شەتەلدەگى قازاق ءتىلدى ب ا ق- قا شولۋ: تۇركى حالىقتارىنىڭ جاناشىرى - تۇرار رىسقۇلوۆ
قانداي ماسەلەلەر كوتەرىلدى؟ وسى رەتتە قازاقپارات اگەنتتىگى وزگە ەلدەردە انا تىلىمىزدە جارىق كورەتىن باسپا سوزدەرگە شولۋ جاساۋدى تۇراقتى نەگىزدە جۇرگىزبەك.
ەندەشە وسى اپتادا جارىق كورگەن تارتىمدى تاقىرىپتاردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
***
بۇركىتشى قازاق قىزى تۋرالى فيلم موڭعول كورەرمەندەرىنە جول تارتتى
موڭعولياداعى قانداستارىمىز اراسىندا سوڭعى كۇندەرى جاعىمدى جاڭالىقتار كوپ بولدى. اپتانىڭ باسىندا ulgiinews.mn سايتىندا بۇركىتشى قازاق قىزى تۋرالى فيلم موڭعول كورەرمەندەرىنە جول تارتقاندىعى تۋرالى اقپارات جارىق كوردى.
وندا قازاق ۇلتىنىڭ ساياتشىلىق ونەرىن الەمگە تانىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسىپ جۇرگەن موڭعولياداعى قانداسىمىز ايشولپان نۇرعايىپ قىزىنىڭ قىزىقتى ءومىرى جايلى «The Eagle Huntress» دەرەكتى فيلمىنىڭ موڭعول ەلىنىڭ استاناسى ۇلانباتىردا رەسمي تانىستىرىلىمى بولعاندىعى ايتىلعان.
فيلمنىڭ ۇلانباتىرداعى بۇل اشىلۋ سالتاناتىنا ايشولپاننىڭ اكەسى نۇرعايىپ، سونداي-اق «بۇركىتشى قىز» كينوسىن جارىققا شىعارۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسقان مادەنيەت، سپورت، تۋريزم مينيسترلىگىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى ت س. ويۋۋنگەرەل قاتىسقان.
شاراعا قاتىسۋشى م ۇ ح مۇشەسى ل. بولد: «كوشپەندىلەردىڭ ەرەكشە ونەرىن اسپەتتەيتىن «بۇركىتشى قىز» تۋىندىسى ءاربىر موڭعول ازاماتى تامسانىپ تاماشالايتىن فيلمدەردىڭ ءبىرى بولماق» - دەيدى.
ال موڭعول ەلىنىڭ بۇرىنعى مادەنيەت، سپورت، تۋريزم ءمينيسترى: «سىزدەر مەن بىزدەر وسى فيلمدى تاماشالاۋعا مۇمكىندىك الىپ وتىرمىز. بۇل فيلم الەمنىڭ ءبىراز ەلدەرىندە كورسەتىلىپ، ونداعان كينو فەستيۆالدەرىندە جۇلدەگەر اتاندى. بۇركىتشى قىز ايشولپان دا ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورىپ، كينودان تۇسەتىن تابىستان ءوز ۇلەسىن الماق. تىپتەن ول كەيىندە وسى تاقىرىپ اياسىندا جاسالاتىن مۋلتفيلمدەر مەن باسپا ارقىلى شىعاتىن ءاربىر تۋىندىدان ۇلەس الىپ وتىراتىن بولادى»، - دەگەن جاعىمدى جاڭالىعىن فيلم كورەرمەندەرىمەن بولىسكەن.
قايسار قازاق قىزىنىڭ قاعىلەزدىگى مەن سۇيكىمدى قىلىقتارى، سونداي-اق تاڭعاجايىپ دالا تابيعاتى بەينەلەنگەن دەرەكتى كينو ۇلانباتىرلىق كورەرمەندەردى ءبىرىنشى كورىلىمدە-اق ءتانتى ەتكەن.
***
بايانولگەيدەگى «شۇعىلا» جۋرنالىنا 60 جىل
اتالمىش سايتتا جارىق كورگەن كەلەسى تاقىرىپ بايانولگەيدەگى «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالىپتى.
«اقتان بابي ۇلىن اتىنداعى ايماقتىق كىتاپحانادا كىتاپحاناشى ءباتيما مۇسا قىزىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان وقىرماندار كونفەرەنسياسى بولىپ ءوتتى. وعان قوبدا ۋنيۆەرسيتەتى بولىمشەسى ستۋدەنتتەرى مەن اقىن، جازۋشىلار، وقىرماندار قاتىستى. كىتاپحانا مەڭگەرۋشىسى اسقار شايماردان ۇلى بۇل شارانى اشقاننان كەيىن اۋەلگى ءسوزدى جازۋشى، «شۇعىلا» جۋرنالى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى ەرباقىت ءنۇسىپ ۇلىنا بەردى.
