وتىز جىل بۇرىن جاپون گازەتى قازاق رەسپۋبليكاسى تۋرالى نە جازدى؟
ەڭبەك جولىن ەتىكشىلىكتەن باستاعان گ. كولبيننىڭ نيجني تاگيل زاۋىتىندا پارتكوم حاتشىسى بولعانى، ودان سوڭ گرۋزياعا قىزمەتى اۋىسىپ، كەيىن ۋليانوۆسك كومپارتياسى وبلىستىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى لاۋازىمىنا تاعايىندالعانى، اقىرىندا قازاقستاندى 1989 -جىلعا دەيىن باسقارعانى ەل ەسىندە.
جالپى، 1986 -جىلعى «جەلتوقسان وقيعاسى» عانا ەمەس، كەڭەس وكىمەتىنىڭ تۇياق سەرپەر كەزەڭى الەم جۇرتشىلىعىنىڭ نازارىندا بولدى. وسى كەزدە دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ قىزمەتىنەن كەتىپ، ورنىن جەرگىلىكتى حالىققا بەيتانىس گ. كولبيننىڭ باسۋى، وعان قازاق ەلىنىڭ نارازىلىعى تۋرالى اقپاراتتار بۇكىل الەمگە تاراپ جاتتى.
بارشا الەم ورتالىق ازيا ايماعىندا ءبىر وزگەرىستىڭ بولارىن كۇتكەندەي ەدى. حالىقتىڭ قارسىلىعىنا ۇشىراپ، جاعىمسىز ارەكەتتەرىمەن ەل ەسىندە قالعان گ. كولبين ءوزىن ماسكەۋ الدىندا عانا ەمەس، شەت ەلگە اقتاپ كورسەتۋدى ماقسات تۇتقانى بايقالادى. ونىڭ سول كەزدەگى قازاق قوعامى، ەل تۇتقاسىن ۇستاعان ازاماتتارعا قاتىستى كوبى جالعان، اسىرا سىلتەگەن اقپاراتتارى كەڭەس وداعىن بىلاي قويىپ، شەت ەل باسپا سوزىندە جاريالانىپ جاتتى.
1986 -جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ ورتاسىندا قىزمەتىنە كىرىسكەن گ. كولبين جەرگىلىكتى حالىقتىڭ وزىنە دەگەن نارازىلىعىن سەزىپ، قازاق رەسپۋبليكاسىن كۇيەلەۋدىڭ نەبىر ادىستەرىن قولدانعانىنا سول كەزدەگى گازەت تىگىندىلەرى كۋا. ول 1987 -جىلدىڭ قاڭتار ايىندا «The Moskow news» باسىلىمىنا كولەمدى سۇحبات بەرىپ، قازاق قوعامىن باسىنان اياعىنا دەيىن جەمقورلىققا باتقان ەل، باسشىلىق تىزگىندى ۇستاعان ازاماتتاردى قارا باسىن كۇيتتەگەن تويىمسىز رەتىندە سۋرەتتەگەن.
«The Moskow news» گازەتىنە گ. كولبيننىڭ قازاق رەسپۋبليكاسىن داتتاعان سۇحباتى جاريالانعان سوڭ كەلەسى كۇنى جاپونيانىڭ «اساحي» باسىلىمىنىڭ حالىقارالىق تاقىرىپتارعا ارنالعان بەتىنە «كەڭەس وكىمەتى. قازاق رەسپۋبليكاسى. باسشىلىعى تۇگەل ءىرىپ- شىرىگەن» (22 -قاڭتار، بەيسەنبى، 1987 -جىل) دەگەن تاقىرىپپەن كولەمدى ماقالا جاريالاندى. تاقىرىپتىڭ تومەنگى جاعىنا «ەتتىڭ 30 پايىزى ۇكىمەتكە جاسىرىن جولمەن تاسىلعان، تۇرعىن ءۇي ءبولىنىسىنىڭ 80 پايىزى زاڭسىز» دەپ جازىلعان. ماقالانىڭ باس جاعىنا گ. كولبيننىڭ قازاقستان كومپارتياسى باسشىلىعىندا 22 جىل وتىرعان دىنمۇحامەد قونايەۆ قىزمەتىنەن بوساتىلعان سوڭ ورنىنا كەلگەن ادام ەكەنى ايتىلعان.
ماقالادا گ. كولبين «جەمقورلىققا بەلشەسىنەن باتقان قازاق رەسپۋبليكاسىن» قىزمەتىنە كىرىسە سالىسىمەن دەرەۋ تازارتىپ شىققانىن مالىمدەيدى. قازاقستان ۇكىمەتى، پارتيا، ميليتسيا، سوت ءتوراعالارى بارلىعى وزدەرىنىڭ مالىن كولحوز، سوۆحوزعا وتكىزىپ، «جەكە مالىن باعۋعا مەملەكەت قارجىسىن پايدالانعان»، دەيدى.
«سوتسياليستىك كەڭەس وداعىندا وسىنداي بيۋروكراتيا قاۋلاپ، جوعارى تاپتىق اۆتوريتاريزم جايلاپ بارادى، مۇنى اشكەرەلەۋ قوعامدىق رەفورما مەن تۇيتكىلدى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋ ءۇشىن قاجەت»، دەگەندى دە قوسادى.
