اقتاۋلىق وقۋشىلار ەجەلگى تەڭىز جانۋارىنىڭ قاڭقاسىن تاپتى - فوتو
ولار «التىنقازعان» ءدىني جەرلەۋ كەشەنىندە، ۇساق تاۋلارىندا ءۇستىرت جوتالارىنان ۇزىندىعى 1,5 مەترگە جەتەتىن، شامامەن 38-55 ميلليون جىل بۇرىن تىرشىلىك كەشكەن ەجەلگى تەڭىز جانۋارىنىڭ تاسقا اينالعان قاڭقاسىن تاپتى.
عالىمداردىڭ بولجاۋىنا قاراعاندا، بۇل اۋماق ەجەلگى تەتيس مۇحيتىنىڭ ءتۇبى بولعان. «ۇيىرمە 2016-جىلدىڭ قاراشاسىنان جۇرگىزىلە باستادى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - بالالاردى تۋعان جەردىڭ تاريحىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە، ارحەولوگيا ماماندىعىنىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرۋگە باۋلۋ. ساپارعا شىعاردان بۇرىن ارحەولوگ اندرەي استافيەۆكە حابارلاستىق. ول بىزگە «التىنقازعان» ءدىني-جەرلەۋ كەشەنىندە قازبا جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقاندىعىن ايتتى. ماقساتىمىز - بالالار قازبا جۇمىستارىنىڭ جۇمىس رەتىن كوزبەن كورىپ قانا قويماي، وزدەرى جاساپ كورۋىنە جاعداي جاساۋ»، - دەيدى ۇيىرمە جەتەكشىسى ەرلان قىلىشەۆ.
«بۇل كەشەندەگى العاشقى قازبا جۇمىستارى 2014-جىلى جۇرگىزىلگەن جانە قازىرگى ۋاقىتتا دا قوسىمشا جۇمىستار اتقارىلۋدا جانە جاڭا ەكسپوناتتار تابىلىپ جاتىر»، دەيدى جاس ارحەولوگ فاريزا شىنجىروۆا.
التىنقازعان ءدىني-جەرلەۋ كەشەنىندەگى العاشقى ارحەولوگيالىق جەرتتەۋ «جاڭا تاريح» ايماقتىق باعدارلاما اياسىندا 1014-جىلى وتكىزىلگەن.
بۇل الاڭدا 198 ارحەولوگيالىق نىسان جانە 5 قورعان تابىلدى. قورعانداردىڭ ديامەترى -25-30 مەتردەن، ال بيىكتىگى 0,8-1,2 مەتر. ەسكەرتكىشتەردىڭ الىپ جاتقان اۋماعى 130 گەكتار. «ءۇستىرت تاۋىنان مەن كوپ نارسە تاپتىم، بارىنەن بۇرىن اكۋلالاردىڭ تىستەرى مول كەزدەستى. جارتاستاردا تاسقا اينالعان قاڭقالار دا كوپ»، - دەيدى مەكتەپ وقۋشىسى دينا قوجانوۆا.
«ارحەلوگوگتاردىڭ پىكىرىنشە، بۇلار تاسقا اينالعان ۇزىندىعى 1,5-2 مەترگە جەتەتىن جانۋارلاردىڭ قاڭقالارى. ۇيىرمە مۇشەلەرى ءدال انىقتاۋ ءۇشىن پالەونتولوگتارعا جۇگىنىپ، ءوز زەرتتەۋلەرىن جۇرگىزۋدى جالعاستىرماق»، دپ اتاپ ءوتتى دۇنيەجۇزىلىك تاريح ءپانىنىڭ مۇعالىمى ازامات ءتۋيتىن.
سونداي-اق وقۋشىلار تاۋداعى 150-200 مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان ءۇي-جايدى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنا دا اتسالىستى. ونى 2007-جىلى ماڭعىستاۋ وبلىس اۋماعىنداعى ۇلى جىبەك جولى مارشرۋتتارىن انىقتاۋ بارىسىندا ارحەولوگ اندرەي استافيەۆ تاپقان.
العاشقى قازبا جۇمىستارى تەك بيىل عانا باستالدى. «بۇل كەنتتى العاشىندا حازار كەزەڭىنە تيەسىلى دەپ ويلادىق. ويتكەنى بۇل جەردەن جانە التىنقازعاننان ەجەلگى حورەزمنىڭ مونەتالارى تابىلعان بولاتىن. ءبىز 350x550 مەتر جەردىڭ اۋماعىن قازدىق. دەگەنمەن، وسىندا وزگە دە ەكسپوناتتار تابىلعان سوڭ ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ III-V عاسىرىنا تيەسىلى ەكەندىگى انىقتالعان. قازىرگى كاسپي تەڭىزىنەن 150-200 مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان. ەكسپوناتتارعا قاراپ ەجەلگى قالا تۇرعىندارىنىڭ اۋقاتتى تۇرعاندىقتارىن بايقاۋعا بولادى. ويتكەنى ءبىز قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزگەن كەزدە تابىلعان قىش قۇمىرالاردىڭ ساپاسىنىڭ جوعارىلىعى وسىنىڭ دالەلى»، - دەيدى ۇيىرمە قاتىسۋشى گيزات راحمانشن.
ارحەولوگتاردىڭ پىكىرىنشە، بۇل بۇل ەلدى مەكەننىڭ ەرەكشەلىگى - ەجەلگى كاسپي تەڭىزىنىڭ پورتى بولۋ مۇمكىندىگى.
ايتا كەتەر جايت، ۇيىرمە مۇشەلەرى قازبا جۇمىستارى جايلى جۇرتشىلىققا ارنايى ەسەپ دايىنداۋدا.
