ماريكو تسۋكوناكە: جاپوندار دا قازاقتار سەكىلدى «ۇيات» دەگەن ۇعىمدى بالا جاستان سىڭىرەدى - كەسكىن
ول جۇمىس بابىمەن قازاقستانعا كەلگەننەن سوڭ ءۇش ايدىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن ەكەن.
كۇنشىعىس ەلىنەن كەلگەن نازىك قىز قازاقتىڭ ءتىلىن ۇيرەنۋدە ەشقانداي دا ادىستەمەگە سۇيەنبەگەن. ءوز ىنتاسىمەن، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن تۇسىنەمىن دەگەن نيەتپەن ماقساتىنا جەتتى.
ماريكو ساننىڭ فەيسبۋك پاراقشاسىنداعى «ەكى اپتادان كەيىن قازاقستانداعى جۇمىسىمدى اياقتاپ تۇركيادا ەڭبەك جولىمدى جالعاستىراتىن بولدىم» دەگەن جازباسىن وقىپ، قازاقپارات ءتىلشىسى اڭگىمەلەسىپ قايتقاندى ءجون ساناعان ەدى.
- ماريكو سان، وقىرماندارىمىز دا، جالپى ءبىزدىڭ قوعام دا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن شەتەلدىكتەرگە قۇرمەتپەن قارايتىنىن بىلەتىن شىعارسىز. سوندىقتان اڭگىمە باسىندا ءوزىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟
- وسىدان بەس جىل بۇرىن مەن قازاقستانعا العاش رەت كەلگەن ەدىم. ول كەزدە جاپونيانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە جۇمىس ىستەدىم. قازاقستانعا باراتىن بولعاننان كەيىن الدىمەن وسى ەلدىڭ ءتىلىن مەڭگەرىپ شىققان دۇرىس دەپ شەشتىم. نەگىزى، جاپون ديپلوماتياسى دا وزگە حالىقتىڭ ءتىلىن ءبىلۋ ارقىلى ەكى جاقتى جاقىنداستىرۋعا، ەتەنە ارالاسۋعا جانە ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىن بارىنشا تۇسىنۋگە نەگىزدەلەدى. وسىلايشا، 2012-جىلى قازاقستانعا كەلىپ، ءبىر جىلداي الماتىداعى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءتىل ۇيرەندىم. ءبىر قىزىعى، باستاپقىدا مەن قازاقشا دا، ورىسشا دا بىلمەيمىن، ءبىراق اعىلشىن تىلىندە سويلەي الامىن. ال مۇعالىمدەر قازاقشا جانە ورىسشا بىلەدى، الايدا اعىلشىن تىلىندە سويلەمەدى. ءسويتىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى تۇسىنبەي، ءبىراز قينالدىق. سوسىن مەن ءبىرىنشى كەزەكتە قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىنا دەن قويدىم. مۇعالىمدەر دە بارىن سالىپ ماعان كومەك بەردى، تۇسىنبەي جاتقان نارسەنى قولمەن دە، زاتپەن دە، يشارامەن دە كورسەتتى. اقىرىن-اقىرىن ولاردىڭ ايتقانىن تۇسىنە باستادىم. وسىلايشا، ءۇش ايدان كەيىن سويلەپ كەتتىم. ارتىنان قازاق تىلىندەگى ادەبيەتتەردى، گازەتتەردى وقىپ، ءتىلىمدى ۇشتادىم. ءوز ويىمدى دا ەركىن جەتكىزە الاتىن دەڭگەيگە جەتتىم. قازاقتىڭ مادەنيەتىن، تاريحىن، سالت-ءداستۇرىن وقىپ شىقتىم.
