تاڭعالدىرعان تالانتتار

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - دارىندى ادامداردىڭ ءتىزىمى ءبىر- ەكى داپتەرمەن بىتپەسى انىق. الەمگە اتى بەلگىلىسى ءبىر توبە دە، بەلگىلى ەمەستەرى قانشاما! وسىنداي جانداردىڭ جاڭالىعى مەن جاناشىرلىعى ادامزاتتى بۇگىنگى دەڭگەيگە جەتكىزدى.

قيىندىق اتاۋلىنىڭ بارىنەن قۇتىلىپ كەلە جاتقان ادامداردىڭ تىرشىلىگى مۇنىمەن توقتاپ قالماسى انىق. ويتكەنى ءار بالا دۇنيەگە كەلگەن سايىن ءۇمىتتىڭ وتىن جاعاتىن اتا- اناسى ەكەن. ەگەر سول بالاقاي كىشكەنە كەزىنەن ەرەكشە دارىنىمەن تانىلسا، ءوز ورتاسى، اينالاسى وعان نازار اۋدارا باستايدى. بارىنەن قىزىعى سول، دارىندى ادامداردىڭ قالاي دۇنيەگە كەلەتىنى دارىندىلاردىڭ وزدەرىن قايران قالدىرىپ كەلەدى. وسى سالانى مىڭداعان ادامدار زەرتتەپ ءجۇر. ءبىراق سۇراقتارىنا ناقتى جاۋاپ تاپپاعان.

بۇل قاسيەتتى بىرەۋلەر مي قىرتىسىنىڭ جيىلىگىمەن بايلانىستىرادى، ەندى بىرەۋلەر سيرەك كەزدەسەتىن اۋرۋلاردان سوڭ پايدا بولاتىن قاسيەت سانايدى. ال اتاقتى توماس ەديسون مۇنى: «دارىندىلىق - 99 پروتسەنت ەڭبەك، ءبىر پروتسەنتى ويىننان تۇيگەن ناتيجە» دەيدى. گەنەتيك- عالىم ۆلاديمير ەفرويمسوننىڭ كوزقاراسىنشا ءار كەزەڭدەردەگى حالىقتار اراسىنان شىققان قانشا ادامدى زەرتتەسەك تە، ءبارىبىر تىرەلەرىمىز - دارىندىلار دۇنيەگە جاراتىلىستان كەلەدى. ءبىزدىڭ سوزىمىزبەن ايتقاندا اللانىڭ ءوزى بەرگەن قاسيەت.

دارىندىلاردىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى كىشكەنە كەزىنەن بايقالادى ەكەن. ول كەز كەلگەن ينتەللەكتۋالدى سالادا بولۋى مۇمكىن: ماتەماتيكادا، فيزيكادا، مۋزىكادا ت. ب. ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىم - ولاردىڭ قازىناسى. ونداي ءبىلىمدى، العىرلىق پەن زەيىندىلىكتى بارلىق بالا جيناي المايدى. دارىندىلاردىڭ اراسىندا جاسى تولماي جاتىپ مەكتەپكە بارۋ، ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇسۋ، ديسسەرتاتسيا قورعاۋ ءجيى كەزدەسەتىن قۇبىلىس. ولارمەن جاستى ۇلاندار مەكتەپتە ءجۇرىپ دارىندىلاردىڭ جولىن قۋۋى ەكىتالاي. ايتالىق ەلىمىزدە مۋزىكا، سپورت، عىلىم سالاسىندا ەرەكشە قابىلەتىمەن تانىلعاندار بارشىلىق. وسىنداي بالالاردى شەتەلدەردە ەرتە تىزىمگە الىپ، ءومىر جولدارىن باقىلاپ وتىراتىن جاعدايلار كەزدەسەدى. ەندى ءار جىلداردا دۇنيەگە كەلگەن سونداي ۇلىلار تۋرالى ايتالىق:

ماريا اگنەسي

ول 1718 -جىلى ميلاندا دۇنيەگە كەلگەن. ماريا كىشكەنە كەزىنەن بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەن. 20 جاسىندا فيلوسوفيا تۋرالى ءبىرقاتار لەكسيالارىن جاريالاعان. ەڭ ماڭىزدىسى - ماتەماتيكا تۋرالى ساراپتاماسى. ول 30 جاسقا تولمايىنشا عىلىمي ەڭبەگىن ەش جەر باسپاعان.

