ءجۇز جاساڭىز، مۇحتار اعا
اقىننىڭ مەرەيتويى وتىرار اۋدانىندا كەڭ كولەمدە اتالىپ ءوتتى.
جالپى، مۇحاڭنىڭ ءومىر بويى قوعامدىق ماڭىزدى ىستەردىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ، ەلگە رياسىز قىزمەت ەتۋمەن كەلە جاتقانى بەلگىلى. 75 جاسقا تولعان مەرەيلى مەرەكەسىندە ءبىز سولاردىڭ ءبىرقاتارىن وقىرماننىڭ ەسىنە سالا كەتۋدى ءجون كوردىك.
مۇحتار شاحانوۆ ك س ر و حالىق دەپۋتاتى، ك س ر و جوعارعى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولعان كەزىندە قازاقستاننىڭ كوپتەگەن ەكونوميكالىق، ۇلتتىق، مادەني، ەكولوگيالىق ماسەلەلەرىن بيىك مىنبەرلەردە باتىل تۇردە كوتەرىپ، ولاردىڭ وڭدى شەشىمىن تابۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتتى.
اقيىق اقىن ءوز دەگەنىن عانا ىستەتىپ تۇرعان كەڭەستىك توتاليتارلىق جۇيە كەزىندە، 1986-جىلعى الماتىدا بولعان جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ شىندىعىن اشىپ، ونى ك س ر و باسشىلارىنا مويىنداتتى. پرەزيدەنت گورباچەۆتىڭ ءوزىن بۇعان بايلانىستى مەملەكەتتىك كوميسسيا تاعايىنداۋعا ءماجبۇر ەتتى.
مۇحتار شاحانوۆ ۇلت رۋحىن جاڭعىرتۋ جولىندا كوپتەگەن ايشىقتى ىستەر اتقاردى. سونىڭ ءبىرى - سوناۋ 1922-جىلى كومپارتيا تويلاۋعا تيىم سالعان ناۋرىز مەرەكەسى مۇحاڭنىڭ باستاماشىلىعىمەن 1988-جىلى ورتامىزعا قايتا ورالدى.
مۇحتار شاحانوۆ - قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك دارەجە يەلەنۋىنە دە وزىندىك ۇلەسىن قوسقان ازامات. 1989-جىلى قازاق جانە ورىس تىلدەرىنە بىردەي مەملەكەتتىك دارەجە بەرۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەندە وعان ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى شىعىپ، انا ءتىلىمىزدىڭ دارا مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ تانىلۋىنا ىقپال ەتتى.
مۇحاڭ ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان سوڭ ءبىرقاتار مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى دە ابىرويمەن اتقاردى. ول ون جىل قازاقستاننىڭ قىرعىزستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بولدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ ءجۇرىپ تە ءوزىنىڭ بىرەگەي بولمىسىمەن كورىنە ءبىلدى.
وسىنداي قىرۋار مەملەكەتتىك، قوعامدىق جۇمىستاردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن جاننىڭ شىعارماشىلىق قۋاتىنا دا تاڭقالماسقا شاراڭىز جوق. اقىننىڭ ولەڭدەرى، پوەمالارى، باللادالارى، پروزالىق شىعارمالارى جىل سايىن ومىرگە كەلىپ جاتتى. ولاردىڭ قاي-قايسىسى بولسا دا ادەبيەتسۇيەر، ۇلتجاندى وقىرماننان ءوزىنىڭ جوعارى باعاسىن الدى. كوپتەگەن شىعارمالارى دۇنيەجۇزى حالىقتارىنىڭ تىلدەرىنە اۋدارىلدى.
مۇحاڭ - اقىندىق قانا ەمەس، سازگەرلىك تە قىرىنان تانىلعان جان. ول كىسىنىڭ «جۇبايلار جىرى»، «تۋعان كۇن كەشىندە»، «گۇل داۋرەن»، «مەن ساعان عاشىق ەدىم» دەپ اتالاتىن جانە باسقا دا سىرشىل، وتانشىل اندەرىن جۇرت ەل ىشىندەگى ءتۇرلى باس قوسۋلاردا، توي- تومالاقتاردا بەرىلە ورىندايدى، تولعانا تىڭدايدى.
اقيىق اقىنمەن كەزدەسۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت. ول كىسى جىلدا تولەبي اۋدانىنداعى ءوزى بالالىق شاعىن وتكىزگەن قاسقاسۋ اۋىلىنا دەمالىسقا كەلگەن سايىن ول كىسىنى ساعىنعان جۇرت قۋانا ىزدەپ تابادى.
جالپى، مۇحاڭ قاتىسقان كەشتەردەن جۇرت رۋحاني كۇش الىپ، ونىڭ ءتىل، انا، تۋعان جەر، وتان، ادامي-ازاماتتىق قاسيەتتەر تاقىرىبىن تولعاعان جىرلارىنان رۋحتانىپ قايتادى.
مىنە، وسىنداي ابزال جان مەملەكەتتىك ماراپاتتارعا ءتىپتى دە قىزىققان ەمەس. كەزىندە حالىق قاھارمانى اتاعىنان باس تارتقانىن دا جۇرت بىلەدى. ول كىسى وتانعا ماقتاۋ- ماراپات ءۇشىن ەمەس، ەل بولاشاعى ءۇشىن قىزمەت ەتۋدى ءوزىنىڭ ازاماتتىق، پەرزەنتتىك بورىشى سانايدى.
اقيىق اقىنىمىزدى كوپتەگەن شەت مەملەكەتتەر مويىنداعان، ماراپاتتاعان. ال مۇنى مۇحاڭ وزىنە ەمەس، قازاق حالقىنا كورسەتىلگەن قۇرمەت دەپ قابىلدايدى.
...جالپى، اقيىق اقىن، اتپال ازامات مۇحتار شاحانوۆ تۇلعاسى تۋرالى، ونىڭ ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەكتەرى جونىندە قانشا تىزبەلەسەڭىز دە ايتار ءسوز تاۋسىلمايدى. ءبىز سولاردىڭ ءبىرقاتارىن عانا تىلگە تيەك ەتە الدىق.
...وسى ورايدا ءبىز مۇحتار شاحانوۆ اعامىزدى كەشەگى حالىق بولىپ تويلاعان تۋىلعان كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز!
كۇش- قۋاتىڭىز سارقىلماسىن، وتانعا قىزمەت ەتۋدە كورسەتىپ جۇرگەن جارقىن ۇلگى- ونەگەڭىز لايىقتى جالعاسىن تابا بەرسىن، ءجۇز جاساڭىز، ارداقتى مۇحتار اعا!
د. نۇرپەيىس.
سۋرەتتەردى تۇسىرگەن - ا. اسەت ۇلى
