقاتىپ جۇرەتىن جان. اكەم ونەرگە جاقىن، دومبىرا تارتىپ، تەرمە ايتاتىن ەدى.
- كىمدى ۇستاز تۇتتىڭ؟
- كىشكەنتاي كەزىمىزدەن ەفيردەن ايتىس قاراپ وستىك قوي. ايتىس ونەرىندەگى الدىڭعى بۋىن اقىنداردىڭ ايتىستارىن ۇزبەي قاراپ، ساباق العاندايمىز. ءوزىم ءبىلىم العان، بۇگىندە قىزمەت اتقارىپ جاتقان م. وتەمىسوۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە مەلس قوسىمبايەۆ ۇستازىمىز بولدى، ءدارىس وقىدى. اعا ۇستاز بولدى. ودان كەيىن حاليوللا باۋىرجان اعامىزبەن جاقىن ارالاسىپ، قامقورشى ۇستاز تۇتتىق.
بولتانوۆا جىبەك اپايىمىز دا اقىل- كەڭەسىن اياماي، شىن جاناشىر بوپ جۇرەدى. ودان كەيىن ورتامىز مۇرادىم، اينابەك، تالعات، ەلدار سىندى اقىندارمەن تولىقتى. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ايتىس ونەرىندە ءوز قولتاڭباسىن قالدىرعان اسىلبەك يشانوۆتاي تالانتتى اقىنمەن بىرگە شىقتىق. وسى بۋىننىڭ بارلىعىنا دەرلىك جايىقتىڭ اق شاعالاسى اتانعان اقۇشتاپ اپامىز دا ۇنەمى قولداۋ تانىتىپ، اقىندىق جۇرەكپەن جاناشىرلىق تانىتىپ كەلەدى. الدىڭعى بۋىننان ۇلگى الىپ، كەيىنگى تولقىن اقىندارمەن ۇزەڭگىلەس بوپ ءجۇرىپ، ۇلى ونەردىڭ قىر-سىرىن ءالى دە ۇيرەنۋدەمىز.
- وسكەن ورتاڭ جونىندە ايتىپ وتسەڭ...
- وسكەن ورتام قاسيەتتى توپىراق، تالاي تالانتتى تۋدىرعان بوكەي ورداسى اۋدانىنا قاراستى سايحىن اۋىلى. 2002-جىلى م. وتەمىسوۆ اتىنداعى ب ق م ۋ جانىنداعى دارىندى بالالارعا ارنالعان مامانداندىرىلعان مەكتەپ-ينتەرناتىن ءبىتىردىم. مەكتەپ قابىرعاسىندا ايتىسقا قاتىسىپ كەتپەگەنمەن، ادەبيەتكە جاقىن بوپ، ءبىلىم بايگەلەرىنىڭ جەڭىمپازى اتانىپ ءجۇردىم. ءوزىم قاراپايىم وتباسىنان شىققان اداممىن. اكەم ومىردەن ەرتە ءوتتى. انام دا قاراپايىم، ءۇي تۇرمىسىنداعى جان. اعام ەكەۋمىزدى وسى كۇنگە جەتكىزىپ، وقىتىپ، ءتالىم-تاربيەسىن بەرىپ، ادام قاتارىنا قوسۋدا ەڭبەگى ۇشان تەڭىز دەر ەدىم.
- وسى كەزگە دەيىن قانداي تابىستارعا قول جەتكىزدىڭ؟
- ەڭ ۇلكەن تابىسىم ۇلى ونەردىڭ تورىندە جۇرگەن اقىن اعالارىمنىڭ اق تىلەگىن ەستىپ، باتالارىن الۋىم. قازاقتىڭ قادىرىنىڭ باتاسىن الدىم. تەاتر تارلانى، كينو مايتالمانى، قازاقتىڭ جۇلدىزى ءاساناالى ءاشىموۆتىڭ اقىل-كەڭەسى مەن اق باتاسىن الۋىمنىڭ ءوزى ومىرگە ساباق بولار ۇلكەن تابىس دەر ەدىم. ايتىس ونەرىنە ءبىر كىسىدەي ەڭبەك ءسىڭىرىپ كەلە جاتقان اقىن اعامىز ءجۇرسىن ەرماننىڭ دا رۋحاني ۇستاز بوپ، ال ايتىس اقىندارىمەن جاقىن تانىس بولىپ، ايتىس ساحناسىندا بىرگە ءجۇرۋىمنىڭ ءوزى مەن ءۇشىن ۇلكەن جەڭىستىڭ ءبىرى دەر ەدىم.
