قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى
ەكەۋىندە دە ات پەن جىگىت سىنعا تۇسەدى. ءقازىر كوپ جەردە دودا تارتىس قانا وينالىپ ءجۇر. جەكە تارتىس ءادىسى ۇمىتىلعان نە ىسكە قوسىلماعان. كوكپاردىڭ بۇل ءتۇرى كورەرەمەندى قىزىققا بولەيتىن ءادىس. جەكە تارتىستىڭ شارتى بويىنشا قارسىلىستار ءوز توبىنان ەكى- ەكىدەن تارتىسكەرلەر شىعارادى.
سايلانعان ءتورت جىگىت وزدەرىنىڭ قايرات- كۇشىن ەلگە تانىتادى. تارتىلاتىن سەركەنى ءبىر بالا وڭگەرىپ الىپ، الدىن الا ساراپشىلار بەلگىلەگەن ءبىر جارىم شاقىرىمداي جەرگە اپارىپ تاستايدى. تارتىسقا شىققان جىگىتتەر سەركەگە بارعاننان كەيىن تالاسا- تارماسا تۇرىپ، جەردەن ءىلىپ الۋ امالىن جاسايدى. قايسىسى بۇرىن ءىلىپ السا، تاقىمىنا باسىپ، قارسىلاسىنا ىرىق بەرمەۋگە تىرىسادى. ول دا جارماسىپ، بوس سيراقتى تاقىمعا باسىپ، تارتىسا باستايدى. سەرىكتەرى جولداستارىن جەبەيدى. قايسىسى كوكپاردى جۇلىپ السا، سەرىگىنە بەرەدى. ول توپقا قاراي الا قاشادى. قارسىلاسى قۋالايدى. جەتىپ ۇستاسا، قايتا تارتىسادى.
سويتە- سويتە كورەرمەنگە جاقىندايدى. وسى ارادا كوكپاردى جۇلىپ العان جىگىت تەز قيمىلداپ، قارسىلاس توپقا اپارىپ تاستايدى. ال اتى ۇشقىر ، جۇيرىك جىگىتتەر تۇپتەگى تارتىستا- اق لاق قولىنا تيسە، جەتكىزبەي كەتۋى مۇمكىن. كوكپار تارتۋعا ارالاسا المايتىن قارتتتار، بالالار كوكپارشى جىگىتتەردىڭ وسى ويىنىنان ءلاززات الادى. جۇيرىك اتپەن مىقتى جىگىتتىڭ قايراتىنا سۇيسىنەدى. ءبىرازدان كەيىن سەركەنىڭ تەرىسى جىرتىلىپ، سۇيەگى سوگىلە باستايدىدا، ەل جاپا- تارماعاي تارتىسقا كىرىسەدى. بۇل دودا دەپ اتالادى.
مۇندا دا مىقتى جىگىتتەرمەن جاقسى ات كوزگە تۇسەدى. مىقتى جىگىتتەر جۇيرىك اتتى جىگىتتەرگە توپتان كوكپاردى شىعارىپ بەرەدى. ولار الا قاشىپ، ەرەكشە ءبىر جاقسىلىعى بار ۇيگە اپارىپ تاستايدى. سالت بويىنشا ول ءۇي جاڭا كوكپار بەرەدى. وسىدان ارعى كوكپاردىڭ ءبارى دودا ادىسىمەن وتەدى.
اۋدارىسپاق - سالت اتتىلاردىڭ ءبىرىن- ءبىرى ەر ۇستىنەن اۋدارىپ الۋ سايىسى. بۇل ويىنعا قايرات- كۇشى مول، باتىل دا ءتوزىمدى، شاپشاڭ قيمىلداپ، ات قۇلاعىندا ويناي بىلەتىن جىگىتتەر قاتىسادى. ەجەلگى زاماننان كەلە جاتقان بۇل ويىن جاۋگەرشىلىك كەزىندە نايزا ۇستاپ، قىلىش شاباتىن جاۋىنگەرگە قاجەتتى قاسيەتتەردى قالىپتاستىرعان.
اۋدارىسپاق كازىرگى كەزدە دە شوپاندار تويىندا، مەرەكەلەردە سپورت ويىننىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە كورسەتىلىپ ءجۇر.
