سۋ تاسقىنىنا مۇددەلەر قايشىلىعى سەبەپ بولدى ما

استانا. قازاقپارات - بيىل سۋ دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋى سالدارىنان ەلىمىزدىڭ ءبىرقاتار وڭىرلەرىندە قاۋىپتى جاعداي ورىن الدى.

وسى ورايدا تۇرعىنداردىڭ باسپاناسى مەن ينفراقۇرىلىمدىق جۇيەگە شىعىن كەلدى. جىل وتكەن سايىن توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الۋ ارەكەتىنىڭ وزەكتىلىگى ارتىپ كەلەدى. وسى ماسەلە ماجىلىستەگى «حالىق كوممۋنيستەرى» دەپۋتاتتىق فراكسياسى وتكىزگەن «قازاقستاننىڭ سۋ قورلارىن تۇراقتى باسقارۋدىڭ شارالارى» اتتى اشىق وتىرىستا قىزۋ تالقىلاندى.

مۇددەلەر قايشىلىعى

ق ر ا ش م سۋ رەسۋرستارى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى يسلام ابىشەۆ ەلىمىزدە سۋ سالاسىنداعى نەگىزگى پروبلەمالاردى اتاپ كورسەتۋگە تىرىستى. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل ماسەلەگە ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ جۇيەسىزدىگى ىقپال ەتىپ وتىر.

«سۋ كوپ بولسا، قاۋىپ تونەدى، ال سۋ تاپشىلىعى ورىن السا، وندا قاتەر كۇشەيە تۇسەدى. ياعني، وسى ەكى ارالىقتا ءبىر ورتانى ۇستاپ تۇرۋ قاجەت. بۇل سالادا ءبىرىنشى كەزەكتە دايەكتى بولجام كەرەك. گيدرومەت كوميتەتتىڭ (سۋ رەسۋرستارى كوميتەتى) قۇرامىندا بولۋى ءتيىس. اتاپ ايتقاندا، «قازگيدرومەت» جۇمىسىنىڭ 80 پايىزى ىلعالعا، جاۋىن- شاشىنعا، قاردىڭ تۇسۋىنە بايلانىستى. سۋ رەسۋرستارى كوميتەتى كوپشىلىك جاعدايدا قاردىڭ، سۋدىڭ مولشەرى جانە وعان قاتىستى باسقا دا مالىمەتتەردى بىلمەي جاتادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ورگاندار اراسىندا ناقتى ءوزارا ءىس- قيمىل بولماي تۇر»، - دەيدى ابىشەۆ.

وسى ورايدا ول «قازگيدرومەت» تولىق قارجىلاندىرىلماي وتىرعانىن اتاپ ءوتتى. ولاردا كوپتەگەن قۇرىلعىلار مەن نىساندار بولۋى ءتيىس، الايدا ءتيىستى دەڭگەيدە جابدىقتالماعان. «بۇرىندارى وسىنىڭ بارلىعى ءبىر جۇيەدە قامتىلعان ەدى. ەكىنشىدەن، بوگەتتەردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى ق ر ءى ءى م توتەنشە جاعدايلار كوميتەتىنىڭ قاراماعىندا. ت ج ك ماماندارى بىزگە «سۋدى جىبەرىڭدەر» دەيدى، ال ءبىز ءوز كەزەگىمىزدە سۋدى جىبەرمەيتىندىگىمىزدى ايتامىز، سەبەبى جازدا سۋ تاپشىلىعىنان قۋاڭشىلىق بولادى. سوندىقتان وسىنىڭ بارلىعىن ولارعا نەمەسە بىزگە بەرۋ كەرەك. اتاپ ايتقاندا، باسىنان اياعىنا دەيىن بىرەۋىمىز عانا جاۋاپتى بولۋىمىز قاجەت. ال بىزدە بارلىعى جارتىلاي قۇزىرەتتىلىكپەن شەكتەلگەن»، - دەدى كوميتەت باسشىسى.

ءوز كەزەگىندە بۇرىندارى ق ر توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى قىزمەتىن اتقارعان، ال قازىر ءماجىلىس ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ۆلاديمير بوجكو ق ر ا ش م سۋ رەسۋرستارى كوميتەتىنىڭ سۋ دەڭگەيى كوتەرىلگەن كەزدە سۋ قويماسىن بوساتۋعا قاتىستى ءىس- قيمىلىن ايتا كەلە كوميتەت جۇمىسىن سىنعا الدى. «يسلام الماحان ۇلى، سىزدەرگە قىس بويى (توتەنشە جاعدايلار كوميتەتى) «سۋدى جىبەرىڭىزدەر، قار كوپ بولادى» دەپ كوندىرۋگە تىرىستى.

