مال سوياتىن مامان، تاباق تارتاتىن تارلان تاپپايمىز - وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ
مالدى دۇرىس سويا بىلمەۋ - ەستىگەن ەلدەن ۇيات - «اراي» گازەتى
جامبىل وبلىستىق «اراي» جاستار گازەتىندە «مال سوياتىن مامان، تاباق تارتاتىن تارلان تاپپايمىز» اتتى ءتىلشى ماقالاسى جارىق كورگەن ەكەن. ماسەلە مال سويۋدىڭ جاي- جاپسارىنان باستالادى. گازەت ءتىلشىسى «شىمشىق سويسا دا قاساپشى سويسىن» دەگەندى العا تارتىپ، كانىگى بەساسپاپ قاساپشىدان پىكىر العان ەكەن. «ماسەلە وتە دۇرىس كوتەرىلىپ وتىر. مال سويا بىلمەۋ - ەستىگەن ەلدەن ۇيات- تى» ، - دەگەن قاساپشى وسى تۇستا ەلباسىنىڭ كوتەرگەن رۋحاني جاڭعىرۋ تۋرالى باستاماسىن دا كولدەنەڭ ۇستايدى. «مىنە، وسى جاڭعىرۋدىڭ ءبىر شەتى ۇلتتىق ادەت- عۇرىپقا، داستۇرگە كەلىپ تىرەلەدى. سوندىقتان، «ەشتەن كەش جاقسى» دەمەكشى، الدىڭعى تولقىن اعالار وسىنى مىقتاپ قولعا الىپ، بار بىلگەندەرىن وسكەلەڭ ۇرپاققا ۇيرەتۋلەرى قاجەت. ويتپەيىنشە، «كوشتىڭ جۇرە تۇزەلمەيتىنى» بەسەنەدەن بەلگىلى جايت» ، - دەيدى قاساپشى اڭگىمەسىندە.
ماقالادا مال باۋىزداۋدان باستاپ، ەت مۇشەلەۋگە دەيىنگى دۇنيەلەردى پىسىقتاپ، بۇگىنگىنىڭ دۇرىس- بۇرىسىن سۇزگىدەن وتكىزەدى. «جاستار بىلە ءجۇرسىن» دەگەندى باسا ايتادى. مال سويىلىپ، ەت مۇشەلەنىپ بولعاننان كەيىنگى ماڭىزدىسى - تاباق تارتۋ. بۇندا دا جۋرناليست تاباق تارتۋدىڭ ءجون- جورالعىسى تۋرالى اۋىل اقساقالىنىڭ كەيىنگىگە قاراتا ايتقان بازىناسىن جەتكىزەدى. «قازىر كەيبىر قانداستارىمىز اتا- بابادان كەلە جاتقان سالت- ءداستۇردى ۇمىتىپ، ەت تارتۋعا دا ادام جالداپ ءجۇر. بۇعان كۇلەمىز بە، الدە جىلايمىز با؟ » - دەپ كۇيىنەتىن كورىنەدى اقساقال. ءتىلشى بىلاي تۇيىندەيدى: «راسىندا دا، قازاق حالقى مال سويۋعا عانا ەمەس، قوناققا تاباق تارتۋعا دا ەرەكشە ءمان بەرگەن. سوندىقتان، بۇل ەكى سالتتىڭ قازاق تۇرمىسىندا الار ورنى ەرەك. ارينە، كەيىنگىلەرگە ۇلكەندەر ءجون كورسەتىپ، قازاقى سالت- ءداستۇر مەن ادەت- عۇرىپپەن سۋسىنداتپاعاننان كەيىن بىرەۋگە كىنا ارتۋدىڭ ءوزى دە قيىنداۋ. دەسە دە، بۇنى ءار قازاق بىلۋگە مىندەتتى. مۇمكىن، بۇل ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن اسپازشىلار دايىندايتىن ارناۋلى ورتا وقۋ ورىندارىندا ءبىر ءپاندى ۇلتتىق سالت- داستۇرگە، قازاقى عۇرىپتارعا ارناۋ كەرەك شىعار. بالكىم، كوپشىلىككە ارنالعان ارنايى كۋرستار اشۋ قاجەت پە؟ » .