- ءتىل ۇيرەنگەندە ءۇش ايداي قينالدىم دەيسىز. دەمەك، قازاق ءتىلىن از ۋاقىتتىڭ ىشىندە مەڭگەرىپ كەتۋگە بولادى عوي؟
- ارينە، بولادى. مەنىڭشە، ول ءۇشىن ورتا قاجەت. سوسىن جاپون ءتىلى مەن قازاق ءتىلىنىڭ ۇقساستىقتارى دا بار. مىسالى، جاپون تىلىندە ەتىستىكتى سويلەمنىڭ سوڭىنا قويادى. قازاق تىلىندە دە سولاي. سونىمەن بىرگە، اۋىزەكى تىلدەگى «كەلە جاتىر، بارا جاتىر» سياقتى گرامماتيكالىق ەرەكشەلىكتەرى دە وتە ۇقسايدى. سوندىقتان قازاقشا سويلەگەندە ەتىستىكتى قايدا قويۋىم كەرەك دەپ ويلانىپ تۇرمايمىن. تۋرا جاپون تىلىندەگى سەكىلدى قويا بەرۋگە دە بولادى. جالعاۋلارى دا ۇقساس. قازاقشا «قازاقستانعا» دەسەك، جاپون تىلىندە ونى «قازاقستانە» دەپ ايتامىز. قازىر مەنىڭ قازاق تىلىندە سويلەگەنىمدى كورەتىن كەيبىر ادامدار مەنى قازاق قىزى دەپ ويلايدى. ارتىنان جاپون ۇلتىنان ەكەنىمدى بىلگەندە تاڭعالادى. راسىندا ءتىل حالىقتاردى جاقىنداستىرادى. قازاق ءتىلىنىڭ ارقاسىندا مەن كوپ دوستار تاپتىم.
- ءسىزدىڭ الەۋمەتتىك جوبالارمەن اينالىساتىنىڭىزدى ەستىگەن ەدىك. وسى جۇمىسپەن ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىن ارالاپ شىققان ەكەنسىز. دەمەك، قازاقستانعا قاتىستى ناقتى كوزقاراسىڭىز، ناقتى پىكىرىڭىز دە قالىپتاستى عوي؟
- ءيا، مەنىڭ ەلشىلىكتە اينالىساتىن جۇمىستاردىڭ ءبىرى - «ءشوپ تامىر» اتتى الەۋمەتتىك جوبا. ءدال وسى جوبامەن ءبىز قازاقستاننىڭ ءبىراز وڭىرلەرىن، وبلىستارىن ارالاپ شىقتىق. ءتورت جىلدىڭ ىشىندە 20 عا جۋىق جوبانى جاسادىم. ول جوبا بويىنشا ءبىز ءبىر وبلىستىڭ ناقتى ءبىر پروبلەماسىن زەرتتەپ، ونى شەشۋگە اتسالىسامىز. ماسەلەن، مەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنا بارىپ كەلدىم. ارينە، ول جاقتا مۇناي بار، تابيعي رەسۋرستارعا باي وبلىس. دەگەنمەن، ادامداردىڭ تۇرمىس دەڭگەيى استانامەن سالىستىرعاندا قيىن جاعدايدا. وسى ورايدا ءبىز ەسكىرگەن مەكتەپتەرگە بارىپ، عيمارات جوندەۋگە قاجەتتى قارجىنى ءبولۋ ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتىرمىز. اۋرۋحانالارعا مەديتسينالىق جابدىقتاردى دا اكەلىپ بەرەمىز. سوسىن مەن وبلىستاردى ارالاعاندا مىندەتتى تۇردە تاريحي ەسكەرتكىشتەرگە، نىساندارعا بارۋعا تىرىسامىن. ماڭعىستاۋعا بولعاندا بەكەت اتانىڭ باسىنا بارىپ قايتتىم. شىنىمدى ايتسام وسىنداي كيەلى جەرلەردى ارالاعاندا قازاقتىڭ تاريحىن تەرەڭ تۇسىنە باستاعانداي سەزىمدە بولامىن.
