سەرىك اقشولاقوۆ: دارىگەردىڭ ءاربىر قادامى جانە ءاربىر ءىسى دالەلدى بولۋى ءتيىس
وسىنداي بىلىكتى قازاقستاندىق مامانداردىڭ ءبىرى - «ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعى» اق باسقارما ءتوراعاسى، ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ شتاتتان تىس باس نەيروحيرۋرگى سەرىك اقشولاقوۆ، ول باسقاراتىن ورتالىقتا جىلىنا ەكى مىڭنان استام كۇردەلى وتالار جاسالادى.
«قازاقپارات» ح ا ا تىلشىسىمەن بولعان سۇحباتتا سەرىك قۋاندىق ۇلى ينسۋلت العان ادامدى قۇتقارۋ مۇمكىن بە، شەتەلدىك ناۋقاستار قازاقستاندىق مەديتسيناعا نەلىكتەن قۇشتار جانە بولاشاق مەديتسيناسى قانداي بولماق دەگەن تاقىرىپتا اڭگىمە ءوربىتتى.
***
- سەرىك قۋاندىق ۇلى، سۇحباتىمىزدى وسىدان سەگىز جىل بۇرىنعى جۇكتى ايەلدىڭ ميىنداعى قاتەرلى ىسىكتى العان عاجايىپ وقيعادان باستاساق. ادەتتە تاڭداۋ انا مەن بالانىڭ بىرىنە عانا تۇسەدى. ءسىزدى مۇنداي تاۋەكەلگە نە يتەرمەلەدى؟ بۇل ءسىزدىڭ العاشقى تاجىريبەڭىز ەدى عوي.
- ءدال وسى جاعداي بيىل تاعى قايتالاندى. قايسىسىن قۇتقارۋ كەرەك دەگەن ساۋال ءبىزدىڭ دە الدىمىزدان شىقتى. انانى ما الدە بالانى ما؟ ءبىراق، ءبىز ەكەۋىن دە امان الىپ قالدىق. بۇل ءارى قيىن، ءارى وزگەشە وقيعا بولدى. ناۋقاس - وزبەكستاننان كوشىپ كەلگەن 30 جاستاعى ايەل، ءوزى جۇكتى. جاس ايەل ۇنەمى لوقسىپ- قۇسا بەرگەندىكتەن دارىگەرلەر وعان توكسيكوز (جەرىكتىك) دياگنوزىن قويعان ەكەن. الايدا، لوقسۋدىڭ سەبەبى جەرىكتىك ەمەس، ميدىڭ ىسىگى بولىپ شىقتى. سول ارالىقتا جۇكتى ايەل ەداۋىر سالماعىن جوعالتقان. ونى بىزگە اكەلگەندە جاعدايى اسا اۋىر ەدى. باقىتىمىزعا وراي، وتا ءساتتى جاسالدى، ناۋقاس جاڭا تۋعان قىزىن باۋىرىنا باسىپ، امان- ەسەن اۋرۋحانادان شىقتى.
سەگىز جىل بۇرىن مەنى مۇنداي قادامعا نە يتەرمەلەدى؟ دارىگەرلىك پارىزىم شىعار. ايەل ەس- ءتۇسسىز جاتىر، دارىگەرلەردىڭ قاجەتتى تەكسەرۋ جۇرگىزۋىنە، انا مەن بالانىڭ قايسىسىن قۇتقارۋ كەرەك، بالاعا زاقىم كەلتىرمەۋ ءۇشىن وتانى قالاي جاساۋ كەرەك دەپ ويلانۋعا ساناۋلى مينۋتتار عانا بار ەدى. سول ساتتە نەيروحيرۋرگتەر مەن اكۋشەرلەر ءبىر ۋاقىتتا ەكى وتانى قاتار جاساۋدى ۇيعاردىق. وتا بىرنەشە ساعاتقا سوزىلدى، بىرنەشە كۇندى كۇتۋمەن وتكىزدىك جانە ءۇمىتىمىز اقتالدى. دارىگەرلەردىڭ كۇش- جىگەرىمەن ءبىر ساتتە ەكى ادامدى - انا مەن بالانى امان الىپ قالدىق.