ورازاسىن ۇزبەيتىن ورىس جىگىتى - «اراي» گازەتى
ءدال وسى «اراي» گازەتىندە ورازا ايىمەن بايلانىستىرىلعان جانە ءبىر قىزىقتى ماقالا جاريالانعان. اڭگىمە كەيىپكەرى تارازدىق تيموفەي كوندراچەنكو. ونىڭ ورازا ايىندا اۋىز بەكىتىپ، يسلام دىنىنە بەت بۇرعانىنا بيىل ءبىر جىل تولىپتى. ورىس جىگىتىنىڭ بۇل سانالى ارەكەتىن تۋىستارى مەن دوستارى دا قولدايتىن كورىنەدى.
«قازىرگى ۋاقىتتا تاراز قالاسىندا تەك ءوزىم عانا تۇرىپ جاتىرمىن. باۋىرىم مەن اتا- انام جۇمىس بابىمەن رەسەيگە قونىس اۋدارعان. ولار مەنىڭ تاڭداۋىمدى قۇرمەتتەيدى جانە نامازعا جىعىلعالى مىنەزىمنىڭ، ۇستانىمىمنىڭ جاقسى جاققا وزگەرگەنىن ايتادى. انام كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جان. ءبىزدىڭ ۇيدە كۇنى بۇگىنگە دەيىن كىشىگىرىم كىتاپحانا بار. وندا قۇران جانە باسقا دا كىتاپتار كوپ. ونىڭ بارلىعىن انام جيناعان جانە پاراقتاپ تۇرىپ وقىعان. سوندىقتان، ول كىسى مەنى جاقسى تۇسىنەدى» ، - دەيدى تيموفەي كوندراچەنكونىڭ ءوزى.
ءدال وسى سەكىلدى يسلام ءدىنىن قابىلداپ، پارىزىن ورىنداپ جۇرگەن كارىس قىزى الەنا ۆلاديميروۆنانىڭ دا ورازا ۇستاعانىنا 10 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. ول العاشىندا اتا- اناسىنان، تۋىستارىنان يمەنگەنىن ايتادى. « ءبىراق، ۋاقىت وتە كەلە ولار مەنىڭ تاڭداۋىما تۇسىنىستىكپەن قاراي باستادى. ەڭ قۋانىشتىسى - انام دا يسلامعا كەلدى. مەن الدىمەن، قۇراندى وقىپ، ءمان- ماعىناسىن تۇسىنۋگە تىرىستىم» ، - دەيدى كارىس قىزى.
قازاق ءتىلى - كيىز ۇيدە - «سارىارقا سامالى» گازەتى 
پاۆلودار وبلىستىق «سارىارقا سامالى» گازەتىنىڭ جازۋىنشا وڭىردە مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرەم دەۋشىلەرگە تاماشا مۇمكىندىك جاسالىپتى. قالالىق مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمى پاۆلودارداعى ساياباقتا اشىق اسپان اياسىندا تىگىلگەن كيىز ۇيدە قازاق تىلىنەن ءدارىس وتكىزۋدى قولعا العان. «وڭىرىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ، ونىڭ حالىق اراسىندا كەڭىنەن قولدانىلۋىن ناسيحاتتاۋ بويىنشا جۇمىستار جىل سايىن ۇيىمداستىرىلىپ، ءتۇرلى جوبالار جۇزەگە اسىپ كەلەدى. ەكى جىلدان بەرى ناتيجەلى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان پيلوتتىق جوبالاردىڭ ءبىرى « ءتىل كەرۋەنى» دەپ اتالادى. ونىڭ اۆتورى - قازاق ءتىلى بويىنشا وقۋ- ادىستەمەلىك قۇرالدارى مەن ەلەكتروندىق وقۋلىقتاردى جازعان بىلىكتى مامان شولپان كينجيكوۆا» ، - دەپ جازادى گازەت.