- قازاقستاننىڭ قاي ءوڭىرى ۇنادى؟
- نەگىزى، مەن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان باسقا بارلىق ايماقتارعا بارىپ شىقتىم. سولاردىڭ ىشىنەن ەڭ جاقسىسىن تاڭداۋ وتە قيىن. ويتكەنى ءاربىر وبلىستىڭ وزىنە ءتان تابيعاتى، ەرەكشەلىكتەرى بار. البەتتە، قازاقستانمەن سالىستىرعاندا جاپونيا كىشكەنتاي مەملەكەت قوي. سوعان قاراعاندا قازاق جەرىنىڭ تابيعاتى ەرەكشە، اسەمدىلىگى تاماشا. سول سەبەپتى ناقتى ءبىر وبلىستى تاڭداۋ قيىن. ءار ءوڭىردىڭ ءوزى ءبىر الەم.
- قازاقستان مەن جاپونيانىڭ تابيعاتى ۇقساماسا دا، ەكى حالىقتىڭ بويىندا ءبىر-بىرىنە ۇقسايتىن ەرەكشەلىكتەر، قاسيەتتەرى بار شىعار؟
- ارينە، الدىمەن قوناقجايلىق تۋرالى ايتۋعا بولادى. ول جاعىنان ءبىز قاتتى ۇقسايمىز. سوسىن ۇلكەندى قۇرمەت تۇتۋ مادەنيەتىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. ءۇشىنشى ۇقساستىق، ول - ۇياتتىلىق، يناباتتىلىق دەپ ويلايمىن. قازاقتاردا «ۇيات» دەگەن ۇلى ءسوز بار. «ۇيات بولادى» دەگەن دە قاتتى ءسوز. جاپونداردا دا سولاي، وسى ءسوزدى جوعارى ۇستايدى. ۇيات بولماۋ ءۇشىن قانداي ارەكەت جاساۋ قاجەت؟ وسىنى جاپوندار بالا كەزىنەن باستاپ ۇيرەتەدى. قازاقتار دا بالاعا كىشكەنتاي كەزىندە تەرىس قىلىق ىستەسە «ۇيات بولادى» دەپ ەسكەرتەدى، ۇيرەتەدى. مىنەكي، ۇقساستىق. سوسىن جانە ءبىر ۇقساستىق - ءبىز ەشقاشان ءۇيدىڭ ىشىندە اياق كيىممەن جۇرمەيمىز. قازاقتىڭ ۇيىندە دە سولاي.
- بايقاسام قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرىن دە بىلە تۇسكەن سەكىلدىسىز؟
- ءيا. قازاق حالقىنىڭ داستۇرلەرى ىشىندە مەن تويدى جاقسى كورەمىن. ۇيلەنۋ تويى، قىز ۇزاتۋ تويى جانە تاعى باسقا تويلار كوپ. مەنىڭ قازاق دوستارىم وسىنداي تويلارعا ءجيى-ءجيى شاقىرىپ تۇرادى. ارينە، بىزدە جاپونيادا دا ۇيلەنۋ تويى بار. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ۇيلەنۋ تويىمىز بەن قازاقتىڭ ۇيلەنۋ تويىن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. قازاقتار ءوز قۋانىشمەن ءبولىسۋ ءۇشىن 100-500، ءتىپتى ودان دا كوپ قوناق شاقىرادى. وسىنداي تويلاردا ءبىز دوستارمەن باس قوسىپ، تاماق ءىشىپ، توست ايتىپ، ۋاقىت وتكىزەمىز. ماعان قاتتى ۇنايدى.
