جاركەن بودەش ۇلى: تۋعان جەردىڭ توپىراعىنا تىزە بۇك
ال، وزىڭنەن كەيىن سان ۇرپاق، ءىنى- قارىنداستارىڭ سول سەن تۇلەپ ۇشقان تۇعىردان قاناتتانادى. تۋعان جەردىڭ پەرزەنتى رەتىندە سولارعا قولۇشىڭدى سوزۋ دەگەن قانداي باقىت، قانداي مەرەي، شىركىن!
«ادام بالاسى - شەكسىز زەردەنىڭ عانا ەمەس، عاجايىپ سەزىمنىڭ يەسى. تۋعان جەر - اركىمنىڭ شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن، باۋىرىندا ەڭبەكتەپ، قاز باسقان قاسيەتتى مەكەنى، تالاي جاننىڭ ءومىر- باقي تۇراتىن ولكەسى. ونى قايدا جۇرسە دە جۇرەگىنىڭ تۇبىندە الديلەپ وتپەيتىن جان بالاسى بولمايدى»، دەپ جازىپتى ەلباسى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جارىق كورگەن «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا.
تۋعان جەردىڭ جىرىن ءبىر كىسىدەي-اق جىرلاعان اقىن رەتىندە دە، تۋعان جەردىڭ قادىرىن ءبىر ادامداي-اق سەزىنگەن ازامات رەتىندە دە بۇل باعدارداعى «تۋعان جەر» باعدارلاماسى ماعان ايىرىقشا اسەر ەتتى.
«جاقسىنىڭ بارى بىلىنبەيدى، جوعى بىلىنەدى»، دەيدى عوي، اۋىلدىڭ شاڭىن اسپانعا كوتەرىپ، شالعىنىنا اۋناپ وسكەن قازاق بالاسى ءۇشىن تۋعان جەردىڭ ورىنى ءتىپتى بولەك. اۋىلىڭ اتتام جەردە بولسا، اۋناپ- قۋناپ قايتارسىڭ، الىستا، ونىڭ ۇستىنە زامانا سىزىقتارىنىڭ ارعى جاعىندا بولسا قايتەرسىڭ؟ ونى جايىردى ەلۋ جىل جىرلاعان جاركەن بىلەدى. تۋعان اۋىلىمنان بوزجىگىت كەزىمدە كەتىپ، قىسقا ۋاقىتتا قايىرىلىپ بارا الماي قاتتى زارىققان اداممىن. جاقىنىڭ، تۋىس- تۋعانىڭ جانىڭدى اڭساتپاي تۇرا ما؟ «بەرگى بەتتە بالام بار، ارعى بەتتە انام بار مەن بالاما الاڭداپ، انام ماعان الاڭدار»، دەپ قامىققان جۇرەكتى قاق ءبولىپ جىر جازعان ساتتەر از بولعان جوق.
ال، سول تۋعان جەرىڭدى اڭساپ-سۋساپ بارعاندا ورىنىندا جوق باسا شە؟ ونى دا كوردىك... تاۋدى بىلاي الىپ تاستاپ، تاۋدان بيىك تام تۇرعىزعىش ەلدىڭ تەحنيكاسى تۋعان جەرىڭدى كۇرەي سالادى ەكەن. سودان كەيىن ونىڭ بالا جۇرەگىڭدە قالعان ەلەسىن قاعازعا قاشايسىڭ. «جايىر دەگەن جاركەننىڭ ەسكەرتكىشى» دەگەنىم سول ەمەس پە!؟ باقىتىڭدى بارىندا باعالاي العانعا نە جەتسىن! «تۋعان جەر - تۇعىرىڭ» دەگەن.