گ. كولبين «قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى الماتىدان باستاپ بارلىق وبلىستاردىڭ ورتالىق قالالارىندا ازىق- تۇلىكتىڭ ۇشتەن ءبىرىن باسقارۋشى تاپ پايدالانعانىن ايتىپتى. مىسالى، بارلىق دۇكەندەردە ساتىلۋى كەرەك ەتتىڭ 30 پايىزى جاسىرىن جولمەن باسقارۋشى مەكەمەگە جەتكىزىلىپ وتىرعان، دەيدى. ءسويتىپ، قازاق رەسپۋبليكاسىن باسىنان اياعىنا دەيىن جەمقورلىق جايلاعان ەل رەتىندە سيپاتتايدى.
ال شىن مانىندە قازاقستاندا وندىرىلگەن ەت قانا ەمەس، جەرگىلىكتى دۇكەن سورەلەرىنەن تابىلمايتىن، وداقتاس رەسپۋبليكالاردان شىققان ازىق- تۇلىك، جەمىس- جيدەكتەرگە دەيىن كەڭەس وداعىنىڭ ورتالىعى - ماسكەۋ مەن ۇلكەن شاھار لەنينگرادقا تاسىلعانى سول زاماندى كوزى كورگەندەردىڭ ەسىندە بولسا كەرەك.
قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى رەسپۋبليكاداعى باسشىلاردى بيليارد، ساۋنا، ساياجايلار سالىپ، وندا مەملەكەت قارجىسىمەن ادامدار جۇمىس ىستەگەن دەپ ايىپتاعان. «مۇنداي ورىندارعا باسشىلار جىلىنا ەكى- ءۇش رەت دوستارىن، وتباسىن ەرتىپ بارىپ دەمالعان»، دەيدى. ءبىراق ونداي مەكەمەلەردىڭ قايدا ورنالاسقانى تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز ايتپايدى.
ءسوزىنىڭ سوڭىندا گ. كولبين: «كىلەڭ باسشىلار مەملەكەت قارجىسىن پايدالانىپ، قاراپايىم ادامداردان ارتىق دارەجەدە، شالقىپ ءومىر سۇرگەن جۇماق ءتارىزدى ۇياشىقتىڭ كوزىن جويدىق»، دەپ مالىمدەگەن. بۇل سوزىنە دە ناقتى مىسال كەلتىرمەگەن ول قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنە دەپۋتاتتاردىڭ 16 سى بۇل دارەجەگە لايىق ەمەس دەپ تانىلعانىن دا ايتقان.
د. ا. قونايەۆتىڭ كەزىندەگى قازاق رەسپۋبليكاسىنداعى باسشىلىق جايىندا شەت ەلگە وسىنداي اقپارات تاراتقان گ. ۆ. كولبيننىڭ ءوزى مەملەكەتكە ادال بولدى ما؟ گ. ۆ. كولبين وتباسىمەن الماتىعا كوشىپ كەلگەندە قىزىنا جەكە ءۇش بولمەلى پاتەر بەرگىزگەنى، تولەبايەۆ كوشەسى بويىنداعى ۇيىنە جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە مەملەكەت قارجىسىنان 33 مىڭ رۋبل (ول ۋاقىتتا ءۇش بولمەلى پاتەردىڭ قۇنى 10 مىڭ رۋبل) جۇمسالعانى، قىزى مەن ايەلىن، ەكى يتىمەن قوسىپ ۋليانوۆسكىدەن جەكە-جەكە ۇشاقتارمەن جەتكىزۋگە قىرۋار اقشا كەتكەنى تاريح پاراقتارىندا جازۋلى (ە. اۋباكيروۆ. كولبين. شتريحي ك پورترەتۋ // «ەكسپرەسس ك» . № 233, 11.12.2009).
«اساحي» گازەتىنىڭ اتالعان كۇنگى حالىقارالىق ايدارىندا قازاق ك س ر- ىندە ەكى زاۋىت باسشىسىنىڭ پاراقورلىعى ءۇشىن ءولىم جازاسىنا كەسىلگەنى تۋرالى اقپارات جاريالانعان. بۇدان گ. كولبين باسقارىپ تۇرعان كەزدە الەمگە قازاق رەسپۋبليكاسى تۋرالى جاعىمسىز اقپاراتتاردى ارنايى تاراتۋ ساياساتى جۇرگىزىلگەنى بايقالادى.
سول زاماندى كوزبەن كورگەندەر گ. كولبين از ۋاقىتتا جۇزەگە اسىرىپ تاستاعان «جەمقورلىقپەن كۇرەس ناۋقانىندا» ايىپ تاعىلعان جەرگىلىكتى باسشىلاردىڭ بارلىعى قازاققا قارسى ساياساتتى قولداماعانى ءۇشىن قىزمەتىنەن بوساتىلعانى دا ۇمىتىلماسا كەرەك.
شارافات جىلقىبايەۆا