الايدا ايتقان ۋاجگە قۇلاق اسپادىڭىزدار. كەيىن استاناعا ۆياچەسلاۆكا سۋ قويماسىنان سەكۋندىنا 1,2 مىڭ تەكشە مەتر سۋدى جىبەرە باستادىڭىزدار (...) سىرداريادا نە بولىپ جاتقانىن قاراڭىزدار. اقپاننىڭ وزىندە كوكسارايدى تولتىرتقىزۋعا ماجبۇرلەدىڭىزدەر. سىرداريا بويىمەن سەكۋندىنا 1,2 مىڭ تەكشە مەتر اعىس بولعاندا، كوكساراي تولىپ تۇر. ول سۋارمالى ەگىستىكتەرگە ەمەس، توتەنشە جاعدايعا جول بەرمەس ءۇشىن ارنالعان»، - دەپ ناقتىلادى بوجكو.

ونىڭ پايىمىنشا، سۋ تاسقىنىنا ارنالعان نىسانداردا بالىق ءوسىرۋ ءۇشىن توعانداردى قۇرۋعا جول بەرىلمەۋى ءتيىس.

گيدروتەحنيكالىق نىساننىڭ ماماندارى تاپشى

يسلام ابىشەۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، رەسپۋبليكالىق مەنشىكتەگى بارلىق 1900 دان استام نىسان بويىنشا سۋ تاسقىنىنا قارسى شارالارعا 273 ميلليون تەڭگە جۇمسالادى.

اتاپ ايتقاندا، رەسپۋبليكالىق مەنشىكتەگى گيدروتەحنيكالىق نىسانداردىڭ كەسىرىنەن ەشبىر سۋ باسۋ نەمەسە باسقا دا قاتەر بولعان ەمەس. «الداعى ۋاقىتتا دا سولاي بولسىن دەپ تىلەيمىز، سەبەبى سۋ سالاسىنداعى ماماندار بۇرىننان قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان تاجىريبەلى ادامدار. ولار ءوز جۇمىسىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى»، - دەپ توقتالدى ابىشەۆ.

وسى ورايدا ول سالاداعى مامانداردىڭ ەڭبەكاقىسى تومەن بولعانىمەن، ولار قىزمەتتەرىن ارى قاراي جالعاستىرىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. سۋ جولىن باقىلاۋشى ماماننىڭ ەڭبەكاقاسى شامامەن 35-40 مىڭ تەڭگە كولەمىندە ەكەن. بۇدان بولەك ي. ابىشەۆ حالىقتىڭ ومىرىنە جانە ەكونوميكاعا قاۋىپ توندىرەتىن يەسىز سۋ قويمالارى جوق ەكەنىن جەتكىزدى.

«يەسىز نەمەسە قاراۋسىز تۇرعان قانداي دا ءبىر شاعىن توعاندار بار، الايدا ولار دا قاتەرلى ەمەس»، - دەپ ناقتىلادى كوميتەت باسشىسى. ءوز كەزەگىندە سۋ زاڭناماسى بويىنشا تاۋەلسىز ساراپشى انار تىلەۋلەسوۆا سۋ شارۋاشىلىعى قۇرىلىستارىن جالعا جانە سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋگە ۇسىنۋعا قارسى ەكەنىن قاداپ ايتتى.

«بۇل تەتىك سەنىمنەن ابدەن شىققان. بىزدە سۋ تاسقىنى سوڭعى ءۇش جىلدا عانا ەمەس، 2010 -جىلدان بەرى ورىن الۋدا. ەستەرىڭىزدە بولسا،  قىزىلاعاش، كەيىن جامبىل وبلىسىنداعى وقيعالار، سودان سوڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا، كەيىننەن سولتۇستىك وڭىرلەردە بۇل پروبلەمالار كورىنىس تاپتى. وسىنىڭ بارلىعى جەرگىلىكتى جەرلەردە بەيىندى مامانداردىڭ تاپشىلىعىنان قايتالانىپ وتىر. ءبىزدىڭ ج و و- لار گيدروتەحنيكالىق نىسان جايىندا، جەراستى نەمەسە جەرۇستى سۋلارى تۋرالى بىلەتىن بىلىكتى مامانداردى دايارلاماي جاتىر. بىلىكتى سوڭعى ماماندار زەينەت جاسىنداعى ادامدار»، - دەدى تىلەۋلەسوۆا.