قىز قۋۋ ويىنى ءبىر تەگىس، جۇمساق توپراقتى جازىق جەردە وتكىزىلەدى. مارەنىڭ قاشىقتىعى 300 مەتردەي، ەنى 30-40 مەتردەي جەر بولۋى شارت. ويىن وتەتەىن الاڭنان قاراما- قارسى جاعىندا، بۇرىلىستا جالاۋشا قادالعان باقىلاۋ پۋنكتى بولادى. قىزبەن جىگىتتەن ەكى- ەكىدەن جۇپتار جاساقتالادى. سورە جەلىسىندە قىز جىگىتتەن 15 مەتردەي الدا تۇرادى. تورەشىنىڭ بەلگىسى بويىنشا ويىنشىلىر ءبىر مەزەتتە سورەدەن شابا جونەلەدى. ويىنىڭ شارتى بويىنشا قىز بۇرىلىسقا ءبىرىنشى بولىپ جەتۋى كەرەك. ەگەر جىگىت بۇرىلىسقا دەيىن قىزدى قۋىپ جەتسە، جەڭىمپاز رەتىندە قىزدى قۇشاقتاپ، سۇيۋگە مىندەتتى. ال جىگىت وعان ۇلگەرمەي قالسا، بۇرىلىستان قايتا شاپقاندا قىز كورەرمەندەردىڭ گۋلەپ قوستاۋى ۇستىندە شاباندوز جىگىتتى قامشىنىڭ استىنا الادى. ەكەۋى دە وسى جارىس ۇستىندە وزدەرىنىڭ تاپقىرلىعان، سىناپتاي سىرعىعان ەپتىلىكتى، شاباندوزدىق شەبەرلىكتى تانىتا بىلۋلەرى كەرەك.
كۇرەس - قازاق حالقىمەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان، ۇزاق تاريحى بار ويىن. ادامنىڭ جەكە كۇش- قايراتى سىنعا سالىنادى. بۇل تۇستا ەل جاستاردى «كۇش - اتاسىن تانىماس» دەپ قايرايدى. بۇل كۇشتىلەردى داراقىلىققا يتەرمەلەۋ ەمەس. جىگىتتەر سايىس مايدانىنا تۇسكەن كىممەن بولسا دا تايسالماي كۇرەسۋگە ءتيىس. قارسىلاسقىسى كەلگەننەن ايانباۋ كەرەك. كۋرەس قازاق اراسىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلەدى. حالىق ونىڭ تالىمدىك ماڭىزىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، دارىپتەگەن.
مويىن ارقان - جەكپە- جەك كۇش سىناساتىن ەجەلگى حالىق ويىنى. جىگىتتەر تويدا، جازعى ساۋىقتا سايىسقا تۇسەدى. كوگال الاڭ تاڭدالادى. ۇزىن ارقاننىڭ ەكى ۇشى تۇيىقتالىپ تۇيىلەدى. الاڭنىڭ ورتاسىنان بەلگى ءۇشىن بەلدەۋ سىزىق سىزىلادى. قوس قاناتتان ۇزىندىعى تەپە- تەڭ مولشەردە سايىسكەرلەر تۇراتىن مەجە بەلگىلەنەدى. سايىسقا قالاۋشىلاردىڭ ءبارى تۇسەدى. ساراپشىلىر ولاردىڭ شاما- شارقىن مولشەرلەپ، تەڭدەسىمەن تارتىسقا تۇسىرەدى. ويىندى باسقارۋشى تۇيىقتالعان ارقاندى سايىسكەرلەردىڭ موينىنا كيگىزىپ، ەكى سالاسىن قولتىقتىڭ استىنان وتكىزەدى دە، تارتىسۋشىلاردى جەرگە تاعانداتىپ قويادى. بەلگى بەرىلگەندە ەكەۋى ەكى جاققا قاراي تارتۋى كەرەك.
دايىندىق شارالارى بىتكەننەن كەيىن باستاۋشى تارتىسقا رۇقسات ەتەدى. سايىسكەرلەر ءبىرىن- ءبىرى شەگىنشەكتەتىپ سۇيرەي جونەلەدى. الاڭ ورتاسىنداعى بەلدەۋ سىزىقتان قارسىلاسىن شەگىنشەكتەتە سۇيرەپ وتكىزگەن سايىسكەر جەنەدى.
