چەحوۆتىڭ ءۇيى
سول ساتتە ماسكەۋدە تۇرىپ جاتقانىما ءبىراز ۋاقىت بولسا دا، چەحوۆتىڭ ۇيىنە بارماعانىما ۇيالدىم.
...بىردە تولستوي ۇيىنە كەلگەن چەحوۆقا جازىپ جاتقان جاڭا رومانى «ارىلۋدان» ءۇزىندى وقىپ بەرەدى. اقيقاتتى ىزدەگەن تولستويدىڭ سۋرەتكەرلىك شەبەرلىگىنە سۇيسىنگەن چەحوۆ «ماسلوۆا جاساعان قىلمىسقا ەكى جىل جازا كەسكەنىڭىز قالاي؟» دەيدى تاڭدانىپ.
تولستوي چەحوۆتىڭ پىكىرىمەن كەلىسىپ، كەيىپكەرىن «تۇرمەدە ءتورت جىل وتىرعىزادى». «چەحوۆتىڭ ۇيىنە ەرتەڭ بارايىنشى» دەپ ويلادىم. ارادا اپتا ءوتتى، اي ءوتتى، چەحوۆتىڭ ۇيىنە بارعانىم جوق. ساباق، جۇمىس، قاربالاس تىرلىك... جو-جوق، مويىندايىنشى، جالقاۋلىعىمنان كەيىنگە ىسىرا بەردىم.
ءبىر كۇنى قۇربىم «سوۆرەمەننيك» تەاترىنا «تري سەسترى» سپەكتاكلىنە بيلەت سىيلادى. بۇل - انتون چەحوۆتىڭ ەڭ تانىمال پەسالارىنىڭ ءبىرى. «سوۆرەمەننيكتىڭ» رەپەرتۋارىندا ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ءجۇرىپ جاتقان پەسانىڭ كورەرمەنى كوپ، سەبەبى بۇل رەسەيدىڭ ەڭ ايگىلى تەاترى. 6000-9000 مىڭ تەڭگەگە بيلەت ساتىپ العان كورەرمەندەر سپەكتاكلدى بالكوندا وتىرىپ تاماشالايدى. سول كەزدە رەسەيدە ساعات اۋىسىپ، ودان حابارسىز مەن تەاترعا ءبىر جارىم ساعات بۇرىن كەلىپ الىپپىن. ورتا جاستاعى ايەل «ارتىق بيلەتىڭىز جوق پا، ساتپايسىز با؟» دەپ سۇرادى.
«جوق، كاسسادان سۇراساڭىزشى» دەدىم. «كاسسادا بيلەت قالىپ پا؟» دەپ سولاي قاراي بەت العان ايەل الدەن سوڭ قۋانىپ كەلدى. ايەل ون بەس مىڭ تەڭگەگە بيلەت ساتىپ الىپتى. «بيلەت قالماي قالعان شىعار» دەپ قورقىپ ەدىم دەپ قويادى. ايەل قالاداعى ءبىر گيمنازيادا مۇعالىم ەكەن. سپەكتالدەن شىققاسىن «ەرتەڭ چەحوۆتىڭ ۇيىنە بارام» دەپ وزىمە ۋادە بەردىم. تاعى دا جازۋشىنىڭ ۇيىنە بارۋدى كەيىنگە ىسىرا بەردىم. ءبىر كۇنى ساباق ۇستىندە تاتيانا كورەنكوۆا اتتى وقىتۋشى: «ايا، سەن جازۋشىسىڭ عوي، سول سەبەپتى، ەرتەڭ ادەبيەتشىلەر ۇيىنە توبىڭنىڭ اتىنان بارىپ، «موسكۆا- پەننە» اتتى ادەبي سىيلىققا داۋسىڭدى بەرەسىڭ، سەنى ءبىر كۇن ساباقتان بوساتامىز» دەدى. بۇل سىيلىقتىڭ جەڭىمپازىن انىقتاۋدا م گ ۋ، ر ۋ د ن، باسقا دا بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىنىڭ داۋىسى شەشۋشى ءرول وينايدى. ساحنادا فينالعا شىققان ءۇش جازۋشى: كسەنيا بۋكشا، سەرگەي شارگۋنوۆ، اندرەي بيتوۆ وتىردى. ءار جاس جازۋشىنىڭ اعا بۋىننان ءبىر-ءبىر قورعاۋشىسى شىعىپ، ولاردىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى جىلى پىكىر ايتىپ، جۇلدەگە «سۇيرەدى».