- كوپشىلىگى مۇنى ەرلىك دەپ باعالادى...
- جوق، مۇنى ەرلىك دەپ ايتپاس ەدىم. سول جىلدارى جاڭا اۋرۋحاناعا ورنالاسىپ، قاجەتتى جاڭا تەحنيكالار الىپ، ەرەكشە ەيفوريادا جۇرگەن شىعارمىز. بار جاعداي جاسالعاندىقتان، مۇنداي وتا جاساۋدا ەش تاجىريبەمىز بولماسا دا، ناۋقاسقا كومەكتەسە الدىق. ەگەر لايىقتى بازامىز بولماسا، مۇنداي قادامعا بارار ما ەدىك؟ شىنىندا دا، سول جىلدارى «ءبىزدىڭ قولىمىزدان ءبارى كەلەدى! بىزدە بار جاعداي جاسالعان» دەگەن ماساتتانۋ سەزىمى بولدى. سوندىقتان، مەن مۇنى ەرلىككە بالامايمىن. ءبىز وزىمىزگە جۇكتەلگەن مىندەتتى ورىندادىق.
- سوڭعى كەزدەسۋدە ءسىز پاركينسون مەن التسگەيمەر اۋرۋلارى تۋرالى ايتىپ ەدىڭىز. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، 40 ميلليون ادام التسگەيمەر اۋرۋىنا شالدىققان جانە بۇل كورسەتكىش تاعى دا وسەدى ەكەن. ءسىزدىڭ ورتالىعىڭىز بۇل سالا بويىنشا زەرتتەۋلەرمەن اينالىسا ما؟
- شىنىندا دا، التسگەيمەر - ەڭ كۇردەلى اۋرۋلاردىڭ ءبىرى. ونىڭ ەمىن تابۋعا بارشا الەم عالىمدارى كۇش سالۋدا. مەن ستەنفورد كلينيكاسىندا (كاليفورنيا، ا ق ش) تاعىلىمدامادان ءوتتىم جانە اتالعان سىرقاتتى زەرتتەۋ بويىنشا قانداي اۋقىمدى گرانتتاردىڭ ءبولىنىپ جاتقانىن بىلەمىن. ءبىراق، كوپتەگەن عالىمدار التسگەيمەردى زەرتتەۋمەن اينالىسپايدى، سەبەبى بۇل شىنىمەن دە كۇردەلى پاتولوگيا. ازىرگە ونى حيرۋرگيالىق جولمەن ەمدەۋ ءتاسىلى تابىلعان جوق. كەلەشەكتە تابىلىپ قالار. ءبىزدىڭ ورتالىققا كەلسەك، ءبىز مۇنداي زەرتتەۋلەرمەن اينالىسپايمىز.
پاركينسون اۋرۋىنىڭ دا ازىرگە ەمى جوق، ءبىراق ناۋقاستىڭ بارىنشا قالىپتى ءومىر سۇرۋىنە كومەكتەسەتىن دارىلەر بار. پاركينسونمەن اۋىراتىن ادامداردىڭ 15-20 پايىزىنىڭ ءومىرىن حيرۋرگيالىق تاسىلمەن جەڭىلدەتۋگە بولادى. وتا بارىسىندا باس ميىن تەرەڭ شيرىقتىرادى، ودان تۋىندايتىن بيوحيميالىق وزگەرىستەر ناتيجەسىندە جاقسارۋ بايقالادى. ءبىزدىڭ ورتالىق پاركينسون اۋرۋىنان زارداپ شەگەتىن ناۋقاستاردى حيرۋرگيالىق جانە كونسەرۆاتيۆتىك جولمەن ەمدەۋمەن اينالىسادى.
- دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ينسۋلتتى ىندەت دەپ جاريالادى. الەم بويىنشا ءاربىر التى تۇرعىننىڭ ءبىرى ينسۋلت الادى. قازاقستان بۇل ماسەلەمەن قالاي كۇرەسىپ جاتىر؟
- مەنىڭ ويىمشا، ينسۋلت - بولەك ءبىر سۇحباتتىڭ تاقىرىبى. بۇل قازاقستانداعى ەڭ كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى جانە ۋاقىت وتكەن سايىن ناۋقاستار سانى ۇلعايىپ كەلەدى. ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بىزگە جانە نيەۆروپاتولوگتارعا ينسۋلت ماسەلەسىن شەشۋدى تاپسىردى. ەلىمىزدە اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار دا از ەمەس - قازاقستاننىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندە 19 ينسۋلت ورتالىعى قۇرىلدى. ينسۋلت العان ناۋقاستارعا كومەك كورسەتۋ الگوريتمى انىقتالدى.