تەڭگە ءىلۋ - بوزبالالار مەن جىگىتتەردىڭ اتپەن وينايتىن ويىنى. كوبىنە قىز ۇزاتىلاتىن جانە سۇندەت تويلارىنىڭ دۋمانىندا وينالادى. جىگىتتىڭ اتقا مىقتىلىعى، ات ۇستىندەگى سامداعاي ارەكەتى، دەنەسىن يگەرىپ، بيلەپ العان ەپتىلىگى سىنعا سالىنادى. تەڭگەنى ءىلىپ الا الماي، اتتان اۋىپ قالىپ جاتاتىندار دا كوپ بولادى. كەيدە ءبىر اۋىلعا كەلىن ۇزاعىراق جىلداردان كەيىن ءتۇسىپ، بەتى اشىلعاننان كەيىنگى سايراندا ىرىم ءۇشىن دە وينالادى. سوندا جاس كەلىن ءوزىنىڭ شولپىسىن نە القا كۇمىستەرىن ورامالعا ءتۇيىپ، ءبىر قارىستاي تەرەڭ قازىلعان، قولدىڭ باسى عانا سياتىن شۇڭقىرعا سالىپ قويادى. سايگۇلىك مىنگەن جىگىتتەر ءجۇز، ءجۇز ەلۋ مەتردەي جەردەن ەكپىندەتە شاۋىپ كەلىپ، سول اعىنىمەن شۇڭقىرداعى ورامالدى ءىلىپ اكەتۋگە ءتيىس. شۇڭقىر تۇسىندا ىركىلىپ، توقتاۋعا نە اتتىڭ شابىسىن باسەڭدەتۋگە بولمايدى. كىمدە- كىم ورامالدى ءىلىپ اكەتسە، ونى وزىنە تارتىلعان جاس كەلىننىڭ تارتۋ سىيى دەپ بىلەدى. ونى ءوزى الىپ قالمايدى، قالاعان ادامىنا سىيلايدى.
التىن قاباق (جامبى اتۋ) - شاۋىپ كەلە جاتقان اتىڭ ۇستىنەن نىسانانى ءدال كوزدەپ ، اتىپ ءتۇسىرۋ. بۇل ويىنىڭ نۇسقالارى باسقا حالىقتاردا دا كەزدەسەدى. شىعۋ تەگى اسكەري ويىننىڭ پايدا بولۋىمەن بايلانىستى بولعان، ونىڭ قاجەتتىگى 18 عاسىرعا دەيىن ساقتالعان. مۇنداي جارىس وتكىزىلەتىن مەرەكەلەردە بيىك باعانا، بولماسا ۇزىن سىرىق قادالىپ، ونىڭ ۇشار باسىنا نىسانا رەتىندە جامبى (كۇمىس قۇيماسى) ىلىنەتىن بولعان. ونى قىلمەن نەمەسە جىبەك جىپپەن بايلاعان. اتپەن شاۋىپ كەلەجاتقان كىسى ساداقپەن جامبىنى اتىپ ءتۇسىرىپ، جەڭىسكە جەتۋگە تىرىسقان. نىسانانى دالدەۋدىڭ باسقادا تۇرلەرى كەزدەسكەن. مىسالى، جەردە تۇرىپ، نەمەسە ات ۇستىندە وتىرىپ، مىلتىقپەن اتۋدا قولدانىلعان. جامبى اتۋ جىگىتتەردى شاباندوزدىققا، مەرگەندىككە ۇيرەتۋ دە ەلەۋلى رول اتقارعان.
اق سۇيەك - اي سۇتتەي جارىق تۇندەرى، جازدى كۇنى قىزدار مەن جىگىتتەر، بالالار ارالاسىپ ويناي بەرەدى. كەشكە مال كەلىپ، قورالانىپ بولعاننان كەيىن كۇزەت تۇرىندە اۋىل شەتىندە ويىن باستالادى. ويىنعا ەرتە كەزدە ءىرى قارانىڭ قۋ جىلىگى پايدالانىلعان. كۇن كوزىندە ۇزاق جاتقان جىلىكتىڭ قۇراپ، اقسونكە بولىپ قالاتىنى بەلگىلى. ول كەزكەلگەن جەردەن ۇشىرايدى. سوعان وراي ويىن دا «اقسۇيەك» اتانعان.