قاسىمدا وتىرعان ورىس جىگىت: «ۇشەۋىنەن سىيلىقتى كىم الادى دەپ ويلايسىز؟» دەپ سۇرادى. مەن ويلانباستان: «سەرگەي شارگۋنوۆ» دەپ جاۋاپ بەردىم. «سىزگە ونىڭ شىعارماشىلىعى ۇناي ما؟» دەپ جاس جىگىت ماعان جاراتپاي قارادى.
«زالعا قاراڭىزشى، ءبارى دە جاس ستۋدەنت قىزدار. ال سەرگەي شارگۋنوۆ - جاس جانە ادەمى جىگىت. قىزداردىڭ كوپشىلىگى شىعارماشىلىقتى اقىلمەن ەمەس، سەزىممەن باعالايدى، ولار سيمپاتياسىن جاسىرا الماي، شارگۋنوۆتىڭ كەسكىن- كەلبەتى ءۇشىن ءوز داۋىستارىن بەرەدى. قىسقاسى، بۇل بايقاۋدا سەزىم جەڭىسكە جەتەدى» دەپ جاۋاپ بەردىم.
بايقاۋدىڭ قورىتىندىسى ۇزاققا سوزىلىپ كەتكەندىكتەن، كەتىپ قالدىم. مەن كوپتەن بارسام دەپ ارمان ەتكەن چەحوۆتىڭ مۋزەيى ادەبيەتشىلەر ءۇيىنىڭ قاسىندا ەدى. جازۋشىنىڭ ءۇيىن ارالاپ ءجۇرىپ، بايقاۋ قورىتىندىسىن بىلەيىن دەپ ينتەرنەتكە كىرسەم، شىنىندا دا، سىيلىقتى سەرگەي شارگۋنوۆ الىپتى.
مەنىڭشە، بۇل سىيلىققا كسەنيا بۋكشا لايىق ەدى.
جازۋشىنىڭ مۋزەيىندە...
ەڭسەلى قىزىل ۇيگە كىرگەندە تولستويدىڭ ۇيىندەگىدەي ءسان- سالتاناتتى سەزىنبەسەڭ دە، جازۋشىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ جامان بولماعانىن تۇسىنەسىڭ. ماسكەۋدىڭ ورتالىعىنداعى بۇل ءۇيدى جازۋشى اناسىمەن جانە باۋىرلارىمەن بىرگە جالداپ تۇرعان. جازۋشىلىقپەن اۋىرىپ جۇرگەن جاس دارىگەر كۇندىز ادامداردى ەمدەپ، تۇندە جازۋ جازدى.
جازۋشىنىڭ كابينەتىندەگى جازۋ ۇستەلىنىڭ ۇستىندە ءوزى تەگىن ەمدەگەن، ءتىپتى ءدارىسىن دە ءوزى ساتىپ اپەرگەن ادام سىيلاعان سياساۋىت تۇر. چەحوۆ «مەن كىممىن؟ دارىگەرمىن بە، الدە جازۋشىمىن با؟» دەگەن سۇراقتى وزىنە ءومىربويى قويدى.
(ۇمىتپاسام، سەرگەي دوۆلاتوۆ ايتسا كەرەك: «مەن جازۋشىمىن با، الدە بايانداۋشىمىن با دەگەن سۇراق چەحوۆتى ءومىربويى مازالاعان سەكىلدى») جالعىزدىق مۇڭىنا قامالىپ، سۇراعىنا جاۋاپ تابا الماي، از قينالعان جوق. سول ءۇشىن دە ول ءوزى ەمدەگەن ادامنان سياساۋىت العاندا قۋاندى، قۇندى، باعالى زاتتاي ايالاپ قارادى. جازۋشىنىڭ وتباسى بۇل ءۇيدى جالداپ تۇرعاندىقتان بولار، ءۇيدىڭ ءىشى قاراپايىم، تۇرمىسقا قاجەتتى جيحاز عانا بار. جازۋشىنىڭ جازۋ كابينەتىندە جازۋ ستولى، ورىندىق، كرەسلو- ديۆان قويىلعان، قابىرعادا جازۋشىعا قىمبات ادامداردىڭ پورترەتى ءىلۋلى تۇر. قوناق بولمەنىڭ قابىرعاسىندا جازۋشىنىڭ ءار جىلدارداعى پورترەتتەرى، اناسى مەن باۋىرلارىنىڭ سۋرەتتەرى، سپەكتاكلدەرىنىڭ افيشالارى ءىلۋلى تۇر، سونداي-اق بۇل بولمەدەن جازۋشىنىڭ قولجازبالارىن كورۋگە بولادى.