«شۇعىلا مەرەيتويى ايماعىمىز رۋحانياتىنداعى ەلەۋلى مەرەكە. سوندىقتان بۇل بارىمىزگە ورتاق توي» - دەدى ەرباقىت ءنۇسىپ ۇلى.
ال، بۇرىنعى باسپاگەر ماجەك كۇرەڭمورىن ۇلى «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ باسپادا قالاي جارىق كورىپ كەلگەنىن، مۇقاباسىن ارلەۋدە نەنى باسشىلىققا العاندارى تۋرالى اڭگىمەلەدى. ەرتەرەكتە ايماقتىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى رەتىندە ءوڭىرىمىزدى باسقارعان، «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ جارىق كورىپ، قالىپتاسۋىنا كوپ ۇلەس قوسقان مۇساحان مارقۇمنىڭ ۇلى قۋاندىق اكەسى تۋرالى ەستەلىكتەرىمەن ءبولىستى.
باسپاحانادا كوررەكتورلىق قىزمەتتەر اتقارعان زەينەتكەر سەزد اباي قىزى وقىرمان رەتىندە، ويلارىن ورتاعا سالسا، اقىن جانات بوقاش ۇلى، تىلەۋحان اقباي ۇلى دا ءوز لەبىزدەرىن ءبىلدىردى»، دەپ جازادى دەرەككوز.
***
موڭعولياداعى قازاق قىزى التىننان القا تاقتى
موڭعوليادا مەكەندەيتىن قانداستارىمىزدان تاعى ءبىر جاعىمدى جاڭالىق جەتكىزدەن ulgiinews.mn سايتى بايانولگەيلىك قانداسىمىز مەرۋەرت جانىبەك قىزى موڭعوليا رەسپۋبليكاسى بويىنشا قوعامتانۋ پانىنەن وتكىزىلگەن وليمپيادادا التىننان القا تاققاندىعىن جازدى.
2016-2017-جىلعى وقۋ جىلىنىڭ مەملەكەتتىك جاڭارتىلعان وليمپياداسى بويىنشا ەل استاناسى ۇلانباتىر قالاسىندا وتكەن قوعامتانۋ پانىنەن رەسپۋبليكالىق باسەكەدە قازاق قىزى العاش رەت توپ جارىپ، التىن القا يەگەرى اتانىپتى.
***
تۇرار رىسقۇلوۆ - تۇركى حالىقتارىنىڭ جاناشىرى
«تۇرار رىسقۇلوۆ - تۇركى حالىقتارىنىڭ جاناشىرى» وسىنداي تاقىرىپپەن تۇركيانىڭ http://www.trt.net.tr سايتىنىڭ «تاريح ايدىنىندا» كولەمدى ماقالا جارىق كوردى. اتى ايتىپ تۇرعانداي بۇل جازبادا 1917-جىلعى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن سوتسياليستىك جۇيەنىڭ قۇرىلۋى بارىسىندا ورتالىق ازيا حالىقتارىنىڭ باسىن قوسىپ، تۇرىك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋدى ۇسىنىپ، تىڭ ساياسي پىكىرلەرىن ورتاعا سالعان مەملەكەت قايراتكەرى تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ ونەگەلى ءومىرى تۋرالى ايتىلعان.
ماقالا اۆتورى تۇركيادا تۇراتىن تاريحشى عالىم ءابدىۋاقاپ قارا قايراتكەر رىسقۇلوۆتىڭ ءبىرقاتار عىلىم وردالارىنىڭ بوي كوتەرۋىنە مۇرىندىق بولعان وقۋ-اعارتۋ سالاسىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى، تاعدىرى ۇلت تاعدىرىمەن استاسىپ جاتقان جانە وزگەشە تراگەدياعا تولى عۇمىرىنا كەڭىنەن توقتالىپتى.
«سوڭعى ۋاقىتتاردا تۇركيادا زەرتتەۋشىلەردىڭ تۇرار رىسقۇلوۆقا كوبىرەك كوڭىل اۋدارا باستاعانى بايقالادى. مۇنىڭ نەگىزىنەن ەكى سەبەبى بولۋى مۇمكىن. بىرىنشىدەن، تۇرار رىسقۇلوۆ تاتار ارىپتەسى ميرسايد سۇلتانعالييەۆ سياقتى تەك تۋعان حالقىن عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى حالىقتارىنىڭ تۇران سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋعا ۇمتىلعان بولۋى. ەكىنشىدەن، تۇركياداعى ۇلت-ازاتتىق كۇرەسىنىڭ جەتەكشىسى مۇستافا كەمال اتاتۇرىككە دەگەن قۇرمەتى.
