دەلفين اۋەزدى ديماش دياپازونى - قىتاي ورتالىق حالىق راديوسىنىڭ مۋزىكالىق عىلىمي تالداۋى
اۆتور ماقالاسىندا ديماشتىڭ ونەردەگى بيىك جەتىستىگىن باعالاي وتىرىپ، ونىڭ ەرەكشە دارىنىن كاسىبي دەڭگەيدە مۋزىكا تىلىمەن ءتۇسىندىرىپ، جىكتەپ، تالداپ، دارىن يەسىنىڭ جۇرتتى مويىنداتۋىنىڭ ەرەكشە سەبەپتەرىن عىلمي تۇرعىدا اشىپ كورسەتۋگە دەن قويعان.
***
ءار سەنبىنىڭ كەشىندە حۋنان تەلەارناسىنىڭ «مەن ءانشىمىن» جوباسىن كورۋگە ادەتتەنىپ تە قالعانداي ەدىك. بۇگىنگى كۇنى سول كەشەگى كەرەمەت انشىلەردىڭ جارقىن وبرازى مەن عاجاپ داۋىسى سانامىزدا قايتا جاڭعىرىپ، ونەردىڭ ءوز ادامىنا دەگەن ىڭكارلىق پەن ىزەت قايتا ويانعانى راس. «ءانشى» جوباسىندا ونەر كورسەتكەن انشىلەردىڭ ءار قىرىن تولىق اشۋعا جوبا جاۋاپتىلارى مەن كاسىبي مامانداردىڭ بارىن سالعانى انىق. انە سونداي بيىك تالعام، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جەمىسى قازاقستاندىق جاس ءانشى ديماش قۇدايبەرگەننىڭ بويىنان دا ايقىن اڭعارىلادى.
ديماش جونىندە الەۋمەتتىك جەلىدە، عالامتوردا، تەلەراديو مەن باسپا سوزدە از ايتىلعان جوق. سونىڭ بارىندە ديماشتىڭ دەلفين ءۇندى اۋەزىنە تاڭىرقاۋ مەن تامسانۋ باسىم بولدى. ال، بىلىكتى ماماندار ونىڭ داۋىسىنداعى دارا ەرەكشەلىككە، الداعى دامۋ بولاشاعىنا كوبىرەك نازار اۋدارىپ، باعا بەردى. بىزدە تامسانۋدى تانىمعا، تاڭىرقاۋدى تالعامعا جۇكتەپ، شاما كەلگەنشە جىكتەپ كورۋگە قۇلشىندىق.
ديماشتىڭ العاشقى ورىنداعان ءانى فرانتسيالىق ميشەل بەرگەردىڭ تۋىندىسى «قايعىرعان جاننىڭ قارمانىسى» (SOS d'un terrien en détresse) بولدى. فرانسۋز تىلىندە ورىندالعان ءاننىڭ دۇنيەدەگى بەس قيىن ءاننىڭ ءبىرى بولعانىنا قاراماستان ءانشى بۇل شىعارمانى ءوز دەڭگەيىندە ورىندادى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ويتكەنى، بۇدان بۇرىن ورىندالعان نۇسقالارى دا وڭاي- وسپاق باعىنبايتىن بيىكتەر بولدى. ديماش تومەن دىبىستاردى ەركىن مەڭگەردى. ادەمى كەلبەتتەن تاڭعاجايىپ اۋەندەر اۋەلەيدى. جوعارى دىبىستارعا اۋىساردا كومەسكىدەگى تىلسىم كۇش بىردەن الەۋەتتەنىپ، الەمدى ءتانتى ەتەردەي عالامات قۋاتقا ۇلاستى.
ديماش دياپازونىن ادەبي تىلمەن ادىپتەۋدىڭ نانىمدىلىعىنا كۇمانىم بار. سوندىقتان سازدى سوزگە كوشىرۋدىڭ ۇتىمدى جولى ارينە مۋزىكا عىلىمىنا جۇگىنۋ. دەمەك، ديماشتىڭ داۋىسىن اناعۇرلىم عىلىمي تۇرعىدان تانۋ، ءتۇسىنۋ ءۇشىن ازدا بولسا مۋزىكالىق ساۋات اشۋ قاجەت سياقتى.