- بۇل ورتالىقتار جەتكىلىكتى مە؟
- بۇل تەك باستاماسى عانا. ەگەر 17 ميلليون حالىققا دەپ ەسەپتەسەك - ارينە، از. ءبىراق، ءبىز جەلىنى كەڭەيتىپ جاتىرمىز. بىزگە بىلىكتى كادرلاردان بولەك، سايكەس جابدىقتاۋ دا قاجەت. باستىسى، پروتسەسس ءجۇرىپ جاتىر.
اتالعان جۇيەنىڭ قازىر قالاي جۇمىس ىستەيتىنى تۋرالى مىسال كەلتىرەيىن. ەستەرىڭىزدە بولسا، الماتىداعى ۋنيۆەرسيادا كەزىندە يتاليالىق تەلەينجەنەر يشەميالىق ينسۋلت الدى. 20 مينۋت ىشىندە ونى ارنايى مامانداندىرىلعان اۋرۋحاناعا جەتكىزدى، تەكسەرۋ جۇرگىزىلىپ، دياگنوز قويىلدى جانە ەمدەۋدىڭ دۇرىس الگوريتمى انىقتالدى. ءبىر كۇننەن كەيىن ناۋقاس ەسىن جيىپ، وتانىنا امان- ەسەن ۇشىپ كەتتى.
- ينسۋلت العان ادامداردىڭ نەشە پايىزى تولىق قالپىنا كەلەدى؟
- ينسۋلت ءارتۇرلى بولادى. يشەميالىق (مي ينفاركتى، ميدىڭ قان اعىسى ايتارلىقتاي ازايعاندا ۇدەيدى) جانە گەمورراگيالىق (ميدىڭ قان اينالىمىنىڭ بۇزىلۋى، تامىرلاردىڭ جارىلۋى جانە ميعا قاننىڭ قۇيىلۋى) ينسۋلت بار. اۋىر گەمورراگيالىق ينسۋلتتەگى ءولىم- ءجىتىم كولەمى وكىنىشكە قاراي، 80 پايىزعا دەيىن جەتەدى. ال وتكىنشى يشەميالىق شابۋىل بولسا، ولىمگە اكەپ سوقپاۋى ءتيىس. مۇنداي جاعدايدا دەر كەزىندە كورسەتىلگەن مەديتسينالىق كومەك ارقىلى اياققا تىك تۇرىپ كەتۋگە بولادى.
بۇرىن نەيروحيرۋرگتەر 90 پايىز جاعدايدا حيرۋرگيالىق ارەكەتتى تالاپ ەتەتىن گەمورراگيالىق ينسۋلتتەرگە قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن، ال يشەميالىق ينسۋلتتەر نيەۆرولوگتاردىڭ ەنشىسىنە قالاتىن. سوڭعى جىلدارى بۇكىل الەمدە يشەميالىق ينسۋلت العان ناۋقاستارعا دا وتا جاسالاتىن بولدى. ءبىز دە وسىنداي وتالاردى جاساپ ءجۇرمىز - ەگەر ترومبتى دەر كەزىندە الىپ تاستاساق، ادام 4 ساعاتتا قالپىنا كەلەدى. جيىرمادان استام ادامعا ءساتتى وتا جاسادىق. بۇل تۇتاس جۇمىس جۇيەسى جانە بۇل تۋرالى ۇزاق اڭگىمەلەۋگە بولادى.
مەنىڭ ويىمشا، ينسۋلتتە ۋاقىت ەرەكشە ءرول وينايدى. ەگەر ادامدار دەر كەزىندە دارىگەرلەرگە جۇگىنسە، 10 ءينسۋلتتىڭ 8- ءىن توقتاتۋعا بولادى. وكىنىشكە قاراي، حالىقتىڭ كوپشىلىگى ينسۋلتتىڭ العاشقى بەلگىلەرىن جانە كومەك كورسەتۋ جولدارىن بىلمەيدى. بىزدىكىلەر نە ىستەيدى؟ «باسىم اۋىرىپ تۇر، كىشكەنە جاتا تۇرايىن، ۇيىقتاپ الايىن» دەيدى. بۇل ۋاقىتتا ادامنىڭ ميى بىرتىندەپ ولە باستايدى. سوندىقتان، ينسۋلتتىڭ نەگىزگى بەلگىلەرىن ەسكە سالۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن، ولار: ءتىلدىڭ بۇزىلۋى، ەستەن ايىرىلۋ، بەت ءپىشىنىنىڭ بۇزىلۋى، باستىڭ قاتتى اۋىرۋى جانە لوقسۋ مەن قۇسۋ. ەگەر بۇل بەلگىلەردىڭ بارلىعىن بىردەي بايقاساڭىز، «جەدەل جاردەمگە» حابارلاسقانىڭىز ءجون.
قازىر ءبىز جەدەل جاردەم شاقىرعان ناۋقاستان ينسۋلت بەلگىلەرى بايقالعان جاعدايدا دارىگەردىڭ اۋرۋحاناعا حابارلاسىپ، دياگنوستيكالىق اپپاراتتاردى دايىنداتۋ قاجەتتىگى جايلى تالقىلاۋ جۇرگىزىپ جاتىرمىز. بۇل ينسۋلت العان پاتسيەنتكە قاجەتتى بارلىق دياگنوستيكالىق پروتسەدۋرالاردى جىلدام جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
- «جەدەل جاردەم» كىناسىنەن «التىن ۋاقىتتى» جوعالتىپ العان ساتتەر بولدى ما؟
- ءبىز وسى ماسەلەگە قاتىستى تالداۋ جۇرگىزدىك. ناتيجەسىندە ينسۋلتتىڭ باستى سەبەبى - ناۋقاستىڭ دەر كەزىندە حابارلاسپاۋى ەكەنى انىقتالدى. ارينە، بۇعان «جەدەل جاردەم» قىزمەتىنىڭ ۋاقىتى دا قوسىلادى.
- ينسۋلت العان وتباسى مۇشەسىنە قالاي كۇتىم جاساۋ كەرەك؟
- وتە ورىندى سۇراق. وڭالتۋ دەگەنىمىز - شارالاردىڭ تۇتاس جيىنتىعى. تۇرمىستىق، الەۋمەتتىك جانە مەديتسينالىق وڭالتۋ. ەگەر ناۋقاس قارت ادام بولسا، ولاردى دۇرىس جۇرۋگە، جارىقتى، گازدى قوسۋعا، ناندى تۋراۋعا ۇيرەتۋ كەرەك. مەنىڭ ايتقىم كەلگەنى، بىزگە ينسۋلت العانداردى عانا ەمەس، ينفاركت، ءتۇرلى جاراقاتتار العان ناۋقاستاردى دا وڭالتۋ ماسەلەسىن كوتەرۋ كەرەك. جانە وڭالتۋ مەديتسينالىق تۇرعىدا عانا جۇرمەۋى ءتيىس. مەديتسينالىق وڭالتۋ بىزدە تەگىن. ءبىراق، ەلىمىزدە رەسپۋبليكالىق اۋقىمداعى وڭالتۋ ورتالىعى جوق. جەكە ورتالىقتاردى اشۋعا بولار ەدى، ءبىراق ولار قىمباتقا تۇسەدى. جانە مەملەكەت ونى تەگىن مەديتسينالىق كومەكتىڭ كەپىل كولەمىنە قوسىپ، ەم- دوم اقىسىن تولەپ بەرسە بولار ەدى.
- ءسىزدىڭ ورتالىعىڭىزدا جاسالاتىن وتالار تەگىن مەديتسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدەندىرىلگەن كولەمىنە قوسىلعان با؟
- ءبىزدىڭ ورتالىقتا جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ارقىلى جۇرگىزىلەتىن ەڭ كۇردەلى وتالاردىڭ ءوزى تولىعىمەن تەگىن جاسالادى.