ويىنعا كەلگەندەر ەكى توپقا بولىنەدى. باستاۋشى اقسۇيەكتى اۋەلەتىپ، الىسقا لاقتىرادى. باسقالار اي ساۋلەسىنە شاعىلىسا جارقىلداعان اق سۇيەكتەن كوز ايىرماي قاراپ، قاي شاماعا تۇسەتىنىن باقىلايدى. اق سۇيەك جەرگە تۇسكەن سوڭ، باستاۋشى: «ال، ىزدەڭدەر» دەپ بۇيىرادى. ءبارى ىزدەيدى. اق سۇيەكتى تاپقانى: «مەن تاپتىم!» دەپ ايقايلايدى دا، اق سۇيەكتى جوعارى كوتەرىپ كورسەتكەننەن كەيىن سورەگە قاراي جۇگەرە جونەلەدى. قارسىلاستارى ونى قۋىپ جەتىپ ۇستاپ الۋعا ءتيىس. ۇستالىپ قالسا، ول اقسۇيەكتى ءوزىن ۇستاعان ويىنشىعا بەرەدى. ول ءارى قاراي جۇگىرەدى. ءسويتىپ اق سۇيەكتى قاي توپتىڭ ويىنشىسى سورەگە جەتكىزسە، قارسى توپتاعىلار جەڭىلگەن ەسەبىندە ءان سالىپ بەرەدى. ويىن وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
ساقينا سالۋ - جەرەبە ارقىلى ءبىر قىز، ءبىر جىگىت ورتاعا شىعادى. باسقالارى ەكى قولدارىن ۋىستاعان كۇيى تىزەلەرىنىڭ ۇستىنە قويىپ وتىرادى. قىز قولىنداعى ساقينانى ءار ويىنشىنىڭ ۋىسىنا سالعانداي ىڭعايمەن ويىنعا قاتىناسۋشىلاردى تۇگەل ارالىپ وتەدى. سودان كەيىن جىگىتكە: «ساقينانى تاپ!» دەپ بۇيىرادى. بارلىق ويىنشى ساقينانى ىزدەي باستاعان جىگىتكە قاراپ، قۋىستانىپ سەزىكتەگەندەي كەيىپ بايقاتادى. جىگىت ءوزى ۇيعارعان ويىنشىدان: «ساقينانى بەر!» دەپ سۇرايدى. تاپسا، ساقينانى ۇستاپ وتىرعان ويىنشى ايىپ تارتادى. تاپپاسا، ىزدەۋشىنىڭ ءوزى ايىپ تارتادى. ال ايىپتىڭ وتەۋى كوپشىلىكتىڭ قالاۋى بويىنشا ورىندالادى. ونىڭ ءتۇرى دە ءان سالۋ، جۇمباق شەشۋ، جاڭىلتپاش ايتۋ، سالماق كوتەرۋ سەكىلدى قىزىقتى بولعانى ءجون. وسىدان كەيىن ورتاعا كەلەسى جۇپ قىز بەن جىگىت شىعارىلادى. بۇل ويىندا قىزدار جاعى تەك ساقينا سالۋشى عانا بولادى. ىزدەۋشى- جىگىت. ول ءار ويىنشىنىڭ الدىنا بارعاندا ءازىل ايتىپ، كۇلدىرىپ ءجۇرىۋ كەرەك. سول ءادىس ارقىلى ساقينانى ۇستاپ وتىرعان ويىنشىنى سەزىكتەندىرىپ بارىپ تاۋىپ الۋىدا ىقتيمال.
تىمپي - ويىنعا قاتىناسۋشىلار شەڭبەر جاساپ، دوڭگەلەنە وتىرادى. بىرەۋىن ويىندى جۇرگىزۇگە بەلگىلەيدى. ول: «ال، ويىندى باستايمىز، ءبارىڭ تۇگەل تىم- تىرىس تىمپي!» - دەپ بۇيىرادى. بۇدان كەيىن بىردە- ءبىر ويىنشى دىبىس شىعارماۋى، ءۇن قاتپاۋى كەرەك. الايدا باستاۋشى عانا سويلەۋگە ەرىكتى.