قوبدادان شىققان حازىرەتتەر - «اقتوبە» گازەتى
«اقتوبە» گازەتى قوبدا وڭىرىندەگى ەلگە تانىلعان، الايدا كەڭەستىك زاماننىڭ تەپەرىشىن كورىپ، قىسىمعا ۇشىراعان، سولاي بولسا دا حالىق قۇرمەتىنەن تىس قالماعان حازىرەتتەر تۋرالى اڭگىمە جاريالادى. ءدىنباسى حازىرەتتەر تاعىلىمى حالىقتىڭ كوكەيىندە بولىپ، ساناسىندا ساقتالسا، ولار سالدىرعان مەشىتتەردىڭ كەيبىرى ورنى عانا قالسا، كەيبىرى ءالى كۇنگە قۇلشىلىق ەتەر كيەلى ورىن رەتىندە قىزمەت ەتىپ كەلەدى. قىسقاشا ايتا كەتسەك، سولاردىڭ ءبىرى - جۇماعۇل حازىرەت بايشۋاق ۇلى. ول 1906 - جىلى رەسەيدىڭ ءى دۋماسىنا دەپۋتاتتار سايلاۋىنا قاتىسقان. «نەگىزىندە حازىرەت جۇماعۇل بايشۋاقوۆ ۇلى قوبدا وڭىرىنە تانىمال ءدىني قىزمەتكەر بولىپ، يماندىلىق ءىستى تاراتۋعا كوپ كوڭىل بولگەن. بۇل - ەل اۋزىندا، حالىق جادىندا قالىپتاسقان ۇعىم» . قوبدا ءوڭىرىنىڭ باسقا دا حازىرەتتەرى، ولاردىڭ قاسيەتتەرى مەن قايراتكەرلىكتەرى تۋرالى اقتوبە گازەتىنەن وقۋعا بولادى.
تەك جۇرگەنگە تايتۇياقتاي التىن بەرەدى. ال بىزدە شە؟ - «وسكەن ءوڭىر» گازەتى
قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانىنىڭ وسكەن ءوڭىر گازەتىندەگى ماقالا قوعامدا ءجيى ءسوز بولىپ جۇرگەن قىلمىستىق زاڭنامانى، سونىڭ ىشىندە «جول ءجۇرىسى تۋرالى» زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى دە قاۋزايدى. اڭگىمە كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە قاتىستى، ەرەجە بۇزعانعا سالىناتىن ايىپپۇلدى «جۇمسارتۋ» تۋراسىندا بولىپ وتىر. مىسال رەتىندە شەتەلدىك تاجىريبەلەر دە العا تارتىلادى.
«دۋبايدا كولىك جۇرگىزۋشىلەرى اراسىندا بالدىق جۇيە قالىپتاسقان. بۇل قالاي دەيسىز بە؟ ەگەر كولىك يەسى ءبىر اي بويى جول ەرەجەسىن بۇزباعان بولسا، 2 ۇپايدى يەلەنەدى. وسىلاي جىلدىڭ سوڭىندا ەشبىر ەرەجەنى بۇزباي، 24 بالل جيعان ادامعا مەملەكەت تاراپىنان سىيلىق بەرىلەتىن كورىنەدى. ءتىپتى، لوتورەيا ارقىلى 2 ادامعا تازا تاي تۇياقتاي التىن دا سىيلايدى ەكەن» . وسى مىسالدى كولدەنەڭ تارتقان ءتىلشى قازاقستانداعى جۇرگىزۋشىلەرگە سالىناتىن ايىپپۇلدى دا سانامالاپ، ونىڭ شارىقتاپ كەتكەنىن ايتادى. مىسالى جىلدامدىقتى 10 عا ارتتىرساڭ - 20 مىڭ تەڭگە كولەمىندە، ال، وسىنى ءبىر جىل ىشىندە قايتالاساڭ - 80 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى ايىپپۇل تولەۋگە ءماجبۇر. «بۇل قاراپايىم حالىققا وڭاي ەمەس. سوندىقتان، ازاماتتاردى ايىپپۇلمەن قورقىتپاي، دۋبايداعىداي سانالى تۇردە تارتىپكە شاقىراتىن زاڭ قابىلدانسا. مۇمكىن، سول كەزدە جۇرگىزۋشىلەردىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، كولىكتى دۇرىس تىزگىندەۋدى ۇيرەنەر مە ەدى؟ » ، - دەپ جازادى ءتىلشى.