- جالپى العاندا، نەيروحيرۋرگيالىق وتالار قانشالىقتى قىمبات؟
- وتە قىمبات وتالار بار. ينسۋلتكە كەلسەك، بۇل اۋرۋ انيەۆريزم (قان تامىرلارىنىڭ كەڭەيۋى) سالدارىنان ورىن الادى، ال تامىر ىشىنە جاسالاتىن وتالار تيتان قىسپالار، شيىرشىقتار، جەلىم سىندى جاڭا مەديتسينالىق ونىمدەردى تالاپ ەتەدى. ولاردىڭ باعاسى وتە قىمبات، ادەتتە 3-4 ميلليون تەڭگە تۇرادى.
- ءبىراق، ءسىز الدىڭعى كەزدەسۋدە وزگە ەلدەردىڭ كلينيكالارىمەن سالىستىرعاندا، ءبىزدىڭ ەلدىڭ مەديتسينالىق قىزمەتتەرىنىڭ الدەقايدا ارزان ەكەنىن ايتتىڭىز. ءسىزدىڭ ورتالىعىڭىزدا شەتەلدىك پاتسيەنتتەر كوپ پە؟
- بىرىنشىدەن، مەملەكەتتىڭ تارتىمدىلىعى جوعارى بولۋى ءتيىس. ەمدەلۋگە باراردا ادامدار كلينيكا اتاۋىن ايتپايدى. ولار گەرمانياعا بارا جاتىرمىز دەيدى، كورەياعا، ا ق ش- قا جانە ت. ب. جالپى كەز كەلگەن تۋريزم ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنەن باستالادى. ءبىز شەتەلدىك پاتسيەنتتەر ەم قابىلدايتىن ارنايى ءبولىم اشتىق. جىل سايىن ەلۋگە جۋىق شەتەلدىكتەر ەم الۋ ءۇشىن بىزگە ۇشىپ كەلەدى. ارينە، ولاردىڭ كوپشىلىگى كورشىلەس ەلدەردەن - قىرعىزستاننان، تاجىكستاننان، وزبەكستان مەن رەسەيدەن كەلەدى. تۇركيا، گەرمانيا، ا ق ش- تان كەلگەن پاتسيەنتتەر بار. ولاردى ءبىزدىڭ ايتارلىقتاي ارزان قىزمەتىمىز جانە شەتەلدىكتەردەن كەم تۇسپەيتىن جوعارى ساپامىز قىزىقتىرادى.
مەن ءبىر ورىندا توقتاپ قالۋدى ءجون كورمەيمىن. بۇرىندارى جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ مەن قازاقستاندىق پاتسيەنتتەردى جوعارى بىلىكتى نەيروحيرۋرگيالىق كومەكپەن قامتاماسىز ەتۋ باستى ماقسات ەدى. وعان قول جەتكىزدىك. ەندى ءقازىر تاعى ءبىر بەلەستى باعىندىرۋدامىز - وزگە ەلدەردەن كەلەتىن پاتسيەنتتەر نازارىن اۋدارىپ جاتىرمىز. بۇل ماقساتىمىزعا دا جەتتىك دەۋگە بولادى. كوپشىلىگى قازاقستاندا قاۋىپسىز ەكەنىن، بەيبىت زامان ەكەنىن بىلەدى. قورىقپاي كەلىپ، قورىقپاي كەتۋگە بولادى. بۇل - ءبىزدىڭ نەگىزگى ىرگەتاسىمىز.
ودان بولەك، ءبىز قازاقستاندا نەيروحيرۋرگيا بويىنشا ۇلكەن كونگرەستەر، ەۋروپالىق نەيروحيرۋرگيا قاۋىمداستىعىنىڭ ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىن جۇرگىزە باستادىق. نەيروحيرۋرگتەردىڭ 10- ازيالىق كونگرەسىن وتكىزدىك، وعان قاتىسۋ ءۇشىن 56 ەلدەن 700-گە جۋىق نەيروحيرۋرگ كەلدى. وسىنىڭ ءبارى نە ءۇشىن قاجەت دەپ سۇرايتىندار تابىلادى. دارىگەرلەر ءبىزدىڭ بازامىزدى كوردى جانە بىزگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى كوبەيە ءتۇستى. ءوز پاتسيەنتتەرىمەن سويلەسكەندە دە قازاقستان تۋرالى مىندەتتى تۇردە ايتادى جانە بولاشاقتا شەتەلدىك پاتسيەنتتەر ەمدەلۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ ەلگە كەلۋدەن قورىقپايتىن بولادى.