ال، وزىڭنەن كەيىن سان ۇرپاق، ءىنى- قارىنداستارىڭ سول سەن تۇلەپ ۇشقان تۇعىردان قاناتتانادى. تۋعان جەردىڭ پەرزەنتى رەتىندە سولارعا قولۇشىڭدى سوزۋ دەگەن قانداي باقىت، قانداي مەرەي، شىركىن! مىنەكي، وسى تۇرعىدان كەلگەندە مەملەكەت باسشىسى ويداعىنى قوزعاپ، قازاق اۋىلىنىڭ قاسيەتىن ءتۇسىنىپ، ارداقتاۋعا ۇندەيدى. «تۋعان جەر» باعدارلاماسى كوپ ازاماتتارعا سول باقىتتىڭ، سول مەرەيدىڭ ءدامىن تاتۋعا شاقىرىپ وتىر، شابىتتاندىرىپ، مۇمكىندىك تۋعىزىپ وتىر. قولى ۇزىن، ورەسى بيىك ازاماتتارعا بۇدان ارتىق نە كەرەك؟ وسىندايدا اۋزى دۋالى، اقيىق مۇقاعاليدىڭ:
«سەن دە كەتتىڭ،
مەن دە كەتتىم،
ول دا كەتتى اۋىلدان.
وسىنىمىز ۇيات بولدى-اۋ،
ۇيات بولدى-اۋ، قاۋىمنان!
ۇيات بولدى- اۋ، باۋىرلار»، دەپ باستالىپ كەلىپ:
«مومىن ەلدىڭ، ارقا سۇيەر،
ازاماتى ءبىز ەدىك،
جەكە-جەكە باقىت ىزدەپ،
جەكە ءومىر تۇزەدىك، جەتەر ەندى!..
تۋعان جەردىڭ توپىراعىنا تىزە بۇك!»، دەيتىن اعىلىپ- توگىلگەن، باسا نۇسقاپ، باتىرا ايتقان ومىرشەڭ ولەڭى ويعا ورالادى.
ەلباسى ايتقان رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەنىمىز دە وسى. اقىندا جىردان ارتىق نە بولۋشى ەدى، ەرتەرەكتە جازىلعان:
«تۋعان جەردىڭ قار-مۇزى،
ايازىڭمەن جۋىندىر.
تۋعان جەردىڭ بال قىزى،
بۇرىمىڭمەن بۋىندىر.
تۋعان جەردىڭ بۇلاعى،
تولقىنىڭمەن ات مەنى،
تۋعان جەردىڭ جىلانى،
شىرىلداتىپ شاق مەنى.
تۋعان جەردىڭ شەڭگەلى،
تىرنا اياماي بەتىمدى.
تۋعان جەردىڭ جەلدەرى،
اۋزىما قۇي ءوتىمدى.
تۋعان جەردىڭ دوڭىزى،
قانجوسا عىپ جارىپ كەت.
تۋعان جەردىڭ قوڭىزى،
دومالاتىپ الىپ كەت.
تۋعان جەردىڭ قاسقىرى،
كەمىر اقىن سۇيەگىن.
تۋعان جەردىڭ تاس-قۇمى،
سەنى وسىلاي سۇيەمىن!»، دەيتىن ولەڭ جولدارىن ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ دە رەتى وسى جەردە كەلىپ تۇرعانداي.
ۇشقان قۇستاي زىمىراپ بارا جاتقان وسىناۋ الماعايىپ ۋاقىتتا تۋعان جەر تاعىلىمىن قايىرا، قايتا ەسكە سالعان، قۇندىلىعىن قۇنتتاعان بۇل باعدالماعا نەگە قۋانا ءۇن قوسپاسقا!؟ كەز كەلگەن ازامات حال- قادەرىنىڭ كەلگەنىنشە تۋعان جەرىنە قول ۇشىن بەرەتىن بولسا، ونىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوساتىن بولسا، ەلباسى قوزعاعان باعدارلاماعا قوسقان ەلەۋلى ۇلەس بولماقشى. ەندەشە، ەلباسى ايتتى، ەندىگى ءسوز - ەل ازاماتتارىندا.
جاركەن بودەش ۇلى، اقىن، حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى
Egemen.kz