ايتقانداي، چەحوۆ بۇل ۇيدە «دالا»، «كوڭىلسىز وقيعا» اتتى پوۆەستەرىمەن بىرگە ءجۇز شاقتى اڭگىمە جازدى. جازۋشى بۇل ءۇيدى ءوزى «كومودقا ۇقسايتىن ءۇي» (ياعني، كىشكەنتاي شكافقا تەڭەگەن) دەپ قالجىڭدايدى ەكەن. ەكى قاباتتى «كومود ءۇيدىڭ» اقىسىن تولەۋ جاس جازۋشىعا وڭايعا سوققان جوق. ادەبي ورتادا ءالى سونشالىقتى تانىمالدىلىق پەن قۇرمەتكە يە ەمەس، جازعانىنا ازىراق قالاماقى الاتىن جازۋشىعا پاتەر اقىسىن تولەۋ دە، اناسى مەن باۋىرلارىن اسىراۋ دا وڭايعا تيگەن جوق. الەۋمەتتىك قيىنشىلىقپەن قوسا، دارىگەر- جازۋشى وكپە اۋرۋىمەن اۋىردى. قانشاما ادامدى اۋرۋىنان ايىقتىرعان ول ءوز جانىنا شيپا تابا الماي، ۇزاق قينالدى. كابينەتىندە كۇركىلدەپ جوتەلىپ وتىرىپ، اناسىنىڭ، باۋىرلارىنىڭ مازاسىن المايىن دەپ اۋزىن قولىمەن جاۋىپ، جوتەلىپ، جاشكەنتى جازۋشى شىعارماشىلىقپەن اينالىستى.
بۋنين چەحوۆ تۋرالى «ونىڭ اۋرۋدان قينالعانىن ايتىپ، مۇڭىن شاققانىن ەستىدىڭدەر مە، ونىڭ قالاي قينالعانىن ەشكىم دە بىلمەيدى» دەپ جازادى. جازۋشىنىڭ سۋرەتشى دوسى لەۆيتان ارىپتەسى رەپينگە جازعان حاتىندا بىلاي دەيدى: «چەحوۆكە قاراسام جۇرەگىم اۋىرادى، قۇرت اۋرۋىمەن اۋىراتىنىن ءبارى بىلەدى، تىنىس الۋى اۋىر، ءبىراق ول كۇلىمسىرەپ، ءوزىنىڭ اۋرۋ ەكەنىن بىلدىرگىسى كەلمەيدى».
ءىنىسى ميحايل دا ەستەلىگىندە اعاسىنىڭ اۋرۋى جانىنا قاتتى باتسا دا، سىر بىلدىرمەيتىنىن، ءتىپتى بىردە بەت- اۋزىنىڭ تەر مەن قانعا بويالعان ءساتىن كورىپ، شوشىپ كەتكەنىن، انتون قينالىپ جاتسا دا، كۇلىمسىرەپ، بۇل تۋرالى اناسى مەن اپكەسىنە ايتپاۋىن وتىنەدى. اۋرۋىمەن الىسىپ وتكەن جازۋشىنىڭ كابينەتىندە ۇزاق ايالدادىم. ءوزىنىڭ قينالىپ تۇرعان ءساتىن اناسى مەن باۋىرلارىنا كورسەتپەس ءۇشىن جازۋ جازىپ وتىرعان ءتۇر تانىتىپ، كابينەتىنەن قانشا ۋاقىت شىقپادى ەكەن؟ مىنا كرەسلودا كۇرك- كۇرك جوتەلىپ، تەرگە مالشىنىپ قانشا ۋاقىت جاتتى ەكەن؟ مىنا جازۋ ستولىندەگى ساعاتقا قاراپ، ءوزىنىڭ ءومىر- ساعاتىنىڭ قاشان توقتايتىنى تۋرالى قانشا رەت ويلاندى ەكەن؟ كابينەتىندەگى شامشىراققا قاراپ، ءوزىنىڭ كورەر جارىعىنىڭ قاشان بىتەتىنى تۋرالى قانشا رەت قالىڭ ويعا شومدى ەكەن؟ جو-جوق، بۇل مەنىڭ جاي قيالعا ەرىك بەرگەنىم عوي، ول تابيعاتىنان ومىرگە قۇشتار وپتيميست جازۋشى ەدى. ايتپەسە الەم چەحوۆتى بىلەر مە ەدى!
اياگۇل مانتاي
adebiportal.kz