ول ادام كۇلەرلىك قيمىل- قوزعالىسپەن ءازىل- قالجىڭ سوزدەردى ايتىپ، قالاي دا بىرەۋدى كۇلدىرۋدىڭ امالىن ىزدەيدى. قالجىڭ جىر دا ايتادى. ەشقايسى شامدانبايدى. ويتكەنى ويىنعا قاتىناسۋشىلاردىڭ اتى الگىدەي قالجىڭ ولەڭگە قوسىلماۋى كەرەك. ءازىلى دە، سىقاعى دا وتپەسە، بەت- اۋزىن تىرجىڭداتىپ، ءار ءتۇرلى قۇبىلتادى. قولاپايسىز قيمىلدارمەن قۇبىلىستار جاساپ قوزعالادى. جاڭىلىستىرۋ ءۇشىن نەشە الۋان سۇراقتار قويىپ، كوزدەرىنە تونەدى. بىرەۋ ابايسىز جاڭىلىپ سويلەسە نە كۇلىپ جىبەرسە، ايىپ تارتادى. ولەڭ ايتادى، ءان سالادى نە ءبي بيلەيدى. سوندىقتان ويىندى جۇرگىزۋشى ءتىلمار، ازىلكەش، كۇلدىرگى بولۋى كەرەك.
ينە جاسىرماق - جاستاردىڭ باس قوسۋىندا، كوبىنە ۇيدە وينالاتىن ويىن. قاجەتتى بۇيىمدار: ينە جانە دومبىرا. ويىن شارتى: ويىنشىلار ەڭ الدىمەن، باستاۋشىنى سايلايدى. ول، بىرىنشىدەن، ءتارتىپتى باقىلايدى، ەكىنشى، دومبىرادا، نەمەسە باسقا مۋزىكالىق اسپاپتى وينايتىن كىسىنى تابادى؛ ۇشىنشىدەن، ويىن ەرەجەسىن ءتۇسىندىرىپ، ەكى ويىنشىنى تاڭدايدى. ويىنشىنىڭ بىرەۋى بولمەدەن شىعىپ كەتەدى دە، ۇيدە قالعان ەكىنشى ينەنى ءوز بويىنداعى كيىمىنە جاسىرادى، نەمەسە باسقا بىرەۋگە بەرەدى. باستاۋشىنىڭ بەلگىسى بويىنشا ۇيگە قايتا ورالعان ىزدەۋشى ينەنى ويىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ جاعاسىنان، باس كيىمدەرىنەن ىزدەي باستايدى. ىزدەۋدى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن مۋزىكانت دومبىرادا ويناپ وتىرادى. ەگەر ىزدەۋشى ويىنشى نىساناعا جاقىنداي تۇسسە، دومبىرا كۇمبىرلەي جونەلەدى.
ال، ەگەر نىسانا تۇسىنان ىزدەۋشى ءوتىپ كەتسە، دومبىرا ءۇنى باسەڭسي باستايدى. ىزدەۋشى ينەسى بار كىسىگە جاقىنداعان نە الىستاعان سايىن دومبىراشى ونى ءار قيلى سارىنمەن باعىتتاپ، دالدەپ وتىرادى. نىسانعا ءدوپ كەلگەن ىزدەۋشى ينە وسىندا- اۋ دەگەن كىسىنى ابدەن تىنتە تەكسەرىپ، ينەنى تابۋعا تىرىسادى. ينە جاسىرا الماعان، كادە بويىنشا ءان سالىپ، نە ءازىل ايتىپ ايىپ تولەيدى. ال تابىلماسا ىزدەۋشىنىڭ ءوزى ايىپ تارتادى.
