موڭعوليا ءتول جازۋىن قولدانىسقا ەنگىزۋدى كوزدەيدى
ورتا عاسىردا قالىپتاسقان جازۋ
1991 -جىلدان باستاپ موڭعوليانىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىندە جەكە ءپان رەتىندە وقىتىلىپ كەلە جاتقان، بارلىعى 28 ارىپتەن تۇراتىن كونە موڭعول جازۋى جوعارىدان تومەن قاراي تۇزىلەدى.
تاريحي دەرەكتەر بويىنشا، كونە موڭعول جازۋىن كەزىندە موڭعول اسكەرى تۇتقىنداعان نايمان مەملەكەتىنىڭ تايان حانىنىڭ حاتشىسى تاتاتۋڭعا شىڭعىس حاننىڭ بۇيرىعىمەن ۇيعىر ءارىپىنىڭ نەگىزىندە جاساپ شىعارعان. ورتا عاسىردا دۇنيەگە كەلگەن «قۇپيا شەجىرە»، «التىن شەجىرە»، «قازىنالار قورى»، بۋدديزمنىڭ قاسيەتتى كىتاپتارى «گانجۋر» مەن «دانجۋر» ءتارىزدى ەڭبەكتەر كونە موڭعول تىلىندە وسى جازۋمەن جازىلعان.
گۇلجان تالعات قىزى موڭعوليانىڭ قازاقتار كوپ قونىستانعان ايماعى بايولكەدە جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ بىرىندە موڭعول جازۋى پانىنەن ساباق بەرەدى. ونىڭ سوزىنشە، 6-سىنىپتان باستاپ 9-سىنىپقا دەيىن وقىتىلاتىن بۇل ءپاندى يگەرۋ وقۋشىعا وڭايعا تۇسپەيدى.
- 2025 -جىلدان باستاپ بارلىق قۇجاتتار كونە جازۋعا كوشەدى دەپ جاتىر. سوعان بايلانىستى مەكتەپتە ءۇش جىل وقىتامىز. بيىل وسى ءپان بويىنشا ساباق بەرىپ جۇرگەنىمە ون ەكى جىل تولدى. ءبىراق بالالاردىڭ بارلىعى جاقسى مەڭگەرىپ كەتە المايدى. بىرەن- سارانى بولماسا، كوپشىلىگى سول اتى- ءجونىن جازۋدان كوپ اسا بەرمەيدى، - دەيدى گۇلجان تالعات قىزى.
موڭعول ءتىلىنىڭ كيريلليتساعا نەگىزدەلگەن قازىرگى الفاۆيتى 1941 -جىلى قابىلدانىپ، قولدانىسقا ەنگىزىلگەن.
موڭعوليادا تۇراتىن جۋرناليست ومىربەك قابايدىڭ پىكىرىنشە، ەندى بىرنەشە جىلدان سوڭ قازىرگى الفاۆيتپەن قاتار قولدانىسقا ەنگىزۋ جوسپارلانىپ وتىرعان موڭعولدىڭ كونە جازۋىنا قالىپتاسۋ قيىندىق تۋعىزباۋى ءتيىس.
- موڭعوليا كونە ۇيعىر- موڭعول جازۋىن كيريلليتسامەن قوسا پايدالانۋىن 2025 -جىلى تولىق جۇزەگە اسىرۋدى ماقسات ەتىپ وتىر. 1991 -جىلدان بەرى وقۋشىلار بۇل جازۋدى مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ، ۇيرەنىپ ءجۇر. سول سەبەپتى اسا كوپ قيىنشىلىق تۋدىرا قويمايدى، - دەيدى ومىربەك قاباي.
كيريلليتسا نەگىزىندەگى ءالىپبي
موڭعوليا عىلىم اكەدەمياسىنىڭ اكەدەميگى باكەي اعىپار ۇلى ارنايى زاڭ قابىلداپ، بەكىتكەن جوبانىڭ ىسكە اسىپ كەتەتىنە كۇمانى بارىن ايتادى.
- وسىدان ەكى جىل بۇرىن «موڭعول ءتىلى» تۋرالى جاڭا زاڭ بەكىتىلگەن كەزدە 2025 -جىلى جازۋدىڭ ەكى ءتۇرى (كيريلليتساعا نەگىزدەلگەن جانە كونە موڭگول جازۋى - اۆتور. ) قولدانىستا بولادى دەگەن شەشىم قابىلدانعان. ارينە، زاڭدى بەكىتۋ قارساڭىندا كوپتەگەن پىكىرلەر بولدى. «بۇل جازۋدى تەك ءتىل ءبىلىمى سالاسىنداعى عالىمدار بىلسە جەتكىلىكتى، جالپى جۇرتقا قاجەتتىلىگى قانشا؟» دەگەن دە پىكىرلەر ايتىلدى. ءبىراق زاڭ قابىلداندى. ايتكەنمەن زاڭ وسى قالپىندا ىسكە اسىپ كەتەدى دەۋ قيىن، - دەيدى عالىم.
موڭعوليا ءىس قۇجاتتارىن جازۋدا كيريلليتساعا نەگىزدەلگەن الفاۆيتپەن بىرگە ەسكى موڭعول جازۋىن دا قولدانىسقا قاتار ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرعان شاقتا، قازاقستان قوعامىندا ءالىپبيدى لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ جونىندە باستاما تالقىلانىپ جاتىر. جاقىندا ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 2017 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قازاق ءالىپبيىنىڭ جاڭا گرافيكاداعى ءبىرىڭعاي ستاندارتتى نۇسقاسى - لاتىن ءالىپبيىن قابىلداۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن. ول 2012 -جىلى جەلتوقساندا جاريالاعان «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا 2025 -جىلدان باستاپ لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە كىرىسۋ قاجەتتىگىن ايتقان.
سوۆەت ۇكىمەتى تۇسىندا قازاق س س ر- ىندە الفاۆيت موڭعوليامەن شامامەن ءبىر ۋاقىتتا - 1940 -جىلى كيريلليتساعا كوشىرىلگەن. ونىڭ الدىندا - 1929 -جىلدان 1940 -جىلعا دەيىن لاتىن گرافيكاسى قولدانىلىپ كەلگەن ەدى. ال 1929 -جىلعا دەيىن قازاقتاردا اراب قارىپتەرىنە نەگىزدەلگەن توتە جازۋ قولدانىستا بولعان.
نۇرتاي لاحان ۇلى
www.azattyq.org