- قازاق ادەبيەتىمەن دە تانىستىم دەدىڭىز؟
- قازاق ادەبيەتىندە ماعان ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەر» رومانى قاتتى اسەر ەتتى. بۇل قازاقتىڭ تۇنىپ تۇرعان تاريحىن كورسەتكەن تۋىندى. مەن ءوزىم - تاريحشىمىن. ۋنيۆەرسيتەتتە ماگيستراتۋرانى دا تاريح ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن ەدىم. سول سەبەپتى ءاۋ باستان قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا قىزىعۋشىلىعىم ەرەكشە بولدى دەپ ايتا الامىن. «كوشپەندىلەر» رومانى ارقىلى مەن قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحىمەن ەتەنە تانىستىم. وسى كىتاپتىڭ نەگىزىندە تۇسىرىلگەن «كوشپەندىلەر» فيلمىن دە كوردىم. سوسىن ماعان قازاقتىڭ كينولارى دا ۇنايدى. ماسەلەن، «شال» دەگەن فيلم قاتتى ۇنادى. «ستالينگە سىيلىق» دەگەن بۇرىنعى كەڭەستىك زامانداعى قيىنشىلىقتاردى باياندايتىن فيلم دە ۇنادى. كينوداعى قازاقتىڭ اۋەندەرى دە ەرەكشە. جالپى قازاقتىڭ اندەرىنە دە قىزىعامىن. ماسەلەن، اسىرەسە ابايدىڭ «جەلسىز تۇندە جارىق اي» دەگەن ءانى قاتتى ۇناپ قالدى. نەگىزىنەن ءدال وسىنداي فيلمدەر مەن اندەر دە مەنىڭ قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىمدى وسىرە ءتۇستى دەپ ويلايمىن.
- ورىنداپ كورسەڭىز قالاي؟
- كەرەمەت! - ماريكو سان! جاقىندا ەكى جىلعا تۇركياعا كەتىپ بارادى ەكەنسىز. سىزگە اق جول تىلەيمىز. ەڭبەگىڭىز جانا بەرسىن!
- مەن ءوزىم قازاقستاندا بەس جىل تۇرعاننان كەيىن وسى ەلدى ءوزىمنىڭ ەكىنشى وتانىم دەپ ساناپ كەتتىم. راسىندا، بۇنداي سەزىمگە جەتۋ دە وڭاي ەمەس. ەڭ باستىسى ماعان سول سەزىم قازاق حالقىنىڭ ارقاسىندا كەلدى. قازاق حالقىنىڭ اشىقتىعى، قوناقجايلىعى، بىردەن كومەك بەرۋگە تىرىساتىن ادەتى كەز كەلگەن ادامدى بەي-جاي قالدىرا المايدى دەپ ويلايمىن. مەن قازاق حالقىنا ءتانتىمىن! ءوزىم تانىسقان ءاربىر قازاقستاندىققا ريزاشىلىعىمدى جەتكىزگىم كەلەدى!
P. S. جاپوندار «ماريكو» دەگەن ەسىمىنىڭ شىعۋ تەگىن باتىستىڭ «مارياسىمەن» دە بايلانىستىرادى ەكەن. «ول راس بولۋى كەرەك. باتىستىڭ «ماريا» دەگەن ەسىمى بىزدەگى «ماريكونىڭ» قالىپتاسۋىنا اسەر ەتكەن دەپ ەستىگەنمىن. دەگەنمەن ناقتى ماعىناسىنا كەلەر بولساق، «ماري» دەگەن ءسوز قازاقشا اۋدارعاندا «ۇزاق جول، ۇزاق ءومىر» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى»، - دەيدى ماريكو سان. ءبىز دە ماريكو سانعا اتىنا ساي ۇزاق جول، ۇزاق ءومىر تىلەيمىز. ايتا كەتەرلىگى قازاقتىڭ ءتىلىن ۇيرەنىپ، ءداستۇرىن سىيلاپ، ءوز بالاسىنداي بولعان ماريكو تسۋكوناكەنىڭ تاعدىرى ءماريام جاگور قىزىنا ۇقسامايدى. ايتسە دە ءبىز ونى «قازاقتىڭ ماريكوسى» دەپ اتاعىمىز كەلەدى.
اۆتور: ارمان اسقاروۆ