...تۇركيادا رىسقۇلوۆ ەسىمى جالپى العاندا ميرسايد سۇلتانعاليەۆ، ناريمان ناريمانوۆ جانە مۇستافا سۇپحيمەن بىرگە اتالىپ وتىلەدى. بۇلاردىڭ ورتاق ەرەكشەلىكتەرى سەنىمدى كوممۋنيست بولۋمەن قاتار تۋعان حالىقتارىنىڭ تاعدىرىنىڭ تۇركى دۇنيەسىمەن ىنتىماقتاستىقتا ەكەنىنە سەنگەن بولۋلارىندا. ولاردىڭ سوتسياليستىك نەگىزدە تۇركى بىرلىگى جونىندەگى يدەياسى سۇلتانعاليەۆتىڭ ۇلتتىق كوممۋنيزم جونىندەگى يدەيالارىمەن ساباقتاسادى»، دەپ جازادى اۆتور.
ماقالادا، تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ يدەيالارىن تۇركى حالىقتارىنىڭ كوشباسشىلارىمەن ساباقتاستىرا كەلىپ، ونىڭ قازاق حالقىنا عانا ەمەس بۇكىل تۇركى الەمىنە ورتاق تۇلعا ەكەندىگىن ايتقان. «سونىمەن قورىتا ايتار بولساق رىسقۇلوۆ 1920-جىلدارى تۇركى دۇنيەسىن سوتسياليستىك يدەولوگيا نەگىزىندە ءبىر شاڭىراق استىندا ىنتىماقتاستىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوممۋنيزم اعىمىنىڭ جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان ويشىل جانە ۇلى مەملەكەت قايراتكەرى. ونىڭ قىزمەتىن تەك قازاق حالقى عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى دۇنيەسى ەش قاشان ۇمىتپاق ەمەس»، - دەپ تۇيىندەيدى ماقالا اۆتورى تاريحشى ءابدىۋاقاپ قارا.
****
ات تەرگەۋدىڭ استارىنداعى مادەنيەت
قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ توتەجازۋمەن تارايتىن باسپا ءسوز بەتتەرىندە دە كوپتەگەن تارتىمدى ماتەريالدار جاريالاندى. 1934-جىلدان بەرى شىعىپ كەلە جاتقان «شىنجاڭ» گازەتىنىڭ وسى اپتاداعى سانىندا اقان جاقيا ۇلىنىڭ «ات تەرگەۋدىڭ استارىنداعى مادەنيەت» اتتى ماقالا جارىق كوردى.
ماقالادا اۆتور حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان، جاسى، جولى، قوعامدىق دارەجەسى كىشىلەردىڭ وزىنە ۇلكەندەردى، اسىرەسە اتا-انا، اۋىل اقساقالدارى مەن اسىل انالاردى، ەل باستاعان بەدەلدى ادامداردى قۇرمەتتەۋدەگى ەرەكشە ادەپ-سالتىمىزدىڭ ءبىرى - ات تەرگەۋ تۋرالى مول مالىمەت بەرىپتى.
«قازاق حالقىندا ءار ادامنىڭ شىن اتى، ەركە اتى جانە قۇرمەت اتى بولادى. ءار ادامنىڭ شىن اتى سول ادام العاش دۇنيە ەسىگىن اشقان كەزدە ، اتا-اناسى ازان شاقىرىپ قويعان مەنشىكتى اتى بولسا، ەركە اتى ونىڭ جاناشىر تۋىستارى، ياعني اكە-شەشەسى، ناعاشىلارى، اعا-جەڭگەلەرى، اپكە-جەزدەلەرى، سونداي-اق باسقا دا جاقسى كورگەن جانكۇيەر جاقىندارى جاعىنان ونىڭ ءتۇر-تۇلعاسىنا، مىنەزدەمەسىنە، تۋىستىق قاتىناسىنا قاراي بەرىلگەن ەركەلەتۋ سيپاتىنداعى جاناما اتى سانالادى.
ال قۇرمەت اتى سول ادامنىڭ وتەگەن مىندەتىنە، جۇرت مويىنداعان ەرەكشەلىگى مەن ءبىلىم ورەسىنە، حالىق الدىندا كەنەلگەن ابىرويلى ەڭبەگىنە قاراي قوعام مۇشەلەرى جاعىنان ءبىر تۇتاس مويىندالعان، ءارى بارلىق ادام جاعىنان جامىراي اتالاتىن ابىرويلى ات قۇرمەت اتاعى بولىپ تابىلادى»، - دەپ جازادى اۆتور.
سونىمەن بىرگە ماقالادا قازاقتىڭ ات تەرگەۋ ءداستۇرىنىڭ 22 ءتۇرى اتاپ كورسەتىلگەن.