ماريا اگنەسي 80 جاسىندا - ولەر الدىندا پروفەسسور اتاعىن الادى. بۇل 18 - عاسىردىڭ جاڭالىعى ىسپەتتەس ەدى.

كارل فريدريح گاۋسس

كارل 1777 -جىلى ومىرگە كەلگەندە ماتەماتيكا بۇگىنگىدەي بولماعان. ول 3 جاسىنان باستاپ كەيبىر ماتەماتيكالىق ەسەپتەردى قۇراستىرسا، باستاۋىش مەكتەپتە 100 ساندى ەركىن جاتتاپ، الىپ- قوسىپ، وسى ءپاندى ەرەكشە مەڭگەرگەنىن بايقاتادى.

اقىرى گاۋسس ماتەماتيكامەن شۇعىلدانىپ، الگەبرا مەن ساندار تەورياسىن دامىتۋعا ەرەكشە ۇلەس قوسادى. ماگنيت تارتىلىسى توڭىرەگىندە ءبىرقاتار قۇندى ەڭبەكتەر جازىپ، ماگنيتتى الاڭدى ولشەۋ مۇمكىندىكتەرىن عىلىمي تۇرعىدا دالەلدەيدى.

پول ەرديەش

ءۇش جاسار پول ەرديەش 1920 -جىلدارى ۆەنگريادا ەرەكشە قابىلەتىمەن اينالاسىن قايران قالدىرعان. ماتەماتيكاعا بەرىلگەنى سونشالىقتى، نەبارى 20 جاسىندا وسى سالادا عىلىم دوكتورى اتانادى.

ەرديەش ءومىرىنىڭ سوڭىندا داڭقتى ماتەماتيكتەردىڭ ورتاسىندا ەسىمى ەرەكشە اتالدى جانە 70 جاستان اسقاندا دا مىڭداعان عىلىمي ماقالالارىن جاريالاپ، ادامداردىڭ الجۋ مۇمكىندىكتەرىن جوققا شىعاردى.

ۋيليام روۋەن گاميلتون

الەمدە بالا كەزىندە 10 شاقتى ءتىلدى مەڭگەرگەندەر بار. گاميلتون 14 ءتىلدى ەركىن بىلگەن. 1805 -جىلى دۋبليندە دۇنيەگە كەلگەن ول 16 جاسىندا جوعارى ماتەماتيكانى جاقسى مەڭگەرەدى.

ول ءومىرىنىڭ باسىم بولىگىن وپتيكانى زەرتتەۋگە ارنايدى، الگەبرانىڭ زاڭدىلىقتارىن قاراستىرادى. عالىممەن يرلاندىقتار ماقتاناتىن بولعان.

كيم ۋن ەن

ول ءوزىنىڭ ورەسى جوعارىلىعىمەن تانىلعان. 3 جاسىندا ۋنيۆەرسيتەت دەڭگەيىندەگى باعدارلامالارمەن تانىسىپ، سونى ۇيرەنۋگە قۇلشىنادى. ول 1960 - جىلدارى جاپون تەلەارناسىندا كۇردەلى ەسەپتەردى شەشىپ، ولەڭدەر قۇراستىرىپ ايتىپ، كوپ ءتىل بىلەتىندىگىمەن جۇرتتى تاڭعالدىرادى. بۇل قاسيەتى ونىڭ دوكتورلىق دارەجە الۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. بۇل كەزدە ونىمەن جاستى بالالار مەكتەپ تە بىتىرمەگەن ەدى. وسىنداي دارىندىلىعىنا قاراماستان كوللەدجدە ساباق بەرىپ، قاراپايىم ءومىر سۇرگەن.

جان پياجە

تەگى شۆەيتسارلىق جان 1906 -جىلى 10 جاسىندا تۇڭعىش عىلىمي جۇمىسىن جاريالايدى.

پياجە ۇدايى بالالاردى باقىلاعان. ولاردىڭ قالاي وسەتىنى، اينالانى قالاي تانيتىنى، ويلاۋ قابىلەتى سەكىلدى قىرلارىنا نازار اۋدارىپ، وسىنىڭ ءبارى ادام ومىرىندە قانشالىقتى ورىن الاتىندىعىن زەرتتەگەن.

دجون فون نەيمان

ول 6 جاسىندا كوپساندى ەسەپتەردى وڭاي شىعارعان. سەگىز جاسىندا دجون تەلەفون كىتاپشاسىنداعى بارلىق ءنومىردى جاتقا بىلگەن. نەيمان اتوم مەن سۋتەگى بومبالارىن جاساۋعا اتسالىسقان داڭقتى عالىمداردىڭ تىزىمىنە ىلىككەن.

ۋيليام دجەيمس سيديس

ۋيليام 1898 -جىلى 1 - ساۋىردە نيۋ- يوركتە دۇنيەگە كەلگەن. بالا كەزىنەن «نيۋ- يورك تايمس» گازەتىن ۇزبەي وقىعانداردىڭ ءبىرى. 8 جاسىندا ءتورت كىتاپ جازىپ كوزگە تۇسسە، گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تابالدىرىعىن 11 جاسىندا اتتاپ جانە پروفەسسور اتانادى. ءسويتىپ 20 جاسىندا اتاقتىلاردىڭ قاتارىنا ىلىككەن ۋيليام دجەيمس سيديس - جەر شارىنداعى دارىندى ادامداردىڭ ءبىرى. ونىڭ ءومىربايانى بىلاي:

ۋيليام جازۋدى تىم ەرتە مەڭگەرگەن. 4 جاسىندا گومەردىڭ شىعارمالارىن ءتۇپنۇسقاسىنان وقىعان. 6 جاسىندا اريستوتەلدىڭ لوگيكالارىن وقىعان. 4 پەن 8 جاس ارالىعىندا 4 كىتاپ جازىپ، اناتوميا بويىنشا ءبىر مونوگرافيانى بىتىرەدى. 7 جاسىندا گارۆارد مەديتسينا مەكتەبىندە اناتوميا بويىنشا ەمتيحان تاپسىرادى. 8 جاسىندا سەگىز ءتىلدى بىلگەن - اعىلشىن، لاتىن، گرەك، ورىس، يۆريت، فرانسۋز، نەمىس جانە ءوزى قۇراستىرعان ءبىر ءتىل. ۋيليام ەسەيگەن شاعىندا 40 تىلدە سويلەگەن. كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا 200 ءتىلدى مەڭگەرگەن.

11 جاسىندا گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنە ءتۇسىپ، سونداعى ماتەماتيكا كلۋبىندا لەكسيالار وقيدى. گارۆاردتى 16 جاسىندا ۇزدىك بىتىرگەن.

وكىنىشكە قاراي، ول 1919 -جىلعى سوتسياليستىك اسكەري ميتينگىدەن سوڭ تۇرمەگە قامالادى. سيديس وندا وسىعان دەيىنگى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىنەن باس تارتىپ، قاراپايىم جۇمىسشى ماماندىعىن تاڭدايدى. 1944 -جىلى 46 جاسىندا كوز جۇمادى. ەگەر عۇمىرىن عىلىمعا ارناعاندا جەر شارىنداعى دارىندى ادامداردىڭ تىزىمىنە ىلىگىپ، ادامزاتقا پايدالى جاڭالىقتار اشار ەدى.

بلەز پاسكال

فرانسۋز ازاماتى بلەز پاسكال 39 جىل عانا ءومىر سۇرگەن. وسىنى بىلگەندەي ول جۇرتقا ەرتە تانىلادى. 12 جاسىندا قيىن گەومەتريالىق تاپسىرمالاردى ورىنداپ، تەوريالاردى دالەلدەيدى. 16 جاسىندا تانىمال فرانسۋز ماتەماتيكتەرىنىڭ اراسىندا ءوز تەورياسىن جاسايدى. ول العاشقى مەحانيكالىق كالكۋلياتوردى جاساعاندا 19 جاستا بولعان.

ولەر الدىندا پاسكال ماتەماتيكادان بولەك فيلوسوفيا، ءدىنتانۋ سالالارىن زەرتتەپ، جازۋشىلىقپەن شۇعىلدانادى. ونىڭ فيلوسوفيالىق تانىمدارى ءوز الدىنا ەڭبەك رەتىندا قالىپتاسقان.