باتىسقا ساياحات.. .تۇيەمەن - «اقجايىق» گازەتى 
شۆەد ساياحاتشىسى كريستيان بودەگرەن كاسپيدى كورۋ ءۇشىن الىپ ناردى جەتەكتەپ، قازاقستاننىڭ شىعىسىنان باتىسىنا قاراي 4,5 شاقىرىم جەردى جاياۋ ءجۇرىپ وتكەن. بۇل تۋرالى اتىراۋ وبلىستىق «اقجايىق» گازەتى جازادى. ماقالادا جازىلعانىنداي، 43 جاستاعى كريستيان ۇلى جىبەك جولىنىڭ قازاقستاندىق بولىگىنە ساياحاتىن وتكەن جىلدىڭ قازانىندا باستاعان ەكەن. بۇعان دەيىن ول ءتورت اي موڭعوليانى ارالاپتى. قىتايمەن شەكارادا وعان العاشقى قوس وركەشتى سەرىگىن قالدىرىپ، باسقاسىن ساتىپ العان. «ول جاڭا سەرىگىنە گۋديني دەگەن ات قويدى. كريستيان جاياۋ جۇرسە، سەنىمدى سەرىگى گۋديني ونىڭ شاعىن جۇگىن عانا تاسىمالدايدى. شۆەد اناعۇرلىم جەڭىل ءارى تەز جۇرەتىن اتپەن ەمەس، تۇيەمەن ساياحاتتاعاندى ءجون كورەدى. 2010 -جىلى ول تۇيەمەن ساحارانى كەسىپ ءوتتى. ويتكەنى، ول كونە ساياحاتشىلارعا ساي بولعىسى كەلەدى» ، - دەپ جازادى اقجايىق.
شۆەد كريستياننىڭ ءوزى: « ءيا، ساياحات جاساعان ۋاقىت ىشىندە 15 كەلى سالماق تاستادىم، ءبىراق قىستا، اسىرەسە، قاراعاندى وبلىسىندا دالادا شاتىردا تۇنەۋىمە تۋرا كەلگەندە ماعان اۋىرلاۋ سوقتى» ، دەيدى تىلشىمەن اڭگىمەسىندە.
ەتىكشىنىڭ ەڭبەگى نەگە ەلەنبەيدى؟ - «نە حابار»
اتىراۋلىق «نە حابار» گازەتى ءوز كۇشىمەن اياق كيىم ءوندىرىپ وتىرعان جەكە كاسىپكەر تۋرالى جازىپ، سول ارقىلى ەلىمىزدەگى اياق كيىم ءوندىرىسىنىڭ ماسەلەلەرىن كوتەرەدى. راسىندا، ەلىمىزدە اياق كيىم ءوندىرىسىنىڭ توقىراۋى 90-جىلداردىڭ ورتا تۇسى بولسا، سول كەزدەرى قازاقستانداعى 11 اياق كيىم فابريكاسىنىڭ التاۋى جۇمىسىن بىردەن توقتاتقان ەكەن. سونىڭ ءبىرى - اتىراۋ اياق كيىم تىگۋ جانە جوندەۋ فابريكاسى ەدى. وڭىردە اتى دۇركىرەپ شىققان كاسىپورىننىڭ ساپالى تاۋار شىعارعانىن كوزى كورگەندەر بۇگىندە ۇمىتا قويماعان. ءبىراق نارىقتان وتاندىق ءونىمدى ىسىرىپ تاستاعان قىتايدىڭ ساپاسىز اياق كيىمدەرى ءالى دە لەك- لەگىمەن كەلىپ، بازار سورەلەرىن تولتىرىپ تۇر. الايدا اتىراۋ وڭىرىندە ساپالى اياق كيىم شىعارۋمەن اينالىسقان فابريكانىڭ سالعان ءىزى وشپەگەن.
«بۇگىندە اتىراۋدا سول ۋاقىتتاعىداي ءتۇرلى اياق كيىم ۇلگىلەرىن قولمەن تىگىپ، حالىققا قىزمەت كورسەتىپ وتىرعان جالعىز ادام بار. ول - بۇرىنعى سەح باستىعى بولعان امانتاي يمانعاليەۆ. قاسىنا فابريكادا بىرگە جۇمىستاس بولعان ەكى ماماندى الىپ، جەكە كاسىبىن اشىپ وتىرعان ونىڭ سۇيىكتى ءىسىن تاستاۋ تۋرالى ءتىپتى ويىنا كەلمەپتى» ، - دەپ جازادى «نە حابار» .