***
سايرام كولى - اتلانت مۇحيتىنىڭ ەڭ سوڭعى ءبىر تامشى كوز جاسى
«سايرام كولى - اتلانت مۇحيتىنىڭ ەڭ سوڭعى ءبىر تامشى جاسى» . وسىنداي تاقىرىپپەن قىتايدىڭ «تيانشاننەت» اقپاراتتىق پورتالىندا اڭىزعا اينالعان سايرام كولى تۋرالى فوتورەفورتاج جاريالاندى.
سايرام كولى - شىنجاڭداعى تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ بيىك ورنالاسقان، كولەمى ەڭ ۇلكەن، كوركى كوز تارتاتىن اسقار تاۋداعى كول ءارى اتلانت مۇحيتتىڭ جىلى اۋا اعىنىنىڭ ىقپالىندا جاتىر. سوندىقتان دا كولدى «اتلانت مۇحيتىنىڭ ەڭ سوڭعى ءبىر تامشى جاس» دەپ تە اتايدى.
***
التايدىڭ كوكتوعاي اۋدانى بۇكىل الەمدىك گەوپاركتەر جەلىسىنە ەنگىزىلدى
وسى پورتالدا جارىق كورگەن كەلەسى اقپاراتتا ازيا، ەۋروپا جانە لاتىن امەريكاسىنداعى سەگىز گەولوگيالىق نىسان بۇكىل الەمدىك گەوپاركتەر جەلىسىنىڭ تىزىمىنە الىنعاندىعى جازىلعان. ولاردىڭ قاتارىندا - يرانداعى كەشم ارالى، ارشان قورىعى (قىتاي، ىشكى موڭعوليا) مەن كوكتوعاي (قىتاي، شىنجاڭ) بار.
«سەگىز نىسانعا قاتىستى شەشىم يۋنەسكونىڭ اتقارۋ كەڭەسىنىڭ 5- مامىرداعى سەسسياسىندا قابىلداندى.
تىزىمگە كەشم ارالى مەن قىتايداعى ەكى قورىقتان باسقا فرانسيانىڭ وڭتۇستىك باتىسىندا ورنالاسقان كوس ديۋ كەرسي ۇڭگىرى، مەكسيكاداعى كوماركا مينەرا مەن ميكستەكا التا گەولوگيالىق نىسانى الىندى. ءتىزىمدى كورەيا رەسپۋبليكاسىنداعى چحونسون پاركى مەن يسپانياداعى تاۋداعى لاس-لوراس تاقىرى نىساندارى تولىقتىردى»، - دەپ جازادى دەرەككوز.
بۇكىل الەمدىك گەوپاركتەر جەلىسى يۋنەسكو باسشىلىعىمەن 2004-جىلى قۇرىلدى. ول عالامشارداعى سيرەك ءارى كورىكتى گەولوگيالىق مۇرالاردىڭ باسىن بىرىكتىرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا تىزىمگە 35 مەملەكەتتەن 127 گەوپارك كىرگىزىلگەن.
***
قىتايداعى قازاق بوكسشىسى ەكى نۇسقا بويىنشا ازيا چەمپيونى اتاندى
قىتايدىڭ «حالىق گازەتى» شىنجاڭداعى قانداسىمىز 23 جاستاعى كاسىپقوي بوكسشى بەيسەنبى ءناسيوللا ۇلى ازيا چەمپيونى اتانعاندىعى تۋرالى ءسۇيىنشىلى جاڭالىق جاريالادى.
ول (12-0-1, 5 كو) 7- مامىر كۇنى وتكەن كەزەكتى كەزدەسۋىندە جەڭىسكە جەتىپ، سۋپەر جەڭىل سالماقتا (63,5 كەلى - 140 فۋنت) ەكى نۇسقا بويىنشا ازيا چەمپيونى تيتۋلىن جەڭىپ العان.
ايتا كەتەيىك، قىتايلىق جانكۇيەرلەر گولوۆكيننىڭ ءىزباسارى دەپ اتاپ كەتكەن بەيسەنبى كاسىبي رينگتە جالپى 12 كەزدەسۋ وتكىزىپ، 11 ايقاستا جەڭىسكە جەتكەن (5 نوكاۋت) جانە بىرەۋىندە تەڭ تۇسكەن.
قانداسىمىز 2015-جىلى - 7، 2016-جىلى 5 جەكپە-جەك وتكىزىپ، WBC نۇسقاسى بويىنشا بوكستان جاستار اراسىنداعى الەم چەمپيونى جانە WBA بويىنشا قىتاي چەمپيونى اتانعان بولاتىن.
اۆتور: ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى
