ميلليون قازاق ەلگە ورالدى، تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونى سىرتتا قالا ما؟
قازاق ەلى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەننەن بەرگى 25 جىلدا ءبىر ميلليونداي قانداس باۋىرلارىمىز اتا جۇرتىنا ورالدى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سىندارلى ساياساتى ارقاسىندا تۋعان جەرىمىزدە قازاقتىڭ ۇلەس سالماعى 70 پايىزعا جاقىندادى. بىلە بىلگەنگە، بۇل - ۇلتتىق ساياساتتاعى ءىرى تاريحي قادام.
ال سول ميلليونعا جۋىق باۋىرلاردىڭ قاتارىندا الاش جۇرتىنىڭ تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونى ءالجان جارمۇحامەدوۆ نەگە جوق، دەپ الاڭداپ جۇرگەن قازاق ازاماتتارى از ەمەس. بۇل ءوزى كوپتەگەن باۋىرلارىمىزدى تالايدان بەرى تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلە.
ءيا، ءالجان جارمۇحامەدوۆ جارتى عاسىردان بەرى كورشى رەسەيدىڭ استاناسى - ماسكەۋدە تۇرىپ جاتىر. ەلگە كەلسەم، دەگەن ويىن باسپا ءسوز بەتتەرىندە، تەلەديدار ارقىلى بىرنەشە رەت اشىق ايتتى.
مىسالى، 2016-جىلعى 26- ناۋرىزدا «سپورت كازاحستان» باسىلىمىنا ءالجان اعانىڭ «وتانىمدى اڭسايمىن» (توسكۋيۋ پو رودينە») دەگەن سۇحباتى شىقتى. 2009-جىلى 8- مامىردا كازپراۆدا. سايتىنداعى جارمۇحامەدوۆپەن ينتەرۆيۋدىڭ تاقىرىبى: «ەلگە ورالسام دەپ ارماندايمىن!» («مەچتايۋ ۆەرنۋتسيا نا رودينۋ!») قازاق باسىلىمدارىنداعى وسى ماسەلەگە قاتىستى دۇنيەلەردى تىزەتىن بولساق، تالاي جەرگە بارامىز.
ول كىسى ءومىرباقي دوپ ويناعان، جاتتىقتىرۋشى بولعان ادام. ءبىر جالاقىنى قاناعات قىلىپ، رەتى كەلگەندە سيرەك قولعا تيەتىن سىياقىعا ريزا بولعان قاراپايىم قازاق.
الماتىدان نەمەسە استانادان پاتەر ساتىپ الۋعا قالتاسى كوتەرمەيدى. ءبىراق، ەلگە ورالسام، دەگەن نيەتى كۇشتى. «ماسكەۋ ماعان سپورتتىق اتاقتىڭ ءبارىن بەردى. ءبىراق تۋعان وتانىم - قازاق ەلىنە دەگەن ماحاباتىمدى جەڭە العان جوق»، دەيدى ءالجان مۇسىربەك ۇلى بۇكپەسىز كوڭىلمەن.
ءالجان جارمۇحامەدوۆتى 1989-جىلى تامىز ايىندا تاشكەنت قالاسىنا ارنايى ىزدەپ باردىم. ول كىسى سول تۇستا ك س ر و چەمپيوناتىندا وينايتىن تاشكەنتتىڭ باسكەتبول كومانداسىنىڭ جاتتىقتىرۋشىسى بولاتىن. ەكەۋمىز مەترودا جولىقتىق. جەر تۇبىنەن قازاقتان شىققان تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونىن ىزدەپ كەلگەنىمدى اشىق ايتتىم. ول كىسى جىميعان قالپى سىرتىندا سوۆەتتىڭ گەربى بار قىزىل پاسپورتتى اشىپ كورسەتتى.
«ناتسيونالنوست» دەگەن ءسوزدىڭ تۇسىنداعى «قازاق» اتاۋى كوزىمە وتتاي باسىلدى. 1944-جىلى 2-قازاندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بوستاندىق اۋدانى، تاباقساي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەنىن سول پاسپورتتان وقىدىم. سول ءسات قۋانىشىم قوينىما سىيماي كەتتى.
ءيا، ءالجان جارمۇحامەدوۆ قاتارداعى كوپ سپورتشىنىڭ ءبىرى ەمەس. ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ⅩⅩ عاسىرداعى ەڭ اتاقتى قازاق سپورتشىسى!
باسكەتبولدان ميۋنحەن وليمپياداسىنىڭ جەڭىمپازى (1972-جىل)، مونرەال وليمپياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى (1976)، ياعني، قاتارىنان ەكى وليمپيادا ويىندارىندا ولجا سالعان تۇڭعىش قازاق ساڭلاعى.
الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس (1978) جانە قولا (1970) جۇلدەگەرى؛
بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك ۋنيۆەرسيادانىڭ جەڭىمپازى (1970)؛
ەۋروپانىڭ 3 دۇركىن چەمپيونى (1967، 1971، 1979)؛
ەۋروپا سۋپەركۋبوگىىنىڭ يەسى (1971)؛
كەڭەس وداعىنىڭ 10 مارتە چەمپيونى (1970-1980)؛
كەڭەس وداعىنىڭ «قۇرمەت بەلگىسى»، رەسەيدىڭ «پوچەت» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان.
تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جاعداي: ءالجان مۇسىربەك ۇلى ك س ر و قۇراماسى مەن ماسكەۋدىڭ تسسكا كومانداسىنا ءوزى سۇرانىپ بارعان جوق. 1967 -جىلى كسرو قۇراماسىنىڭ باس جاتتىقتىرۋشىسى الەكساندر گومەلسكي ءالجاندى وداق قۇراماسىنا شاقىردى. جارمۇحامەدوۆ سول جىلى ك س ر و قۇراماسى ساپىندا ەۋروپا چەمپيونى اتاندى. گومەلسكي دارىندى قازاققا ۇلتتىق قۇرامانىڭ بازالىق كومانداسى س س ك ا- عا اۋىسۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسايدى.
بۇل كەزدە تاشكەنتتە ويناپ جۇرگەن ءالجان وزىنە سونشا جاقسىلىق جاساپ، قامقورلىعىنا بولەگەن ازاماتتاردى تاستاپ كەتە المايدى. گومەلسكي ءوز ۇسىنىسىنان باس تارتقان جارمۇحامەدوۆتى 1968-جىلعى مەحيكو وليمپياداسىنا ادەيى اپارمايدى. باس جاتتىقتىرۋشى قايتكەن كۇندە دە ءالجاندى ماسكەۋگە الدىرماق نيەتپەن سوڭىنان اسكەري ادامدار جىبەرەدى. ءالجان ولاردان قاشىپ، الماتى اسىپ كەتەدى.
الماتىنىڭ «لوكوموتيۆىندە» بىرنەشە اي ويناعان ءالجان قازاقستاندا قالعىسى كەلگەن. رەسپۋبليكا سپورتىنىڭ باسشىلارى قازىرگى ابىلايحان كوشەسىنىڭ بويىنداعى ۇيدەن پاتەر الاسىڭ، دەپ ۋادە بەرەدى. ءبىراق، ۋادە ءسوز جۇزىندە قالىپ قويادى. سودان جارمۇحامەدوۆ قازاقستان قۇراماسى ساپىندا ك س ر و كاسىپوداقتارىنىڭ بىرىنشىلىگىنە بارادى. سول جارىس ۇستىندە وزبەكتەر ءالجاننىڭ پاسپورتى تاشكەنتتە تىركەلگەنىن جەلەۋ ەتىپ، ونىڭ الاڭعا شىعۋىنا مۇمكىندىك بەرمەيدى. سويتسە، جاعداي بىلاي بولعان ەكەن. قازاقستان جاعى ءالجاندى الماتىعا تىركەيتىن كەزدە تاشكەنتتەن تىركەۋدەن شىعارۋدى ەسكەرمەپتى.
1969-جىلى قاراشادا ك س ر و قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىمەن ءالجان مۇسىربەك ۇلى ماسكەۋدىڭ س س ك ا- سىنا الىنادى. سودان تابانى كۇرەكتەي 11 جىل وسى كوماندانىڭ، كەڭەس وداعىنداعى ەڭ ۇزدىك كلۋبتىڭ نامىسىن قورعادى. سول جىلدارداعى ك س ر و باسكەتبول قۇراماسى ساپىنداعى ويىنشىلاردىڭ ىشىندە جالعىز قاراكوز سپورتشى ءبىزدىڭ جارمۇحامەدوۆ بولعانىن ماقتانىشپەن ايتا كەتكەن ارتىق بولماس.
تۋعان ەلىن اڭساعان ءالجان مۇسىربەك ۇلى 1987-جىلى الماتىدا قىزمەتكە ورنالاستى. باسكەتبول مامانى رەتىندە ەمەس، نىسانا كوزدەۋشى رەتىندە. قازاقتىڭ تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونىن سول تۇستاعى سپورت باسشىلارى وسىلاي وگەيسىتتى. مۇنداي قورلىققا شىداماعان جارمۇحامەدوۆ ۇندەمەستەن اتتىڭ باسىن ارتقا بۇرۋعا ءماجبۇر بولدى.
ءالجان تەك داڭقتى سپورتشى عانا ەمەس، بىلىكتى باپكەر رەتىندە دە باعاسىن العان تۇلعا. جارمۇحامەدوۆ ⅩⅩعاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ ورتاسىندا ۇزەڭگىلەس دوسى سەرگەي بەلوۆپەن بىرگە رەسەي ۇلتتىق قۇراماسىن جاتتىقتىردى. بەلوۆ پەن جارمۇحامەدوۆ باپتاعان رەسەي باسكەتبولشىلارى 1994-جىلى الەم چەمپيوناتىندا كۇمىس مەدالعا، 1997-جىلى ەۋروپا بىرىنشىلىگىندە قولا جۇلدەگە يە بولدى. بۇل دا جارمۇحامەدوۆ ومىرىندەگى مارتەبەلى بەلەس ەكەنى انىق.
ءيا، ءالجان اعامىز الماتىعا ەت جۇرەگى ەلجىرەپ، ەكى رەت كوشىپ كەلۋگە ارەكەت جاسادى. ءبىز ەل رەتىندە باۋىرىمىزعا تارتا المادىق. كەزىندە ماسكەۋ اسكەري جارلىقپەن، جاۋىنگەر جىبەرىپ تارتىپ العان ءبىرتۋار باسكەتبولشىمىزدى جات جەردە قالدىرعانىمىز قالاي بولار ەكەن؟!
وسى جان اۋىرتاتىن ماسەلەگە الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باۋىرجان بايبەك نازار اۋدارسا، دەگەن تىلەگىمىز بار. ءيا، الماتى كىمدەرگە قونىس بولماعان؟! زامانىندا ورىس پاتشاسى مەن سوۆەت بيلىگى قالاعان جۇرتىن وسى جۇماق ولكەگە، بايتاق قالاعا قالاعانىنشا قونىستاندىردى ەمەس پە.
ەندەشە، ەلىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن قالاسىنان ءالجانداي ارداعىمىزعا ءبىر باسپانا تابىلادى دەپ سەنەيىك. ۋاقىت جەل اۋدارعان قاڭباقتاي وتە شىعادى. باۋكە، ەگەر جارمۇحامەدوۆتى جەتىسۋعا كوشىرىپ اكەلەتىن بولساڭىز، تۋعان حالقىڭىزدىڭ الدىندا مارتەبەڭىز اسقاقتاپ سالا بەرەدى.
سەبەبى، ءالجان الاش جۇرتىنىڭ تاريحىندا ورنى بار تۇلعا. دۇنيە وتكىنشى، كۇندەردىڭ كۇنىندە ءالجان اعامىزدىڭ ءدام-تۇزى ماسكەۋدە تاۋسىلىپ، جامباسى سول جەردىڭ توپىراعىنا تيسە، قانداي كۇي كەشەمىز؟ يمانعا ۇيىعان، نامىسى كۇشتى ۇلت ءوزىنىڭ تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونىن جات جۇرتتا قالدىرماسا كەرەك!
پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «باستى باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا «قازاق «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك!» دەپ بەكەر ايتپاعان. پاتريوتيزم كىندىك قانىڭ تامعان جەرىڭە، وسكەن اۋىلىڭا، قالاڭ مەن وڭىرىڭە، ياعني، تۋعان جەرىڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى»، دەگەن جولدار بار. ەندەشە، ءالجاننىڭ اتاجۇرتىن اڭساۋى زاڭدى قۇبىلىس.
سوناۋ جىلدارى ءمىرجاقىپتىڭ سۇيەگىن رەسەيدىڭ سولتۇستىك قيىرىنان الىپ كەلدىك. جاقىندا كەيكى باتىردىڭ باس سۇيەگى ەلگە جەتتى.
يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، قىرىمبەك كوشەربايەۆ اعالارىمىز باتىس ايماقتاردى باسقارىپ تۇرعاندا ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، قادىر مىرزاليەۆ، ءىليا جاقانوۆ، اقۇشتاپ باقتىگەرەيەۆا سەكىلدى تۇلعالارىمىزعا تۋعان ولكەلەرىنەن ءۇي سالدىرتىپ بەردى ەمەس پە. جامبىلداعى ازاماتتار شەرحان مۇرتازا اعانى قالاي قادىرلەدى! شىمكەنت جاعى دۋلات يسابەكوۆ اعامىزعا باسپانا تۇرعىزىپ جاتىر دەپ ەستىدىك. ەر قادىرىن بىلەتىن ازاماتتار قازاقتا ءار زاماندا بولعان. ەندەشە، ءالجاندى دا مەرەيىن ءوسىرىپ، الماتىعا كوشىرىپ الايىق. ەرىنىڭ قادىرىن سەزىنەتىن قالىڭ ەلى بار ەكەنىن ول كىسى دە بىلە ءجۇرسىن.
بۇل - كوپتىڭ تىلەگى. اقساقال جاسىنا جەتكەن جارمۇحامەدوۆ ورتامىزعا كەلىپ، قالعان عۇمىرىن اعايىن ورتاسىندا وتكىزىپ جاتسا، تەك ءالجاننىڭ وتباسى عانا ەمەس، مىڭداعان تىلەۋلەس باۋىرلار قۋانىپ قالار ەدى. ال كوپتىڭ قۋانىشىنا سەبەپ بولعان ادام اللانىڭ نىعمەتىنە بولەنەدى.
قىدىربەك رىسبەك،
ب. بۇلقىشەۆ اتىنداعى قازاقستان جاستار وداعى جانە س. بەردىقۇل اتىنداعى سىيلىقتاردىڭ لاۋرەاتى، سپورت تاريحشىسى.
«جاس قازاق» گازەتى.