ءبىراق، بۇل ءۇشىن ءاربىر مەديتسينالىق قىزمەتكەر پاتسيەنتتەردىڭ تىلىندە سويلەۋى ءتيىس. پوستكەڭەستىك ەلدەردەن كەلگەن ناۋقاستارمەن وڭاي ءتىل تابىسامىز، ولار ورىس ءتىلىن بىلەدى. ال وزگە ەلدە تۇراتىن شەتەلدىكتەر بىزگە كەلسە، ونى ەمدەيتىن دارىگەر اعىلشىن تىلىندە ارەڭ سويلەپ تۇرسا، ناۋقاستىڭ دارىگەرگە دەگەن سەنىمى لەزدە جوعالادى. ول ۇنەمى باسقا ينە ەگىپ قويمادى ما ەكەن، دۇرىس دياگنوز قويدى ما ەكەن دەپ كۇدىكتەنەدى. سول ءۇشىن ءتىل ءبىلۋدىڭ جالپى دەڭگەيىن كوتەرۋ قاجەت. ارينە، بالاباقشا، مەكتەپ، ينستيتۋتتاردان باستاۋ كەرەك. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءۇش تىلدىلىك تۋرالى ۇنەمى ايتادى. بۇل الىسقا كوز تىككەن جوسپار. بىزدە قاجەتتى قۇرالدار مەن كادرلەر جەتكىلىكتى. ەندى تەك ءتىلدى ۇيرەنسەك، شەتەلدىكتەرگە تولىق قىزمەت كورسەتە الامىز.
- ءسىزدىڭ سالقىنقاندى ەكەنىڭىزدى بىلەمىز، ءبىراق ءوز تاجىريبەڭىزدە شىن مانىندە قورىققان ساتتەرىڭىز بولدى ما؟
- مەن كۇن سايىن وتا ۇستەلىنە بارامىن جانە ءاربىر وتا الدىندا بويىمدى ۇرەي بيلەيدى. بىزدە ستاندارتتى وتا دەگەن ۇعىم جوق، ءار وتانىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بولادى. ماسەلەن، سوقىرىشەكتى الاردا حيرۋرگتەر ونىڭ اناتوميالىق ورنالاسقان جەرىن شامامەن باعامدايدى. ال باس ميىنا وتا جاساۋ ەگجەي- تەگجەيلى مۇقيات جۇمىستى تالاپ ەتەدى. ادامنىڭ مي ساۋىتى كىشكەنتاي جانە ول كىشىگىرىم عارىشتى ەسكە تۇسىرەدى - وندا ومىرلىك ماڭىزدى قۇرىلىمدار ءبىر- بىرىمەن تىعىز بايلانىسقان. 1 ميلليمەتر شالىس كەتسەڭ، نەرۆ جۇيەسىنىڭ قوزعالۋ، سويلەۋ قىزمەتتەرىنە نەمەسە وزگە دە ومىرلىك ماڭىزى بار قىزمەتتەرگە زاقىم كەلۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى، مەديتسيناداعى العاشقى كومپيۋتەرلىك توموگراف نەيروحيرۋرگيا ءۇشىن ويلاپ تابىلدى، سەبەبى مي جابىق كەڭىستىكتە ورنالاسقان. قازىر كەمەلەر مەن ۇشاقتاردا قولدانىلاتىن ناۆيگاتسيالىق جۇيەلەر دە العاشىندا نەيروحيرۋرگيا ءۇشىن شىعارىلعان.
وتا جاساۋ كەزىندە نەيروحيرۋرگتىڭ موينىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتىلادى. سول سەبەپتى، ءاربىر نەيروحيرۋرگ ءاربىر وتادا اسا ساق بولۋى ءتيىس.
- بولاشاق مەديتسيناسىن قالاي ەلەستەتەسىز؟
- ءبىز دالەلدى مەديتسينا داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. دارىگەردىڭ ءاربىر قادامى جانە ءاربىر ءىسى دالەلدى بولۋى ءتيىس. بۇرىنعىنىڭ دارىگەرلەرى كوبىرەك ويلايتىن. دياگنوز قويۋ ءۇشىن انامنەزدى تۇگەل زەردەلەپ شىعاتىن. قازىر ءبارى وڭتايلاندىرىلدى. ءبىر م ر ت جاسالعاندا- اق ءبارى ايقىن كورىنىپ تۇرعانداي سەزىلەدى جانە دارىگەردىڭ ۇساق- تۇيەككە دەيىن بارىنەن حاباردار بولۋ فاكتورى ەكىنشى ورىنعا جىلجىپ بارادى. قازىرگى زاماناۋي دياگنوستيكالىق اپپاراتتارمەن قويىلاتىن دياگنوزدى بۇرىن ءبىر عانا بالعامەن قوياتىن. كوپجىلدىق ەڭبەك ناتيجەسىندە ناعىز كوريفەيلەر سۋىرىلىپ شىعاتىن. ال بۇگىن جاڭا تەحنولوگيانى مەڭگەرۋ ارقىلى مەنىڭ زامانداستارىم ونداعان جىلدارىن سارپ ەتكەن دەڭگەيگە ءاپ- ساتتە جەتۋگە بولادى. ءبىراق، ەكى جاعدايدىڭ دا ءوز ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى بار.
بولاشاق مەديتسيناسى وتكەننەن قول ۇزبەي، بولاشاقتى دا ەستەن شىعارماي، ناعىز ورتانى ساقتاپ قالسا ەكەن دەپ تىلەيمىن. ايتپەسە، ءبىز تەپە- تەڭدىكتى بۇزىپ الدىق. بولاشاق مەديتسيناسىنىڭ ادامدىقتى، دارىگەرلىك بىلىكتىلىكتى جانە جاڭا تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋگە دەگەن ىنتاسىن جوعالتپاعانىن قالار ەدىم.
- سۇحباتىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت!
***
سەرىك اقشولاقوۆ - قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، ق ر ۇ ع ا كوررەسپوندەنت- مۇشەسى، ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، اكادەميك بۋردەنكو اتىنداعى نەيروحيرۋرگيا ع ز ي قۇرمەتتى پروفەسسورى. 2005 -جىلى «پلاتينالى تارلان» تاۋەلسىز سىيلىعىن الدى جانە سول جىلى دۇنيەجۇزىلىك دارىگەرلەر قاۋىمداستىعى وعان «الەم دارىگەرى» اتاعىن بەردى. 2008 -جىلى «الەمدىك مەديتسينانىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقانى ءۇشىن» اتاقتى حيرۋرگ نيكولاي پيروگوۆ اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتىڭ يەگەرى اتاندى. «قازاقستانداعى جىل ادامى» اتاعىنا ەكى رەت ۇسىنىلعان. 2010 -جىلى ق ر پرەزيدەنتى دارىگەردى «پاراسات» وردەنىمەن، 2016 -جىلى - «وتان» وردەنىمەن ماراپاتتادى.
ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن 2008 -جىلى اشىلدى. مۇندا جىل سايىن جۇيكە جۇيەسىنىڭ اسا كۇردەلى پاتولوگياسى بار 2,3 مىڭنان استام ناۋقاسقا وتا جاسالادى جانە بۇل كورسەتكىش جىلدان- جىلعا ءوسىپ كەلەدى.
سەگىز جىلدا ورتالىق ماماندارى 15 مىڭعا جۋىق وتا جاساعان جانە 60 جاڭا نەيروحيرۋرگيالىق تەحنولوگيالار ەنگىزگەن. 2012 -جىلى قازاقستاندىق ورتالىق شۆەيتساريا ءوندىرىس پەن جاڭا تەحنولوگيالارعا قولداۋ كورسەتۋ اگەنتتىگىنىڭ باستاماسىمەن بەكىتىلگەن مەديتسينا سالاسىنداعى «ساپا ءۇشىن ەۋروپالىق گران- پري» ماراپاتىن العان.
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى
