قازاقستان جانە قىتاي اراسىنداعى بايلانىس نىعايىپ كەلەدى - قىتايدىڭ ق ر- داعى ەلشىسى
- قىتاي ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىنە بەلسەندى قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە. ءسىز ەكسپو- عا قانداي باعا بەرەسىز؟ ق ح ر پاۆيلونىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ وتسەڭىز.
- ەكسپو-2017 وتە ءساتتى جاسالعان جوبا. كورمەنىڭ اشىلۋىنا كوپتەگەن مارتەبەلى مەيماندار قاتىستى. ازىرگە كورمەنىڭ تەك رەسمي اشىلۋ ءبولىمى عانا ءوتتى، الداعى ۋاقىتتا الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن تۋريستەر كەلەدى دەپ كۇتىلۋدە، ولاردىڭ قاتارىندا قىتايلىق تۋريستەر دە بار. ق ح ر- دىڭ 24 پروۆينيتسياسى مەن ورتالىققا باعىناتىن قالالارى ەكسپو كورمەسىندەگى قىتاي پاۆيلونىندا ءوز ەكسپوزيتسيالارىن ۇسىنادى. ەكسپو- نىڭ نەگىزگى تاقىرىبى - «بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى» . بارلىق ەلدەر ءۇشىن، سونىڭ ىشىندە قىتاي ءۇشىن بۇل وتە ماڭىزدى ماسەلە. قىتاي كورمەدە ءوزىنىڭ يادرولىق، جەل جانە كۇن ەنەرگياسى سالاسىندا (قىتاي دۇنيەجۇزىندە مۇنداي قۇرىلعىلار ءوندىرۋ جونىنەن كوش باستاپ تۇر) ، شالعاي اۋداندارعا تۇراقتى توقتىڭ جوعارى ۆولتتى جەلىلەرى ارقىلى جوعارى كەرنەۋلى ەلەكتر ەنەرگياسىن جەتكىزۋ سەكىلدى سالالاردا ەڭ وزىق تەحنولوگيالارىن ۇسىنادى. ءبىز سونداي- اق، ەنەرگيا سىيىمدىلىعى مەن ەلەكتر ەنەرگياسىن ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەسىنە باسا نازار اۋدارامىز. قىتايدا سونىمەن قاتار، ەلەكتروموبيل جاساۋ تەحنولوگيالارىن دامىتۋ الدىڭعى ورىنعا قويىلعان، وسى ماقساتتا ءتۇرلى شارالار قولدانىپ، وندىرۋشىلەر مەن ساتىپ الۋشىلارعا جەڭىلدىكتەر دە قاراستىرىلعان. ماسەلەن، قىتايدا BYD - ەڭ تانىمال ەلەكتروموبيل ماركاسى. قازىرگى ۋاقىتتا قۋاتتاۋ تەحنولوگياسىن جەتىلدىرۋ جانە ەلەكتروموبيل اككۋمۋلياتورلارىنىڭ سىيىمدىلىعىن ارتتىرۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. قىتاي دۇنيەجۇزى بويىنشا كومىرسۋتەگى رەسۋرستارىن ەڭ كوپ تۇتىنۋشى ەل.
ق ح ر- دا پايدالانىلۋى جاعىنان ءتيىمسىز ءارى قورشاعان ورتاعا زيان كەلتىرەتىن كومىر قورى مول بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز كومىردى مۇناي جانە گازعا اينالدىرۋ تەحنولوگيالارىن جەتىلدىرىپ جاتىر. وسى ماقساتتا بيوەنەرگەتيكا سالاسى دا جاقسى دامىپ كەلەدى. جالپى ايتقاندا، ەكسپو قازاقستان باسشىلىعىنىڭ كورەگەندىگىن اڭعارتادى، يننوۆاتسيالار جانە تەحنولوگياسى ىلگەرى دامىعان مەملەكەتتەرمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋ نەگىزىندە ەلدىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى. ماسەلەن، قىتاي مەن قازاقستان اراسىندا وندىرىستىك قۋات سالاسىندا ىنتىماقتاستىق باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل ءوندىرۋ جانە قايتا وڭدەۋ سالاسىنداعى 51 جوبا، ياعني جوعارى قوسىلعان قۇنمەن وندىرىلەتىن ونىمدەرگە باعىتتالعان. شىمكەنت جانە اتىراۋداعى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى ەلدى بەنزينمەن قامتاماسىز ەتۋگە، حيميا وندىرىسىنە مۇمكىندىك بەرەدى. قازاقستاندا اۋىل شارۋاشىلىعى ءۇشىن وتە ماڭىزدى كارباميد ءوندىرىسىن (ازوتتى تىڭايتقىش) اشۋ جونىندە كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ جاتىر. مۇنىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ دامۋ جولىنىڭ دۇرىس باعىتىن تاڭداپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، مەنىڭ ويىمشا، اگروونەركاسىپ كەشەنى جانە تەلەكوممۋنيكاتسيا ەڭ پەرسپەكتيۆتى سالالار بولىپ تابىلادى. ولار ق ر- دىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرادى.
- بيىلعى جىلى قازاقستان جانە قىتاي ەلدەرى اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناعانىنا 25 جىل تولادى. ءسىز وسى ارالىقتاعى ەكى مەملەكەتتىڭ قانداي جەتىستىكتەرىن اتاپ وتەر ەدىڭىز؟
- ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيننىڭ قازاقستانعا ساپارى جانە سونىڭ اياسىندا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (ش ى ۇ) مۇشە- ەلدەر باسشىلارىنىڭ استانادا وتكەن سامميتىنە قاتىسۋى تاريحي ماڭىزعا يە. بىرىنشىدەن، ونىڭ ساپارى ەكى مەملەكەت اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناسقا 25 جىل تولۋى قارساڭىندا بولدى. 25 جىل ىشىندە قىرۋار جۇمىس اتقارىلدى، ءوزارا سەنىم مەن تۇسىنىستىكتىڭ مىقتى دىڭگەگىن قالىپتاستىردىق. ەكى ەل حالقى جاقىنداي باستادى، بۇل بولاشاقتاعى قارىم- قاتىناسىمىزعا كەپىلدىك بولادى. ءبىز شەكارا ماسەلەلەرىن دە رەتتەدىك، ەكىجاقتى بايلانىس پەن ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتىڭ قۋاتتى ءارى قۇقىقتىق نەگىزىن قالىپتاستىردىق. 25 جىل ىشىندە تەمىرجول، مۇناي جانە گاز قۇبىرلارى سالىندى، شەكارا پۋنكتەرى اشىلدى. تەلەكوممۋنيكاتسيالاردى دامىتىپ، اۋە قاتىناسىن اشتىق. بارلىق ىرگەلەس مەملەكەتتەر ىشىنەن قىتاي جان جاقتى ينفراقۇرىلىمدىق بايلانىستى تەك قازاقستانمەن عانا جاسادى دەۋگە تولىق نەگىز بار. قىتاي 25 جىل ىشىندە قازاقستانعا 43 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا قۇيدى - بۇل كورسەتكىش بويىنشا ەۋرازيا كەڭىستىگىندە ءبىرىنشى ورىندا. شي جينپين قازاقستانعا جاساعان ساپارى بارىسىندا تەك قىتاي دامۋ بانكىنىڭ ءوزى قازاقستاندىق سەرىكتەستەرمەن جالپى قۇنى 6 ميلليارد دوللارعا كەلىسىم جاسادى. بۇل كەزەڭدە گۋمانيتارلىق سالاداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ دا نەگىزى قالىپتاستى، ستۋدەنتتەر مەن ارتىستەردىڭ بارىس- كەلىسى جيىلەپ كەلەدى. الداعى 5 جىلدا قىتاي تاراپى قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر ءۇشىن قوسىمشا 200 ءبىلىم گرانتىن ۇسىنباقشى. ەڭ باستىسى - بۇل قازاقستان جەتىستىكتەرىنىڭ، ءوزارا ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ ناتيجەسى مەن الەۋەتىنىڭ قىتايدا مويىندالۋى. قازاقستانعا كوپتەگەن قىتايلىق ينۆەستورلار كەلەدى، قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقيتىن قىتاي ستۋدەنتتەرىنىڭ سانى ارتادى. ەكسپو كورمەسىنە 1000 نان استام قىتايلىق كاسىپورىن قاتىسادى، ەڭ از دەگەندە دەلەگاتسيا قۇرامىندا 100 ادام بولادى. قازاقستان ەڭ وزىق تەحنولوگيالاردى قابىلداۋ جانە قاجەتتى اقپاراتتى الۋ ءۇشىن اشىق ساياسات جۇرگىزىپ، سىرتقى الەممەن بايلانىس اۋقىمىن كەڭەيتىپ كەلەدى. بۇل وتە ماڭىزدى.
- تاياۋدا عانا بەيجىڭدە وتكەن «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» فورۋمىندا ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپين قازاقستاندى «ترانسقۇرلىقتىق ترانزيتتىك تاسىمالداۋدىڭ چەمپيونى» دەپ اتادى. ق ح ر- دا تاۋارلار تاسىمالى ماسەلەسى قانداي ماڭىزعا يە؟
- گۋاندۋڭ پروۆينتسياسى جانە ورتالىققا باعىناتىن چۋڭشيڭ قالاسى - ەۋروپا نارىعىنا جەتكىزىلەتىن ەلەكتروندى ءونىم، سونداي- اق حالىق كوپ تۇتىناتىن تاۋارلار شىعاراتىن قۋاتتى بازا. قىتايدان شىققان تاۋاردى ەۋروپاعا قازاقستان ارقىلى تەمىرجولمەن جەتكىزۋ ءۇشىن 15 كۇن ۋاقىت كەتەدى - بۇل وتە قولايلى. قازىر ق ح ر- دىڭ 20 دان استام قالاسى ءوز تاۋارلارىن ەۋروپاعا قازاقستان ارقىلى تاسىمالدايدى. ءبىز باتىسقا كيىم- كەشەك، اياق كيىم جانە تۇرمىستىق ەلەكترونيكا اپارامىز، ال قىتايعا كەرى قايتقاندا، شاراپ، كوسمەتيكا، سىرا، اۆتوكولىكتەر جانە ونىڭ قوسالقى بولشەكتەرى تاسىمالدانادى. ەكسپورتتالاتىن تاۋارلار قاتارى ارتتىرىلۋدا، ولاردىڭ وزىندىك قۇنى تومەندەتىلىپ، ۆاگون جانە رەفريجەراتورلاردا تاۋار تاسىمالداۋ شارتتارى جەتىلدىرىلىپ جاتىر. قازاقستان ءوز تاراپىنان جۇك تاسىمالىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەدى. بارلىعى تەز جۇزەگە اسىرىلادى، قازاقستان ارقىلى وتەتىن باعىتتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى دە ارتىپ كەلەدى. تاياۋدا عانا ءبىز قورعاس پەن ليانيۋنگان اراسىندا تەلەكوپىر اشتىق، بۇل «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» ستراتەگياسى اياسىندا ماڭىزدى شاراعا اينالدى. شىن مانىسىندە، قازىر ازيا- تىنىق مۇحيتى ايماعىنان ەۋروپاعا تاۋار تاسىمالداۋ كەزىندە قۇرلىق جولىن تاڭدايتىن جەتكىزۋشىلەر سانى ارتتى. 2016 -جىلى 1200 كونتەينەرلى تەمىرجول قۇرامدارى وسى باعىت بويىنشا جول تارتتى. ترانزيتتىك جۇك تاسىمالىنا ارنالعان، ءبىرىنشى كەزەكتە، قىتاي - قازاقستان - رەسەي باعىتىندا اۆتوكولىك جولىن اشۋدىڭ ۋاقىتى جەتتى. بۇل ءۇشىن تاريفتەر، جۇرگىزۋشىلەرگە ارنالعان ۆيزا ماسەلەلەرىن شەشىپ، وزىندىك قۇنىن تومەندەتىپ، تاعى دا ءونىم تارتۋ كەرەك. بۇعان ش ى ۇ اياسىندا 2017 -جىلدىڭ باسىندا جاسالعان اۆتوموبيل تاسىمالى جونىندەگى كەلىسىمنىڭ ءوز كۇشىنە ەنۋى مۇمكىندىك بەرەدى. ماسەلەن، شىڭجاڭ- ۇيعىر اۆتونوميالىق ولكەسى - شىعىس قازاقستان وبلىسى - ومبى باعىتىنىڭ اشىلۋى ءبىزدىڭ مەملەكەتتەر اراسىنداعى ساۋدا بايلانىسىنىڭ ارتۋىنا وڭ ىقپالىن تيگىزەدى.
جولداردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. جولدار بولسا، ەكى ەل اراسىنداعى تۋريزم دە داميدى. ترانسپورتتىق ءدالىزدىڭ دامۋى ءۇشىن تەك قىتاي قارجى ينستيتۋتتارىن عانا ەمەس، ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالار بانكى سىندى حالىقارالىق ينفراقۇرىلىمداردى دا تارتۋعا بولادى. بۇعان قوسا، « ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاماسى اياسىندا «زۇلىمدىقتىڭ ءۇش كۇشى» - تەرروريزم، ەكسترەميزم جانە سەپاراتيزمگە قارسى بىرلەسە ارەكەت جاسايتىن قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق بايلانىستاردى دا نىعايتۋ كەرەك. ينۆەستيتسيا، ادام جانە قۇرىلعىلار قورعانىسىنا كەپىلدىك بەرۋدىڭ ماڭىزى زور. قازاقستان بۇل ماسەلەگە ەرەكشە كوڭىل بولەدى.
- ساراپشىلار قازاقستاننىڭ «نۇرلى جول» جانە قىتايدىڭ « ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلامالارى اراسىنداعى ۇندەستىك جايلى ءجيى ايتادى. بۇل جونىندە ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟
- «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى مەن « ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» اراسىنداعى ۇندەستىك جونىندە ايتار بولساق، بۇل ءۇردىس تەك ينفراقۇرىلىم سالاسىندا عانا ەمەس، ساۋدا، ينۆەستيتسيا، لوگيستيكا جانە تەلەكوممۋنيكاتسيا سالاسىندا دا كورىنىس تاپقان. «نۇرلى جول» - بۇل قازاقستان ەكونوميكاسىن جانداندىرۋعا جانە الەمدىك نارىققا شىعارۋعا ارنالعان نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەكونوميكالىق سارابدال ساياساتى. بۇل رەتتە «نۇرلى جول» جانە « ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلامالارىنىڭ ۇندەستىگى ورتاق مۇددە مەن ءوزارا تيىمدىلىككە نەگىزدەلگەن.
- ءسىز قازاقستانداعى ەلشى قىزمەتىن 2014 -جىلدان بەرى اتقارىپ كەلەسىز. بيىل قازاقستانداعى قىتاي ءتۋريزمىنىڭ جىلى دەپ جاريالانعان بولاتىن. بۇل ارالىقتا ءسىز قازاقستاننىڭ قاي وڭىرلەرىن ارالاي الدىڭىز؟
- مەن الماتى وبلىسىندا بولدىم. جۇمىس كەستەم وتە تىعىز بولعاندىقتان، قازاقستاننىڭ وزگە وڭىرلەرىن ارالاي العان جوقپىن. قازاقستاننىڭ تۋريستىك كلاستەردى دامىتۋ الەۋەتى وتە جوعارى. بۇل جەردە بۋراباي، شارىن شاتقالى، بالقاش، التاي، الاتاۋدى اتاپ وتكەن ءجون. قىتايلىق تۋريستەر قازاقستانعا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جاتىر. قىتاي ءىرى اۋە كومپانياسى («Air China» ) بەيجىڭ - استانا باعىتىن اشتى. قىتايلىق ينۆەستورلار تۋريزم، قوناقۇيلەر جانە مەيرامحانالارعا ينۆەستيتسيا سالۋعا نيەتتى، ءبىراق مۇنىڭ بارىنە ۋاقىت كەرەك. ەڭ باستىسى - قىتايلار ساتىپ العاندى جاقسى كورەتىندىكتەن، ءونىم دايىنداۋ كەرەك. ماسەلەن، وتكەن جىلى قىتايلار ماسكەۋدە 1 ميلليارد دوللار جۇمسادى.
- قىتايدىڭ «ءانشى» جوباسىنا قاتىسقان ديماش قۇدايبەرگەن قىتاي جانە قازاق حالقىنىڭ اراسىنداعى مادەني بايلانىستىڭ كوپىرىنە اينالدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. قىتاي جانە قازاق مادەنيەتىندە ءسىز قانداي ۇقساستىق بايقايسىز؟
- تاياۋدا عانا ديماش ش ى ۇ- نىڭ گالا- كونسەرتىندە ونەر كورسەتتى. ونىڭ تالانتى بار جانە ونى جاستار جاعى جاقسى كورەدى. ونەردە شەكارا جوق. قىتايدا ونەر كورسەتۋ ارقىلى ديماش تەك قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن ونەرىن ناسيحاتتاپ قانا قويماي، ول سونداي- اق، قىتاي جانە قازاقستان اراسىنداعى دوستىق بايلانىستى نىعايتتى. قازاقستان حالقى - ەڭبەكسۇيگىش جانە تالانتتى، مەيىرىمدى دە قوناقجاي. قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن (قازى، بەشبارماق) جاقسى كورەمىن، قىتايعا بارعاندا ءوزىمنىڭ دوستارىما، جاقىندارىما ۇنەمى قازى، بال، قازاقستاندىق ۇندى سىيلىق رەتىندە اپارامىن. ق ر جوعارى ساپالى جانە ەكولوگيالىق تازا ونىمدەرى ق ح ر- دا جوعارى سۇرانىسقا يە. مەن قازاقستاندىق قوعامنىڭ جارقىن بولاشاققا دەگەن سەنىمىن، رۋحاني جاڭعىرۋىن اڭعاردىم. اسىرەسە، قازاقستان جاستارىنىڭ الەم جايلى كوپ بىلەدى، ولاردىڭ شەتەلگە شىعىپ وقىپ، جۇمىس ىستەۋىنە بارلىق مۇمكىندىك قاراستىرىلعان، بۇل تۇرعىدان قىتايمەن ۇقساستىق بار دەۋگە بولادى.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