موتسارت

مۋزىكا - دارىندىلاردى ەرتە تانىتاتىن سالا. وسى ورايدا ۆولفگانگ امادەيا موتسارتتىڭ ءومىرىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. ول 3 جاسىندا جەكە كونسەرت بەرە الاتىنداي دەڭگەيدە بولعان. نوتانى ءبىر ەستىگەندە قاعىپ الاتىن بالاقاي 6 جاسىندا اپكەسىمەن بىرگە ەۋروپانى ارالاپ شىعادى. ءار قالادا ونەرى كورسەتكەن بالا جۇرتقا بارىنشا تانىلادى.

موتسارتتىڭ ودان ارعى تاعدىرى بەلگىلى. عاجايىپ شىعارمالاردى دۇنيەگە اكەلىپ، ادامزات مادەنيەتىن دامىتۋعا زور ۇلەس قوستى.

سەگىز جاسىندا تانىلعان شوپەن دە، 17 جاسىندا وپەرا وركەسترىنە ديريجەرلىك جاساعان ۆەبەر دە، 6 جاسىندا مۋزىكا قۇراستىرعان شتراۋس پەن گايدن دە 6 جاستا فورتەپيانالىق شاعىن شىعارمالار، 9 جاسىندا بالالار وپەراسىن جازىپ، 13 جاسىندا كونسەرۆاتورياعا تۇسكەن سەرگەي پروكوفيەۆ تە سولاردىڭ قاتارىندا.

وسىنداي جاڭالىق اشۋعا كەيدە ۋاقىتتى بوسقا جىبەرمەۋ ارقىلى دا قول جەتكىزۋگە بولادى. ماسەلەن، ريم ساياساتكەرى ءارى اسكەرباسى گاي يۋليي سەزار ريم يمپەرياسىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعانى، بولاشاق ەۋروپانىڭ مادەنيەتىن تۇبەگەيلى وزگەرتكەنى بەلگىلى. ول وسى تابىسقا از ۇيىقتاپ، كوپ جۇمىس ىستەۋدىڭ ناتيجەسىندە جەتكەن. تاۋلىگىنە 3 ساعات قانا ۇيىقتاعان ول ءوز اسكەرىنىڭ ورتاسىندا اشىق دالادا دا جاتا بەرەتىن بولعان.

لەوناردو دا ۆينچي

ۇلى سۋرەتشى لەوناردو دا ۆينچي ءاربىر ءتورت ساعات سايىن 15-20 مينۋت قالعىپ العان. وسىلايشا 22 ساعاتىن شىعارماشىلىققا ارناعان.

بەندجامين فرانكلين 4 ساعات دەمالسا، ناپولەون I بوناپارت تا از ۇيىقتاعانداردىڭ تىزىمىندە بوناپارتتىڭ: «ناپولەون - 4 ساعات، قارتتار - 5، سولداتتار - 6، ايەلدەر - 7، ەركەكتەر - 8، اۋرۋلار 9 ساعات ۇيىقتايدى» دەگەن ناقىل ءسوزى دە بار. ۋينستون چەرچيلل تاۋلىگىنە 5 ساعات تىنىققان.

وسى سەكىلدى مىسالدى مىڭداپ ايتۋعا بولادى. بۇدان ۇعارىمىز، ۋاقىت ۇنەمدەۋى ارقىلى كەيدە تابىسقا تىنىمسىز ەڭبەكپەن دە جەتۋگە بولادى. دارىندى بالالاردى جاڭالىق اشۋعا، تەز تانىلۋعا وسىلايشا يكەمدەۋگە دە بولادى. ەڭ باستىسى - بالا نازاردان تىس قالماۋى ءتيىس. قازىر جاقسى ءومىر ءسۇرۋدىڭ دە، تابىسقا كەنەلۋدىڭ دە تاماشا جولى - بويداعى بار قابىلەتتى جۇمساي بىلۋدە. سوندىقتان از ۇيىقتاپ، كوپ جۇمىس ىستەڭىز، بالالاردى دا وسىعان داعدىلاندىرىڭىز.

جولداسبەك دۋاناباي

«ايقىن» گازەتى