مۇشەل جاس جايىندا ءدىن نە دەيدى؟
ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا بالانىڭ 13 جاسقا تولۋى العاشقى مۇشەل دەلىنەدى، ودان كەيىنگى مۇشەل جاسى ءار 12 جىل قايتالانعان سايىن ەسەپتەلىپ وتىرادى.
ول 25 كە تولعاندا - ەكى مۇشەل، 37 گە تولعاندا - ءۇش مۇشەل، 49 عا كەلگەندە - ءتورت مۇشەل، 61 گە كەلگەندە بەس مۇشەل دەپ ەسەپتەلەدى. ءار مۇشەل ىشىندە ادامنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى مەن بولمىسى قالىپتاسادى.
ءسىز ايتقانداي بۇنى ىرىممەن بايلانىستىرىپ، مۇشەل جاستى قاۋىپتى كەزەڭ دەپ ساناپ، امان- ەسەن ءوتۋى ءۇشىن قۇران باعىشتاپ، ءوزىنىڭ قاتتى جاقسى كورەتىن كيىم-كەشەكتەرىن جاقىن-جۋىقتارىنا تاراتۋ سياقتى ىرىم جورالعىلاردىڭ دىنىمىزدە نەگىزى جوق.
شاريعاتتا دا، ادامدى قۇقىقتىق ءارى الەۋمەتتىك تۇرعىدا بىرنەشە كاتەگورياعا بولەدى:
1.قۇرساقتاعى (ءجانين) شاعى. بالا قۇرساقتا پايدا بولا سالىسىمەن ونىڭ وزىندىك قۇقىقتارى تاڭىلادى. ايتالىق ومىرگە كەلۋ قۇقى، تەگى، مۇراگەر بولۋ قۇقى ت. ب.
2.سابيلىك شاعى. ءمۇمايىز جاسىنا، ياعني، شامامەن 6-7 جاسقا كەلمەگەن شاق.
3. ءمۇمايىز شاعى. ەس كىرىپ، وندى- سولىن تاني باستاپ، اكەنىڭ ناسيحاتىن تىڭدايتىن باليعات جاسىنا دەيىنگى شاق (شامامەن 7-12 جاس). بۇل جاستاعى بالاعا ناماز وقۋ، قۇران وقۋ سياقتى ءدىني جول- جورالعىلار ۇيرەتىلە باستالادى. ءبىراق مىندەتتەلمەيدى. سيلىق الۋ، ساداقا الۋ، ىستەگەن جۇمىسىنىڭ اقشاسىن الۋ سياقتى وعان پايدا تيگىزەر ارەكەتتەردى ءوز بەتىنشە قامقورىنىڭ رۇقساتىنسىز جۇرگىزە الادى.
4. باليعاتقا تولعان شاعى. بۇل شاق قىزداردا 9 جاستان باستالسا، ەر بالالاردا 12 جاستان باستالادى. بۇنىڭ ەڭ كەش ۋاقىتى قىزداردا - 17 جاس، ۇلداردا - 18 جاس. باليعات جاسىنا تولعان كىسىگە ناماز، ورازا، زەكەت، قىلمىسى ءۇشىن جازا ت. ب. ءدىني مىندەتتەمەلەر جۇكتەلەدى.
4. رۋشد شاعى. «رۋشد» دەپ ءوز دۇنيەسىن دالاعا شاشپاي، ءوزىن بوستان- بوسقا شىعىنعا ۇشىراتپايتىن، مەنشىگىندەگى مال- مۇلكىنىڭ قادىرىن جەتىك تۇسىنەتىندەي اقىل-ويى تولىقتاسقان كىسىنى ايتامىز. باليعات جاسىنا كەلگەنىمەن مال- دۇنيەسىنىڭ قادىرىن جەتىك تۇسىنبەگەن بولسا، قۇلشىلىققا قاتىستى امالدارمەن مىندەتتەلىپ، جاساعان قىلمىسى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلعانىمەن، ءوز بەتىنشە مەنشىگىندەگى مال- مۇلكىن جۇمساۋ قۇقىنا يە ەمەس.
ابدۋسامات قاسىم