ادەتتە، مۋزىكالىق تەرمينولوگيانىڭ دەنى يتاليان تىلىنەن ەنگەن. يتاليادا ونەردىڭ وپەرا، سيمفونيا، حور سەكىلدى ءىرى تۇرلەرى قالىپتاسىپ دامىعان. مۇنى قاۋزاي بەرسەك ۇلانعايىر مۋزىكا تاريحىنا ەنىپ كەتەمىز. ەندەشە، ءوزىمىزدىڭ قاجەتىمىزگە قاراي از- كەم مۋزىكالىق اتاۋعا ايالدايىق: accord (اكورد) - ۇندەستىك. Adagio (اداجو) - اقىرىن، باياۋ، جاي. Aria (اريا) - ءان، ۆوكالدىق شىعارما. Baritono (باريتون) - ەرلەر ورتا داۋىسى. Basso (باس) - تومەن داۋىس. Ton (تون) - بەلگىلى بيىكتىكتەگى سازدىق دىبىس. Bemolle (بيمول) - جارتى تون تومەن ايتۋ، (ويناۋ) . Color (كولور) - باياۋ، اشەكەي، ناقىش. Coloratura (كولوراتۋرا) - ايەلدىڭ ەڭ بيىك داۋىسى، اۋەندىك اشەكەيلەر. Coro (كورو) - حور. Diaposon(دياپازون) - داۋىس كولەمى. Dinamica (ديناميكا) - داۋىس قۋاتى مەن وزگەرىسى. Diesi (ديەز) - جارتى تون جوعارى ايتۋ، (ويناۋ) . Fasile (فازيلە) - جەڭىل. Falso (فالزو) - جالعان، جاساندى. Libretto (ليبرەتتو) - سازدىق شىعارمانىڭ ادەبي ءسوزى. Lieve(ليەۆە) - جەڭىل. Minore (مينورە) - مينور. Mixt (ميكست) - ارالاس دىبىس، جوعارى- تومەن تونداردىڭ ارالاسىپ بىرىگىپ شىعۋى. Orchestra (وركەسترا) - وركەستر. Ottava alta(وتتاۆا التا) - ءبىر وكتاۋا بيىك. Ottava bassa(وتتاۆا باس) - ءبىر وكتاۋا تومەن. Pausa (پاۋزا) - كىدىرۋ، تىنىستاۋ. Soprano (سوپرانو) - ايەلدىڭ جوعارى داۋىسى. Solista (سوليستا) - سوليست، جەكە ءانشى. Tenore (تەنور) - ەردىڭ بيىك داۋىسى. Roco (روكو) - قارلىققان ءۇن . . .
ديماش ورىنداعان S. O. S ءانى كولوراتۋرالىق تەنورلاردىڭ ورىنداۋىنا ارنالعان تۋىندى. ادەتتە، ەرلەردىڭ جوعارى داۋىسى (tenor) : (Lyric Tenor) - ليريكالىق تەنور، (Dramatic Tenor) دراممالىق تەنور جانە (Coloratura Tenor) كولوتۋرالىق تەنور دەپ ۇشكە بولىنەدى.
«نەگە كەلدىم، نەگە كەتتىم ومىردەن، كەيدە كۇلىپ، كەيدە جىلاپ ەگىلگەن» - دەپ باستالاتىن انگە ادەمى داۋىسپەن قاتار، جابىرقاعان كوڭىل كۇي دە كەرەك ەدى. سونداي ەموتسياعا ەنۋگە 22 جاسار ءانشىنىڭ تۋما مىنەزى مەن تالعام- تۇيسىگى كومەككە كەلدى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. مۇنداي سابىر، ۇستانىم، ىشكى قۋات بوزبالانىڭ بويىندا قالاي قالىپتاسقانى جايلى بولجامدار دا جەلدەي ەستى. اقىر اياعىندا 1979-جىلى جازىلعان تۋىندى اۆتورىنىڭ دا تاعدىر- تالايى تاقىرىپقا ارقاۋ بولىپ، انمەن بىرگە الەمگە تارادى. دەلفين ءۇندى ءانشى بىردەن highF دىبىسىنا شىرقاپ شىعىپ جۇرتتى تاڭ- تاماشا قالدىردى.
بۇگىنگى تاڭدا بيىك، شىعان، شىرقاۋ، ءزاۋلىم دەيتىن كوپتەگەن بالاماسى بار high دەيتىن ءسوز موداعا اينالدى. «High ءان» ، «high اۋەن» دەگەن سياقتى. بۇل ءسوزدىڭ شەكسىز، اسا، اسقىن، توتەنشە، كەرەمەت دەگەن ماعاناسى دا بار كورىنەدى. ايتەۋىر، تەڭدەسسىز، عالامات، عاجاپ نارسەلەرگە قولدانىلاتىن بەينەلى ءسوز بولسا كەرەك. سونىمەن ديماشتىڭ اندەرى دە شەتىنەن HIGH!
ءجا، ديماش دياپازونى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى ەكەن. كەزىندە رەسەيلىك «دەلفين ءۇندى حانزادا» ۆيتاس ورىنداعان «وپەرا-2» ءانى ديماشتىڭ ورىنداۋىندا وزگەشە اۋەلەدى. ۆيتاس نۇسقاسىنا قۇلاعى ۇيرەنگەن جانكۇيەرلەر ديماشتىڭ قالىپتان قالىپقا اۋىسقان شىعان داۋىسىن ەستىگەندە تەك قانا تاڭداي قاعىپ تاڭدانۋمەن بولدى. ارينە، ۆيتاستىڭ ءۇنى ديماشقا قاراعاندا جىڭىشكە، تۇنىق. ال، ديماش دياپازونى دىبىستان دىبىسقا كوتەرىلگەن سايىن كۇشەيىپ، اشىلىپ، جوعارى- تومەنى ۇلاسىپ، ءبىرتۇتاس كەڭىستىككە قۇلاش ۇرعانداي اسەر سىيلادى.
ۆيتاستىڭ 18 جاسىندا جازعان بۇل شىعارماسى بۇكىل رەسەيدى، ءتىپتى جەر ءجۇزىن دۇرىلدەتكەن تۋىندى. رەسەيدە 114 ءتۇرلى سىيلىققا يە بولعان. اندەگى ءوز تۇقىمداسىن ىزدەگەن بالىق قىزدىڭ تاعدىرى اۋەن ارقىلى دا ەرەكشە سومدالعان. شىرقاۋ بيىك اۋەزبەن كوككە شاعىنۋ ءانشىنىڭ سيرەك داۋىسىن سىنعا سالاتىن ءسات. سول ساتتە ديماش ارت- ارتىنان ءۇش قالىپقا اۋىسادى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا ىركەس- تىركەس ءۇش دىبىستى كوتەرىپ ورىندايدى.
ديماشتان ىلعي دا شىرقاۋ، شىعان دىبىستاردى كۇتۋگە داعدىلانا باستاعان جۇرت ءدال وسى تۇستا قۇماردان شىققانداي قارىق بولادى. مۇنداي سۇرانىستى بىرەر جول قاناعاتتاندىرۋعا بولعانىمەن ونەر قاعيداسىنا سىيا بەرمەيدى. ويتكەنى، انشىگە دە، ءان سۇيەر قاۋىمعا دا كەرەگى تولىققاندى، ءبىرتۇتاس شىعارما. ونەر تۋىندىسى استە سپورت ەمەس.
ديماشتىڭ جالعاسىنان ءۇش رەت قالىپ اۋىستىرىپ، شىرقاۋى سپورتتىڭ بيىككە سەكىرۋ ءتۇرىن ەسكە سالادى. سپورت شەبەرى بەلگىلەنگەن بيىكتىكتەن سەكىرىپ ءوتۋى ءۇشىن كولدەنەڭ تاياقشانى جوعارى قاراي كوتەرىپ قويادى. شەبەر مۇمكىندىگى جەتكەنشە سەكىرىپ باعادى. جاڭاعى ديماشتىڭ دياپازونىن سىناعانداي بولعان ءۇش قالىپقا اۋىسۋ ءتاسىلى سوعان ۇقسايدى. ءىس جۇزىندە ديماشتىڭ دارىنى تەك قانا تاسقىن جوعارى دىبىسپەن ولشەنبەۋى كەرەك. ونىڭ تومەن، ورتا دىبىستارى دا سونداي ساپالى ءارى ليريكالى ەكەنى جۇرتقا ايان. دەمەك، انشىدەن ىلعي دا شىعان دىبىستاردى دامەتۋ تىم ارتىق ءارى قارابايىر سۇرانىس.
ەگەر ديماش ەستراداعا كەلمەي وپەراعا كەتسە، ارينە سيۋجەتكە، وبرازعا تولى ليركالىق، ەپيكالىق شىعارمالاردى ورىنداپ، اريالاردى اۋەلەتىپ جۇرە بەرەر مە ەدى، قايتەر ەدى؟
ديماش 3-كەزەكتە «تاماشا تارقامايدى» دەگەن انمەن داۋىس قۋاتىن اناعۇرلىم ايگىلەدى. بۇل ءاندى ورىنداۋ بارىسىندا ول 2 مينۋتتىڭ اينالاسىندا 6 ءتۇرلى شىرقاۋ ءتاسىلىن الما- كەزەك پايدالانىپ، وزىندەگى تابيعي دارىننىڭ ياعني داۋىس مۇمكىندىگىنىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن وزگەشە قىرىن كورسەتتى. اشالاپ ايتقاندا f2- #a2 دىبىس اياسىندا جەڭىل (fasile) دىبىستاۋ، f2- #a2 دىبىس اياسىندا قالىپتى ارالاس دىبىستاۋ (mixt) ، b2- E3 دىبىس اياسىندا الدىعا ارالاس دىبىستاۋ تاسىلىمەن c2-#d2-g2-c3-#d3 دىبىستاردى ءۇزىلىسسىز اسقان (key) بيىكتىكتە شىرقايدى. ودان ارى وسى دىبىستاردىڭ اياسىندا ارتقا ارالاس دىبىستاۋ تاسىلىمەن c3 دان #d3 گە كوتەرىلگەن سوڭ جاساندى (falso) داۋىسپەن اۋەلەتەدى. سوسىن كۇشتى جاساندى داۋىسپەن g3 دى شىرقاپ، ىزىنشە ارتقى دىبىستاۋدىڭ ەڭ جوعارى شەگىندەگى f3 دى ارالاس دىبىستاۋ تاسىلىمەن ءۇزىلىسسىز ەكى رەت شىعانداتادى. جاساندى داۋىستى ارتقا جاستاپ ايتۋ، ارالاس داۋىستان باس قۋىسى دىبىسىنا قايتۋ قاتارلى ءان سالۋدىڭ سان- الۋان تاسىلدەرىن، تەحنيكاسىن شەبەرلىكپەن قولدانعان ديماش تەڭدەسسىز داۋىس كولەمى (دياپازونى) ارقىلى «ءانشى» جوباسىنداعى جارىق جۇلدىزعا اينالدى.
وسى ارادا «ارلاس دىبىستاۋ، الدىڭعى، ارتقى ارالاس دىبىستاۋ» دەگەن كاسىبي اتاۋلاردى اشالاپ تۇسىندىرە كەتەيىك: ارالاس دىبىستاۋ - باس، اۋىز، جۇتقىنشاق، كەۋدە قۋىسىنداعى دىبىستاردى ۇشتاستىرىپ، كەڭىتىپ، تولىق ءبىر بوياۋمەن شىعاراتىن عىلىمي ءان شىرقاۋ ءادىسى.
ال، الدىعا، ارتقا دىبىستاۋ - دەگەنىمىز داۋىستى الدىعا، ارتقا جاستاپ شىعارۋ دەگەن ءسوز. ياعني ول دىبىستىڭ ورنىنا، باعىتىنا بايلانىستى تۇيسىك. مىسالعا بەيجىڭ تەاترىنىڭ دىبىستاۋ ءتاسىلى ادەتتە «ارتقا جاستاپ ايتۋدا» جاتقانىمەن، ءىس جۇزىندە داۋىس جارقىن، جيناقى، الدان ەستىلەدى. دەمەك، داۋىستى ارتقا جاستاۋ- ءانشىنىڭ تۇيسىگىنە، العا جاستاۋ- وبەكتيۆ تىڭداۋشىنىڭ تۇيسىگىنە ساياتىن قۇبىلىس. بۇل ەكەۋىن شاتاستىرۋعا بولمايدى.
ديماش قۇدايبەرگەن جاپونيالىق تانىمال ءانشى كوجي تاماكانىڭ «الىستاما» ءانىن قىتايداعى تانىمالى جۇلدىز جاڭ شۋەيۋ ورىنداعان «قوڭىر كۇز» نۇسقاسىمەن اۋەلەتكەندە كورەرمەندەر كوز جاسىنا ەرىك بەردى. مۇنداي اسەر مەن تەبىرەنىس اۋەلى ءان تابيعاتىمەن تىعىز بايلانىستى بولسا، كەلەسىدە ءانشىنىڭ قۇلپىرتا تۇرلەندىرۋىمەن، شەبەرلىگىمەن، ىشكى قۋاتىمەن دە قاتىستى. ونىڭ ۇستىنە ديماش نۇسقاسىندا قالىپ الماسۋ، اۋەندىك ارلەۋ بولعاندىقتان ءتۇپنۇسقا مەن العاشقى ورىنداۋعا قاراعاندا ەداۋىر كۇردەلى، بيىك دىبىستار ۇشىراسادى. شىعارمانىڭ نوتالىق نۇسقاسىنا قاراساڭىز ەڭ جوعارى دىبىس ءبىر نۇكتەلى 7 (si) - عا دەيىن تاڭبالانعان (نوتاعا قاراڭىز). ال ديماش ورىنداعان نۇسقادا وڭدەۋشى ءانشىنىڭ داۋىس كولەمىنە، دياپازونىنا وراي اۋەلگى مەلوديانى كەڭىتكەن. بيىك دىبىستاردى ادەيى ۇستەپ ءانشىنىڭ مۇمكىندىگىن جوعارى شەكتە سىناۋعا نەمەسە ايگىلەۋگە جاعداي جاساعان.
«ءداي- دي- داۋ» اسا اۋەزدى، ىڭكارلىق پەن ىزەتكە جۇكتى شىعارما. اۋەنى دە، قۇرلىمى دا قاراپايىم، كوكەيگە قونىمدى، ۇلتتىق سارىنى باسىم. الايدا، ديماش دياپازونىنا بۇل ءاننىڭ اۋەلدەگى اۋەنىمەن قۇرلىمى ءسال شاعىن، شاقتى كەلەتىنى راس. ءانشى دە، وڭدەۋشى دە سونى جاقسى بىلگەن. ءاننىڭ اۋەنى مەن قۇرىلىمىنا قول سۇقپاي، قيانات قىلماي- اق ادەمى دامىتا بىلگەن. قالىپ اۋىسۋ، اۋەندىك قوسىمشالاردى سىنالاۋ ساتىندە دە، اسپاپتاپ گارمونيالىق نورماعا سالعاندا دا ەداۋىر كاسىبي شەبەرلىك تانىتقان. سونىڭ ناتيجەسىندە ديماشتىڭ داۋىسى دا شىعانداپ شىرقاۋ بيىككە كوتەرىلسە، ءان مەلودياسى دا اۋەلگى تازا قالپىنان، ەجەلگى سارىنىنان، ۇلتتىق بوياۋىنان اجىراماعان.
قازاق اندەرىندە قۇرلىمى ۇلكەن، تىنىستى اندەر از ەمەس. ونداي شىعارمالاردى بىردەن كوگەندەپ بەرۋگە بولادى. تەك قانا سونداي قۇلاشتى، اۋقىمدى اندەردى ءوز دەڭگەيىندە، بيىك ورەدە ورىنداۋ، ناسيحاتتاۋ ءۇردىسى جەتىسپەيدى. بولماسا ۇلتىمىزدىڭ ءان الەمىندە ارياعا دا بەرگىسىز وپەرالىق ۇلگىدەگى ۇلكەن اندەر بارشىلىق. ونداي اندەر «قورلان» ، «نازقوڭىر» ، «جارىق ەتپەس» ، «قاراكەسەك» بولىپ جالعاسا بەرەدى.