التى باقان - قاتىسۋشىلار سانىنا شەك قويىلمايدى. التى باقان دالادا، الاڭدا، الاڭقايدا كوبىنە كوكتەم، جاز كەشتەرىندە وتەدى. التى باقاندى ازىرلەۋ جانە ويىن شارتى: تەربەلەتىن تۇعىر جاساۋ ءۇشىن ۇزىندىعى 3,5-4 مەترلىك التى باقان جانە ءۇش مىقتى ارقان كەرەك. التى باقان ءارقايسىسى ءۇش- ۇشتەن موسى ءتارىزدى ەتىلىپ ارا قاشىقتىعى 50-70 سانتيمەترگە جەرگە توبەلەرى ءتۇيىستىرىلىپ ورنىقتىرىلادى دا وعان كولدەنەڭ ارقالىق اعاش بايلانادى. ال ءۇش ارقاننىڭ ۇشىن سول كولدەنەڭ ارقالىققا بەكىتەدى.
ارقاننىڭ ۇزىنداۋى اياق تيرەۋگە، قالعان قىسقالاۋ ەكەۋى - وتىرۋعا بەيىمدەلەدى. ادەتتە قىزدار مەن بوزبالالار جۇپ- جۇپ بولىپ، الما- كەزەك اۋىسىپ تەربەلەدى دە اۋەلەتە ءان شىرقايدى. قالعان ويىنشىلار ءوز كەزەكتەرى كەلگەنشە انگە قوسىلىپ، كوڭىلدى كۇلكى، شات دۋمان ءتۇننىڭ ءبىرۋاعىنا دەيىن سوزىلدى.
توعىز قۇمالاق - جارىستىڭ جەكە كىسىلىك، جەكە كوماندالىق جانە كوماندالىق تۇرلەرى بار. توعىز قۇمالاقتى ارنايى اعاشتان جاسالعان ءتورت بۇرىشتى تاقتادا وينايدى. تاقتانىڭ ەكى قاتارعا توعىز- توعىزدان ويىلعان سوپاقشا كەلگەن ۇياسى (ونى كىشى وتاۋ دەپ تە اتايدى)، ءارقاتار ءۇشىن ءبىر- بىردەن جاسالعان ەكى قازان (ۇلكەن وتاۋ) بولادى. ولار ەكى تۇسكە اق پەن قاراعا بويالادى.
ءار ويىنشىعا 81 دەن ەكى ويىنشىعا 162 قۇمالاق (ونىڭ بۇرشاق، جۇگەرى ءدانى بولۋى مۇمكىن) بەرىلەدى. ولار ءار ۇياعا 9 دان ورنالاستىرىلادى. توعىز قۇمالاقتى تاقتادا نەمەسە قالىڭ قاعازعا ۇيالار مەن قازاننىڭ كەسكىنىن سىزىپ تا وينايدى. ءتىپتى بولماعان جاعدايدا ۇيالاردى جەردەن قازىپ تا ويناي بەرەدى. ءار ۇيانىڭ 1 دەن 9 عا دەيىن ءوزىنىڭ رەتتىك سانى بولادى، ولار سولدان وڭعا قاراي ەسەپتەلەدى. ءار ۇيانىڭ وڭ جاق (1 دەن 4 كە دەيىن) جانە سول جاق (6 دان 9 عا دەيىن) قاپتالى بار. 5 ۇيا ورتالىق ۇيا دەپ اتالادى. ويىن ەرەجەسى: توعىز قۇمالاقتىڭ پارتياسى اق پەن قارانىڭ كەزەكتەسىپ وتىراتىن جۇرىسىنەن تۇرادى. ويىندى باستاۋشى ءوزىنىڭ كەزكەلگەن وتاۋىنا ءبىر قۇمالاقتى عانا قالدىرىپ، وزگەسىن قولىنا الىپ، ولاردى ساعات تىلىنە قارسى جاقتان باستاپ، بوياۋ تۇسىنە قاراماستان ءبىر- بىرلەپ ۇيالارعا سالادى. ەگەر ەڭ سوڭى قۇمالاق تۇسكەن باسەكەلەستىڭ ۇزىندىعى تاس سانى (2,4,6,8,10 ت. ب. ) جۇپ بولسا، وندا ويىنشى سول ۇياداعى قۇمالاقتى تۇگەل الىپ، ءوز قازانىنا اۋدارادى. ويىنىڭ بارىسىندا ويىنشىلاردىڭ بىرەۋىنىڭ ۇياسىندا 2 قۇمالاق قالسا جانە وعان سەرىكتەسى ءجۇرىس بارىسىندا ءوزىنىڭ ەڭ سوڭعى تاسىن ءتۇسىرىپ ۇلگەرسە، ول ءۇش تاستى تۇگەل الادى دا، ۇيا ويىن اياعىنا دەيىن «تۇزدىققا» اينالادى. سودان ءارى قاراي سول ۇياعا تۇسكەن تاستار «تۇزدىق» يەسىنىڭ قازانىنا كوشىپ وتىرادى. ءار ويىنشى ءوز قارسىلىسىنىڭ جاعىندا تەك ءبىر عانا «تۇزدىققا» يە بولادى. قازانىنا 82 قۇمالاق جيناعان ويىنشى ۇتادى.