راسىندا ەتىكشىلىك - امانتايدىڭ سۇيىكتى كاسىبىنە اينالعان ەكەن. جوعارى ءبىلىمى بولا تۇرا وسى كاسىپتى تاڭداعان ول تاپقان قارجىسىنا كورشى ەلدەردەن، ياعني رەسەيدەن، ونىڭ ىشىندە سامارادان، ساراتوۆ، استراحاننان، سونداي- اق، الماتىدان شيكىزات اكەلەدى. سوسىن ساپالى اياق كيىممەن اينالىسادى. تاۋارى دا حالىقتىڭ سۇرانىسىنا يە.
بۇل نە دەگەن باتپان قۇيرىق؟ - «ديدار» گازەتى
ماسەلەسى ماجىلىستە ايتىلىپ، دەپۋتاتتار دا دۇرلىككەن قارجى پيراميداسى تۋرالى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ «ديدار» گازەتى جازادى. شىندىعىندا «قايتسەم تەز بايىپ كەتەم» دەگەندى ەسىنەن شىعارا المايتىندار ءۇشىن قارجى پيراميداسى وتە قاۋىپتى. وبلىستىق گازەتتەگى شولۋ دا وسىنداي قارجىلىق ساۋاتى تومەن ازاماتتارعا ۇندەۋ ىسپەتتەس. «وسكەمەن قالاسىندا Questra World دەپ اتالاتىن، ءتۇپ نەگىزى شەتەلدىك كومپانيا بار. ونىمەن ەنشىلەس Atlantic Global Assent دەپ اتالاتىن، ينۆەستيتسيالىق دەپ ايدار تاعىلعان تاعى ءبىر كومپانياسى بار. 2016 - جىلدان رەسمي تىركەلىپ، قىزمەتىن باستاعان. جۇمىس ىستەۋ تاسىلدەرى - قىسقاشا تۇسىندىرسەك، ازعانا سالىم سالۋ ارقىلى، جوعارى پايىزدارعا يە بولىپ، از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ادام ايتسا سەنگىسىز، مول پايداعا كەنەلەسىز. ادامداردىڭ بۇعان تەز سەنىپ قالۋىنىڭ تاعى ءبىر سىرى، عالامتوردا بۇل شەتەلدىك كومپانيا جەتىستىكتەرى تۋرالى وتە مول اقپاراتتار بەرىلگەن جانە از عانا اقشامەن ءزاۋلىم سارايلارعا، قىمبات كولىكتەر مەن قايىقتارعا يە بولعان ادامدار تۋرالى مالىمەتتەر ورنالاستىرىلعان. بۇل شىنىمەن دە سولاي ما؟ وكىنىشكە قاراي، جوق، ارينە!» ، - دەپ جازادى «ديدار» گازەتى.
ايتا كەتەرلىگى، ماقالادا جازىلعانىنداي ءدال وسىنداي كومپانيا سەمەي قالاسىندا دا جۇمىس ىستەپ جاتقان كورىنەدى. قازاقستاندا تىركەلگەن كومپانيا ءتىپتى «يۋكاش» اتالاتىن ءوز اقشاسىن دا ويلاپ شىعارعان. ءبىر يۋكاش - 350 تەڭگە ەكەن. ايتقاندارىنا سەنسەڭ، ارى قارايعى بايلىعىڭدى وسى يۋكاشپەن ەسەلەي بەرەسىڭ. بيىل ساۋىردە سەمەيگە جەتكەن، ادامداردى وڭاي جولمەن اقشا تابۋعا ۇگىتتەگەندەر ءبىر ايدىڭ ىشىندە عانا قاراماعىنا 10 مىڭنان اسا ادامدى تىركەپ ۇلگەرگەن. ياعني، وسىنشاما ادامنىڭ ءارتۇرلى دارەجەدەگى سالىمدارى كومپانيا شوتىنا تۇسكەنى داۋسىز. «بۇدان ون- ون بەس جىل بۇرىن دا مۇنداي جاعدايلار كەزدەسكەن. الايدا، سولاردى ناسيحاتتاعان بىردە ءبىر ادامنىڭ بايىپ كەتپەگەنىن كورىپ ءجۇرمىز. ەندەشە، كەزەكتى رەت الدانۋعا ۇشىراپ قالۋدان اباي بولايىق. ءبىر سوزبەن ايتقاندا بۇل نە دەگەن باتپان قۇيرىق، ايدالادا جاتقان قۇيرىق؟ » ، - دەپ تۇيىندەيدى گازەت ءتىلشىسى.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