بۇدان بولەك ول 1993 -جىلى قابىلدانعان سۋ كودەكسى جىل سايىن وزگەرىستەرگە تاپ بولىپ وتىرعانىن سىنادى. «بىرنەشە رەت وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. مەنىڭ ويىمشا، جىلىنا زاڭناما بىرنەشە وزگەرتىلسە، بۇلاي جۇمىس ىستەۋ مۇمكىن ەمەس. بارلىق وزگەرتۋلەر سۋ نىساندارىنىڭ پايداسىنا ەمەس، نەگىزىنەن سۋ رەسۋرستارى كوميتەتى مەن ونىڭ جەرگىلىكتى جەرلەردەگى ورگاندارىنا جاڭا جۇكتەمەلەردى ەنگىزۋگە باعىتتالعان. ەڭ قىزىعى، جۇكتەمە ارتقانىمەن، شتاتتىق قۇرامدى ارتتىرۋعا، تەحنيكالىق جابدىقتالۋعا ءمان بەرىلىپ وتىرعان جوق»، - دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن مامان.

قازگيدرومەت كىنالى مە؟

انار تىلەۋلەسوۆانىڭ سوزىنە قاراعاندا، سۋ پايدالانۋشىلاردىڭ مىندەتىنە بۇرىندارى مونيتورينگ كىرسە، ال بۇگىندە بۇل مىندەت جوق، ياعني تەك مەملەكەتتىك مونيتورينگ بار. «ال بىزدە مەملەكەتتىك مونيترينگتى «قازگيدرومەت» جۇرگىزەدى، وندا ەلىمىز بويىنشا 307 بەكەتى قامتىلعان. وسى ورايدا بىزدە قانشا سۋ نىساندارى بار؟ ولار مونيتورينگ جۇرگىزۋگە قاۋقارسىز. جاڭا عانا ابىشيەۆ مىرزادان (اشم سۋ رەسۋرستارى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى) سۋ كولەمى قانداي بولاتىندىعى سۇرالدى. الايدا بۇل كورسەتكىشتەر مەن بولجامداردى گيدرومەت حابارلاۋى ءتيىس»، - دەيدى ساراپشى.

ونىڭ پايىمىنشا، بۇگىندە گيدرومەت مالىمەتتەرىندەگى كەمشىلىك جوعارىلاپ وتىر. ايتا كەتەيىك، بۇنىڭ الدىندا ق ر ىشكى ىستەر ۆيتسە- ءمينيسترى يۋري يلين قازگيدرومەت بيىلعى سۋ تاسقىنىن دۇرىس بولجاي الماعاندىعىن ايتقان بولاتىن. دەگەنمەن قازگيدرومەت ىشكى ىستەر ۆيتسە- ءمينيسترىنىڭ سىنىنا جاۋاپ بەرگەن ەدى. قازگيدرومەت مەكەمەسىنىڭ گيدرولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ديدار جانىبەك ۇلى قازاقستاندا سۋ تاسقىنىن بولجايتىن بەكەتتەر تاپشى ەكەندىگىن جەتكىزدى.

دەپارتامەنت باسشىسىنىڭ سوزىنشە، ەلىمىزدە 328 مەتەورولوگيالىق ستانسا، 307 گيدرولوگيالىق بەكەت بار. ال بۇكىل الەمدىك مەتەورولوگيالىق ۇيىمنىڭ جاساعان زەرتتەۋى بويىنشا، قازاقستاندا ول بەكەتتەردىڭ سانى كەمىندە 800 بولۋى ءتيىس ەكەن.

«دەگەنمەن بىزدە ارنايى باعدارلاما قابىلداندى. الداعى ۋاقىتتا كەزەڭ- كەزەڭمەن گيدرو، مەتە جانە ەكو ستانسالار سانى ارتتىرىلادى»، - دەدى سول كەزدە د. جانىبەك ۇلى.

اۆتور: رۋسلان عابباسوۆ