ال ايتىستىڭ دوداسىندا ءبىراز جەتىستىككە قول جەتكىزدىم. قاراعاندى قالاسىندا وتكەن «جاس تولقىن» رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىنىڭ باس جۇلدەسىن، 2005-جىلى سىرىم دات ۇلىنىڭ 265 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىندا باس جۇلدە، 2007-جىلى تالدىقورعان قالاسىندا وتكەن ءسۇيىنباي ارون ۇلىنىڭ 190 جىلدىعىنا ارنالعان حالىقارالىق اقىندار ايتىسىندا اقىن سارا اتىنداعى 2 جۇلدە، 2011-جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسىندا وتكەن قاشاعان كۇرجىمان ۇلىنىڭ 170 جىلدىعىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىندا باس جۇلدە، 2013-جىلى شىمكەنتتە وتكەن ابىلاي حاننىڭ 300 جىل، تولە ءبيدىڭ 350 جىلدىعىنا ارنالعان ايتىستا ابىلاي حان اتىنداعى باس جۇلدە، 2015-جىلى بوكەي ورداسى اۋدانىنىڭ حان اۋىلىندا وتكەن «تاريحى تەرەڭ قازاق ەلى» رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىنىڭ باس جۇلدەسى، 2017-جىلى الاشوردانىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان اقىندار ايتىسىنىڭ باس جۇلدەسى مەن ءداستۇرلى تۇردە وتەتىن «التىن دومبىرا» ايتىسىنىڭ دا جۇلدەگەرى اتانۋىم وسى ونەر جولىنداعى جەتىستىكتەرىمنىڭ ءبىر بەلەسى دەر ەدىم.
ايتىس اقىنى رەتىندە حالقىمنىڭ، ەلىمنىڭ جايىقتىڭ جانساياسى دەپ الاقانىنا سالىپ، ەركەلەتكەنىنىڭ ءوزى ءبىر باقىت ەمەس پە؟! تۋعان جەرىمنىڭ اقىن قىزىنا دەگەن قۇرمەتى بوكەي ورداسى اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاندىردى. - قازاقتىڭ ۇلتتىق كودى مادەنيەتى، ونەرى بولسا، ايتىس - ونەردىڭ مايەگى.
- ۇلى ونەردىڭ ءتورىن اسقاقتاتۋ ءاربىر اقىن ءۇشىن ۇلى ماقساتتىڭ بىرەگەيى بولۋى شارت. «شاكىرتسىز ۇستاز تۇل»، ءبىرازدان بەرى م. وتەمىسوۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس بەرىپ كەلەسىڭ، شاكىرتتەرىڭ ءجيى قۋانتا ما، ايتىستان ءىزباسارلارىڭ بار ما؟
- م. وتەمىسوۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە قىزمەت اتقارامىن. وسى وقۋ ورنىنىڭ فيلولوگيا ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋراسىن اياقتادىم. ستۋدەنتتەرگە قازاق ادەبيەتىنەن ساباق بەرەمىن. اقىن بولامىن دەپ تالپىنعان جاستارعا بارىمشا كەڭەس بەرۋگە دايىنمىن. ستۋدەنتتەرىم شىعارماشىلىق بايقاۋلارعا، ءمۇشايرالارعا قاتىسىپ، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە جەڭىمپاز اتانىپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. جادىرا ەرمانوۆا، اينۇر ۇياباسوۆا، ايدانا سۇلتانماحمۇت، جۇماگۇل مۇرسالوۆا سىندى ستۋدەنتتەرىم جازبا پوەزيادا ءبىراز جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. ال ازامات بازاربايەۆ، جارقىنبەك شىنتايەۆتار ايتىس ساحناسىندا باقتارىن سىناپ كەلەدى. الشىنبەك مۇقانعاليەۆ تە وزگە وقۋ ورنىندا ءبىلىم العانمەن، مەنى رۋحاني ۇستاز تۇتىپ جۇرگەن جاستاردىڭ ءبىرى.
اۆتور: ەلجان ەرالى