اسىق ويىنى نەگىزىنەن ەر بالالارعا ءتان. اسىق ويناۋ ءۇشىن كەرەكتى قۇرالدىڭ ەڭ نەگىزگىسى - ساقا. ادەتتە ونى ۇلكەن وڭقاي اسىقتان شىگە جاعىنان قورعاسىن قۇيىپ اۋىرلاتىپ، تايكە جاق تابانىن، شىگە جاق بەتىن تەگىستەپ، وڭ قولعا ۇستاپ اسىق اتۋعا ىڭعايلاپ جاسايدى. اسىق ويىنىن جازدى كۇنى تاقىر جەردە وينايدى. ءبىر- بىرىنە قارسى ەكى بالا نە بىرنەشە بالا ەكى توپقا ءبولىنىپ ويناۋلارى مۇمكىن. ويىننىڭ نەگىزگى شارتى ءبىر- بىرىنەن اسىق ۇتۋ. اسىق ويىنىنىڭ ءۇشتابان جانە التىاتار دەپ اتالاتىن وتە كەڭ تاراعان تۇرلەرى بولعان ءۇشتابان ويناۋ ءۇشىن تاقىر جەرگە كولدەنەڭ سىزىق سىزىلادى دا، وعان ءار ويىنشى ءبىر بىردەن اراسىن سيرەكتەۋ ەتىپ كەنەي تىگەدى. سودان سوڭ ويناۋشى بالالاردىڭ بارلىعىنىڭ ساقالارىن بىرەۋى جيىپ يىرەدى.
كىمنىڭ ساقاسى شىقسا سول ءبىرىنشى بولىپ ساقاسىن كوننەن الىسىراق جەرگە يىرەدى. ساقاسىمەن تىگۋلى كەنەيدى اتىپ، ءۇشتاباننان ارتىقتاۋ جەرگە جىبەرۋى كەرەك ءۇش تاباننان كەم، ءيا بولماسا ساقاسى كەنەيگە تيمەي كەتسە، ويىندى ساقاسى شىققان كەلەسى ويىنشى باستايدى. ويىن كوندەگى كەنەيدى ۇتىپ بىتكەنشە سوزىلادى.
التىاتار ويىنى بۇدان باسقاشا. كوندەگى كەنەيلەدىڭ ءبىر شەتىنە تۇپتە قالعان (ساقاسى شىقپاعان) بالانىڭ ساقاسى تىگىلەدى. كەنەيدىڭ اراسىندا ساڭلاۋ بولماي تىركەستىرىلە قويىلادى. كوننىڭ ەكى جاعىنا 1م جەردەن سۋ (سىزىق) ال 5-6 م جەردەن قاراقشى بەلگىلەيدى. كىمدە كىم تۇپتەگى ساقانى جۇلىپ كەتسە (سۋدان شىعارسا) بۇكىل كەنەيدى سول الادى. ال ساقاعا تيمەي كەنەيدى ۇشىرسا، ونىڭ سۋدان شىققانى عانا سونىكى بولىپ تابىلادى. اتۋ سانى-6 رەت. العاش ساقاسى شىققان بالا، قالعاندارى ودان كەيىنگى كەزەكتە اتادى. التى رەت اتىستان قالعان كەنەيدىڭ ءبارى تۇپتە قالعان بالانىكى بولىپ ەسەپتەلەدى.
دەرەككوز: www.koshpendi.kz