امەريكالىق Mark Ronson مەن ۇلىبريتانيالىق BRuno Mars-تىڭ جۇلدەلى تۋىندىسى «Uptown Funk» كەزىندە بۇكىل جەرشارىنداعى تارالىمى ەڭ كوپ ءان بولعان. دەرەك كوزدەرىنە جۇگىنسەك «Funk» وتكەن عاسىردىڭ 60 -جىلدارى قارا ناسىلدىلەر اراسىندا پايدا بولعان كوشە اۋەنى كورىنەدى. تاقىرىبىندا بەلگىلى ءبىر ناقتى ۇعىم جوق. قالا شەتىندەگى تۇرعىندار اۋدانىنداعى دىردۋعا كەلىڭكىرەيدى. ريتمى ايتىپ تۇرعانداي «سان ەتىن جۇلىپ جەگەن» روك، دجاز تەكتەس جانردىڭ نىشاندارى باسىم بۇل تۋىندىنى ديماش تىپتەن جانداندىرىپ جىبەردى. ءاننىڭ جارتى عاسىردان بەرگى وزگەلەر ورىنداعان نۇسقاسىن تىڭداپ كورسەڭىز سوعان ناناتىن ەدىڭىز. تابيعي C قالىبىنداعى G مەن ەكى نۇكتەلى اسقىن جوعارى دىبىس (keyG) - دىڭ اراسىندا قۇيقىلجىعان ديماش دياپازونى الەۋەتتى ءانشىنى تاعى ءبىر قىرىنان ايگىلەدى.
مۋزىكالىق كوڭىل- كۇيدىڭ اقىرىن، باياۋ، ءجاي (adagio) دەگەن ولشەمدەرىن بەرەتىن اداجو اتاۋى ءان اۋەنىمەن شالقىعاندا ديماشتىڭ اۋىز، كوكىرەك، باس قۋىسىنداعى جاڭعىرىقتار تۇگەل ءتۇيىسىپ بىردە شىنايى، بىردە جاساندى دىبىستاۋ تاسىلىمەن الما- كەزەك شىعانداپ، ماجور C قالىبىمەن باياۋ ورلەگەن سايىن مەيلىنشە اشىلىپ تۇنىق، قۋاتتى، ساپالى ءۇن تۇيدەگى ەكى قالىپتان كەيىن شىرقاۋ بيىككە، اسقان جوعارى f دىبىسىنا قادالىپ، ىزىنشە جاساندى داۋىستىڭ كومەگىمەن ەكى نۇكتەلى (a2) 6 (la) - دان ءۇش نۇكتەلى (d3) 2 (re) - عا قوناقتاپ، ودان ارى كەڭىستىكتە جاڭعىرىپ، عارىشقا سىڭگەندەي اسەر سىيلايدى.
فرانسۋز حالىق جىرى نەگىزىندە بۇكىل ەۋروپانى شارلاعان « adagio » - نى موتسارت 1778-جىلى جازدا پاريجدا ايالداعاندا جازعان دەيتىن جورامال بار. قالاي بولماسىن ءاننىڭ جاعىمدى مەلودياسى مەن جايلى ريتمى ديماشقا دا كەرەمەت شابىت سىيلاعانى ونىڭ شىعارماعا جان- تانىمەن ەنىپ شىرقاۋىنان كورىنىپ تۇر. مەديا ساراپشىلارىنىڭ «ديماش adagio» - نى ورىنداعاندا ەكىگە ءبولىنىپ كەتتى» دەگەنى تەگىن ەمەس. وعان ەندى الەم جۇرتىنىڭ قيلى- قيلى تاڭدانىسى مەن اق تىلەكتەرىن قوسىڭىز. برازيليالىق مارسيا: «قۇددى ءبىر ءانشىنىڭ ىشىندە ءۇش ءانشى تۇرعان سياقتى. عاجاپ!!!» دەپ تاڭ- تاماشا بولسا، گەرمانيالىق كريستين: «ءماسساعان، مىنا جىگىتتىڭ كومەيىندە تەنور مەن سوپرانونىڭ اراسىنداعى، ەرگە ءتان داۋىس پەن ايەلگە ءتان ءۇن اراسىنداعى بۇكىل دىبىستار گامماسى تۇگەل ءجۇر عوي! تۇلا بويىم تىتىركەنىپ كەتتى»، - دەپ اڭتارىلادى. دەمەك، ديماشتىڭ « adagio » - نى ورىنداۋ بارىسىنداعى شىنايى ءارى جاساندى داۋىستى كەزەك قولدانۋ ءتاسىلى ءانشىنىڭ ەلدەن ەرەك كاسىبي شەبەرلىگىن ايعاقتايدى.
حان حۇڭنىڭ «تاڭ اتتى» (韩虹：天亮了) دەگەن ءانى شىنايى ومىردەگى ايانىشتى جاعدايدى ارقاۋ ەتكەن ەستەتيكالىق، تاربيەلىك قۇنى اسا جوعارى تۋىندى. اتا- انانىڭ ۇرپاققا دەگەن ۇلى ماحابباتى سازبەن دە، سوزبەن دە اسەرلى جىرلانعان. ديماش ءان اۋەنىندەگى قۇبىلمالى، تولقىمالى سارىنعا قاراي ۇقساماعان دىبىستاۋ ءتاسىلىن قولدانىپ، شىعارمانىڭ تۇلعالىق تۇيسىگىن ءدال تاۋىپ، ىشكى دراممالىق تارتىستى داۋىس پەن ميميكا ارقىلى اشا ءبىلدى. جەڭىل (fasile)، شىنايى ۇنمەن قوڭىرلاتىپ باستاپ، كەلەسى بولەكتە بيىك، جاساندى (falso) داۋىسپەن مانەرلەي اندەتىپ، شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەندە جاندى، جاڭعىرىق (mixt) اۋەزبەن اۋەلەتىپ اكەتەدى. ەكىنشى شۋماقتىڭ قايىرماسىندا اۋەلگى G قالىبىنان D قالىبىنا اۋىسىپ، جوعارى توندارى ەكى نۇكتەلى 5 (so) - نى سوعىپ ءوتىپ، 4 (fa) - نى ءتورت «ۋدارعا» سوزعاسىن جاساندى (falso) داۋىسپەن اۋەلەتەدى.
ديماشتىڭ 9-اينالىمدا ورىنداعان «All By Myself»دەگەن ءانى ءانشىنىڭ عاجاپ داۋىسىنداعى كومەسكى كۇشتىڭ 90 پايىزىن اشقان ايىرىقشا ورەلى شىعارما بولدى. دەيتۇرعانمەن سازبەن ورىلگەن قۇبىلىستى سوزبەن ءتۇسىندىرۋ قيىن شارۋا. ال ءاننىڭ ءوز باسى دۇنيەدەگى وتە قيىن اندەردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان كىم كورىنگەننىڭ يلەۋىنە كونبەگەن سىڭايلى. ويتكەنى اسقىن جوعارى دىبىستار ىركەس- تىركەس كەلىپ نەشەلەگەن «ۋدارعا» سوزىلاتىندىقتان ءانشىنىڭ جەلبەزەگىنە، تىنىسىنا، ماشىعىنا ۇلكەن سىن بولعان. ونىڭ ۇستىنە قۇلازىعان كوڭىل- كۇي مەن جالعىزدىقتىڭ جان ازابىن سەزىنىپ سونداي اۋىر حالگە اۋىسۋدىڭ ءوزى دە انشىگە وڭاي بولماعان. ال ديماشتىڭ بۇعان دەيىنگى وبرازى، وڭاشا ويلى- كۇيلى مىنەزدەمەسى الگىندەي شارتتارعا لايىق ەدى. ناتيجەسىندە «جالعىز جارلى» - نىڭ تەحنيكالىق تەتىكتەرى مەن اسقىن بيىك دىبىستارى كولوتۋرالىق ورەدە ادەمى شەشىلدى. مىسالى ءاننىڭ اياقتاۋ شەگىندەگى شىنايى ءارى جاساندى تونمەن(ton) شىرقالعان اسا جوعارى دىبىستارعا، key-لارعا تەك قانا تاڭداناسىز.
key-تاسىلىندەگى دىبىستى ءبىر وكتاۆا كوتەرىپ ايتۋدى مەڭزەيدى. اشالاپ ايتقاندا 1234567(do,re,mi,fa,so,la,si) دەگەن دىبىستاردى لاتىن ارپىمەن cdefgab دەپ تاڭبالايدى. مۇنى ءبىر وكتاۆا دەسەك، ونىڭ ىشىندە 12 دىبىس قامتىلعان. ياعني: (c#cd#def#fg#ga#ab) مىنە وسى key - لەرگە ساي وكتاۆالىق اتتاپ شىرقاۋدى c2,c3 نەمەسە b2,b3 دەپ بەلگىلەيمىز. مىسالى، ديماش ورىنداعان «تاماشا تارقامايدى» دەگەن ءاننىڭ 2 مينۋت 40 سەكۋندىنان كەيىن c3 تەن #d3- عا شىعانداپ، ىزىنشە جۇمساق تا ليريكالى جاساندى (falso) تونعا اۋىسادى.
قورتىپ ايتقاندا ديماش - دارىن. ديماش - قۇبىلىس! جاس ءانشىنىڭ بەس تىلدە ورىنداعان وننان استام شىعارماسىنان «عارىشتان جەتكەن عاجاپ داۋىستىڭ» عالامات قۋاتىن سەزىندىك، وعان تاڭىرقادىق، تامساندىق. اسىرەسە ديماشتىڭ بويىنان اتادان كەلە جاتقان سالت- داستۇرگە، انا تىلىنە دەگەن ادالدىقتى، پەرزەنتتىك بورىشتى كورىپ كوزىمىزگە جاس ۇيىردىك.
ديماش ءتىل تۋرالى ەشتەڭە ايتپاسا دا قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەردى. قازاق ازاماتىنىڭ الپەتىن، مىنەز- قۇلقىن، مادەنيەتىن الەم جۇرتىنا، قالا بەردى كورشى ەلدەرگە ادەمى دە ادەپتى قالپىندا كورسەتە ءبىلدى. وزگە جۇرت قازاقتىڭ مادەنيەتىمەن، تاريحىمەن، سالت- داستۇرىمەن، ادەبيەتىمەن، ونەرىمەن، ءتىل- جازۋىمەن ساناسا باستادى. ديماش دياپازونى داۋىسپەن عانا شەكتەلمەي ەلدەر اراسىنداعى بەرەكە- بىرلىكتى بەكەمدەۋدىڭ، حالىقتار اراسىنداعى تۇسىنىستىكتى تەرەڭدەتۋدىڭ، مادەني اۋىس- كۇيىستى نىعايتۋدىڭ دايەكتى دانەكەرىنە، مايەكتى ەلشىسىنە اينالدى.
قازاقپارات انىقتاماسى: بالاپان ءارىپجان ۇلى راباتوۆ - 1961 -جىلى ق ح ر شىنجاڭ ولكەسى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا قاراستى نىلقى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1983 - جىلى ىلە وبلىستىق ونەر كوللەدجىندە ءان جانە مۋزىكا ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم العان، كومپوزيتور. 1985 - جىلى بەيجىڭدەگى ورتالىق حالىق راديوستانساسىنىڭ قۇرامىنداعى قازاق راديوسىنىڭ ديكتورى بولىپ جۇمىسقا تۇردى. 1988 - 1992 - جىلدار ارالىعىندا شىنجاڭ حالىق راديوسىنىڭ قازاق بولىمىندە جۇرگىزۋشى جانە رەداكتور بولىپ ىستەگەن. 1992 -جىلدان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بەيجىڭدەگى ورتالىق حالىق راديوسىنىڭ قازاق بولىمىندە ديكتور، اۋدارماشى، ارناۋلى باعدارلاما جۇرگىزۋشى بولىپ جۇمىس اتقارىپ كەلەدى. شىنجاڭ جانە قىتاي جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى. العاشقى تۋىندىسى «دومبىرام» اتتى ولەڭى 1985 - جىلى «ىلە جاستارى» جۋرنالىندا جاريالانعاننان باستاپ، قازىرگە دەيىن پوەزيا، پروزا، سىن، دراماتۋرگيا، اۋدارما، مۋزىكا سالاسىندا تىنباي ەڭبەكتەنىپ كەلەدى. «عاسىردىڭ سوڭعى سوقپاعى» دەگەن ولەڭدەر توپتاماسى مەملەكەتتىك «ءدۇلدۇل» سىيلىعىن ەنشىلەگەن.
سايىتقا دايىنداعان باقىتجول كاكەش
